6. ฉฉกฺกสุตฺตวณฺณนา

[420] เอวํ เม สุตนฺติ ฉฉกฺกสุตฺตํฯ ตตฺถ อาทิกลฺยาณนฺติอาทิมฺหิ กลฺยาณํ ภทฺทกํ นิทฺโทสํ กตฺวา เทเสสฺสามิฯ มชฺฌปริโยสาเนสุปิ เอเสว นโยฯ อิติ ภควา อริยวํสํ นวหิ, มหาสติปฏฺฐานํ สตฺตหิ, มหาอสฺสปุรํ สตฺตหิเยว ปเทหิ โถเมสิฯ อิทํ ปน สุตฺตํ นวหิ ปเทหิ โถเมสิฯ

เวทิตพฺพานีติ สหวิปสฺสเนน มคฺเคน ชานิตพฺพานิฯ มนายตเนน เตภูมกจิตฺตเมว กถิตํ, ธมฺมายตเนน พหิทฺธา เตภูมกธมฺมา จ, มโนวิญฺญาเณน ฐเปตฺวา ทฺเว ปญฺจวิญฺญาณานิ เสสํ พาวีสติวิธํ โลกิยวิปากจิตฺตํฯ ผสฺสเวทนา ยถาวุตฺตวิปากวิญฺญาณสมฺปยุตฺตาวฯ ตณฺหาติ วิปากเวทนาปจฺจยา ชวนกฺขเณ อุปฺปนฺนตณฺหาฯ

[422] จกฺขุ อตฺตาติ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิฯ เหฏฺฐา กถิตานญฺหิ ทฺวินฺนํ สจฺจานํ อนตฺตภาวทสฺสนตฺถํ อยํ เทสนา อารทฺธาฯ ตตฺถ น อุปปชฺชตีติ น ยุชฺชติฯ เวตีติ วิคจฺฉติ นิรุชฺฌติฯ

[424] อยํ โข ปน, ภิกฺขเวติ อยมฺปิ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิฯ อยญฺหิ เทสนา ติณฺณํ คาหานํ วเสน วฏฺฏํ ทสฺเสตุํ อารทฺธาฯ ทุกฺขํ สมุทโยติ ทฺวินฺนํ สจฺจานํ วเสน วฏฺฏํ ทสฺเสตุนฺติปิ วทนฺติเยวฯ เอตํ มมาติอาทีสุ ตณฺหามานทิฏฺฐิคาหาว เวทิตพฺพาฯ สมนุปสฺสตีติ คาหตฺตยวเสน ปสฺสติฯ

เอวํ วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ติณฺณํ คาหานํ ปฏิปกฺขวเสน, นิโรโธ มคฺโคติ อิเมสํ วา ทฺวินฺนํ สจฺจานํ วเสน วิวฏฺฏํ ทสฺเสตุํ อยํ โข ปนาติอาทิมาหฯ เนตํ มมาติอาทีนิ ตณฺหาทีนํ ปฏิเสธวจนานิฯ สมนุปสฺสตีติ อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตาติ ปสฺสติฯ

[425] เอวํ วิวฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ติณฺณํ อนุสยานํ วเสน ปุน วฏฺฏํ ทสฺเสตุํ จกฺขุญฺจ, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ ตตฺถ อภินนฺทตีติอาทีนิ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสเนว วุตฺตานิฯ อนุเสตีติ อปฺปหีโน โหติฯ ทุกฺขสฺสาติ วฏฺฏทุกฺขกิเลสทุกฺขสฺสฯ

[426] เอวํ ติณฺณํ อนุสยานํ วเสน วฏฺฏํ กเถตฺวา อิทานิ เตสํ ปฏิกฺเขปวเสน วิวฏฺฏํ ทสฺเสนฺโต ปุน จกฺขุญฺจาติอาทิมาหฯ อวิชฺชํ ปหายาติ วฏฺฏมูลิกํ อวิชฺชํ ปชหิตฺวาฯ วิชฺชนฺติ อรหตฺตมคฺควิชฺชํ อุปฺปาเทตฺวาฯ

[427] ฐานเมตํ วิชฺชตีติ เอตฺตเกเนว กถามคฺเคน วฏฺฏวิวฏฺฏวเสน เทสนํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา ปุน ตเทว สมฺปิณฺเฑตฺวา ทสฺเสนฺโต เอวํ ปสฺสํ, ภิกฺขเวติอาทิมาหฯ สฏฺฐิมตฺตานํ ภิกฺขูนนฺติ เอตฺถ อนจฺฉริยเมตํ, ยํ สยเมว ตถาคเต เทเสนฺเต สฏฺฐิ ภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺตาฯ อิมญฺหิ สุตฺตํ ธมฺมเสนาปติมฺหิ กเถนฺเตปิ สฏฺฐิ ภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺตา, มหาโมคฺคลฺลาเน กเถนฺเตปิ, อสีติมหาเถเรสุ กเถนฺเตสุปิ ปตฺตา เอวฯ เอตมฺปิ อนจฺฉริยํฯ มหาภิญฺญปฺปตฺตา หิ เต สาวกาฯ

อปรภาเค ปน ตมฺพปณฺณิทีเป มาเลยฺยเทวตฺเถโร นาม เหฏฺฐา โลหปาสาเท อิทํ สุตฺตํ กเถสิฯ ตทาปิ สฏฺฐิ ภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺตาฯ ยถา จ โลหปาสาเท, เอวํ เถโร มหามณฺฑเปปิ อิทํ สุตฺตํ กเถสิฯ มหาวิหารา นิกฺขมิตฺวา เจติยปพฺพตํ คโต, ตตฺถาปิ กเถสิฯ ตโต สากิยวํสวิหาเร, กูฏาลิวิหาเร, อนฺตรโสพฺเภ, มุตฺตงฺคเณ, วาตกปพฺพเต, ปาจินฆรเก, ทีฆวาปิยํ, โลกนฺทเร, โนมณฺฑลตเล กเถสิฯ เตสุปิ ฐาเนสุ สฏฺฐิ สฏฺฐิ ภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺตาฯ ตโต นิกฺขมิตฺวา ปน เถโร จิตฺตลปพฺพตํ คโตฯ ตทา จ จิตฺตลปพฺพตวิหาเร อติเรกสฏฺฐิวสฺโส มหาเถโร, โปกฺขรณิยํ กุรุวกติตฺถํ นาม ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐานํ อตฺถิ, ตตฺถ เถโร นฺหายิสฺสามีติ โอติณฺโณฯ เทวตฺเถโร ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา นฺหาเปมิ, ภนฺเตติ อาหฯ เถโร ปฏิสนฺถาเรเนว – ‘‘มาเลยฺยเทโว นาม อตฺถีติ วทนฺติ, โส อยํ ภวิสฺสตี’’ติ ญตฺวา ตฺวํ เทโวติ อาหฯ อาม, ภนฺเตติฯ สฏฺฐิวสฺสทฺธานํ เม, อาวุโส, โกจิ สรีรํ หตฺเถน ผุสิตุํ นาม น ลภิ, ตฺวํ ปน นฺหาเปหีติ อุตฺตริตฺวา ตีเร นิสีทิฯ

เถโร สพฺพมฺปิ หตฺถปาทาทิปริกมฺมํ กตฺวา มหาเถรํ นฺหาเปสิฯ ตํ ทิวสญฺจ ธมฺมสฺสวนทิวโส โหติฯ อถ มหาเถโร – ‘‘เทว อมฺหากํ ธมฺมทานํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ อาหฯ เถโร สาธุ, ภนฺเตติ สมฺปฏิจฺฉิฯ

อตฺถงฺคเต สูริเย ธมฺมสฺสวนํ โฆเสสุํฯ อติกฺกนฺตสฏฺฐิวสฺสาว สฏฺฐิ มหาเถรา ธมฺมสฺสวนตฺถํ อคมํสุฯ เทวตฺเถโร สรภาณาวสาเน อิมํ สุตฺตํ อารภิ, สุตฺตนฺตปริโยสาเน จ สฏฺฐิ มหาเถรา อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ ตโต ติสฺสมหาวิหารํ คนฺตฺวา กเถสิ, ตสฺมิมฺปิ สฏฺฐิ เถราฯ ตโต นาคมหาวิหาเร กาฬกจฺฉคาเม กเถสิ, ตสฺมิมฺปิ สฏฺฐิ เถราฯ ตโต กลฺยาณิํ คนฺตฺวา ตตฺถ จาตุทฺทเส เหฏฺฐาปาสาเท กเถสิ, ตสฺมิมฺปิ สฏฺฐิ เถราฯ อุโปสถทิวเส อุปริปาสาเท กเถสิ, ตสฺมิมฺปิ สฏฺฐิ เถราติ เอวํ เทวตฺเถเรเยว อิทํ สุตฺตํ กเถนฺเต สฏฺฐิฏฺฐาเนสุ สฏฺฐิ สฏฺฐิ ชนา อรหตฺตํ ปตฺตาฯ

อมฺพิลกาฬกวิหาเร ปน ติปิฏกจูฬนาคตฺเถเร อิมํ สุตฺตํ กเถนฺเต มนุสฺสปริสา คาวุตํ อโหสิ, เทวปริสา โยชนิกาฯ สุตฺตปริโยสาเน สหสฺสภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺตา, เทเวสุ ปน ตโต ตโต เอเกโกว ปุถุชฺชโน อโหสีติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

ฉฉกฺกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. มหาสฬายตนิกสุตฺตวณฺณนา

[428] เอวํ เม สุตนฺติ มหาสฬายตนิกสุตฺตํฯ ตตฺถ มหาสฬายตนิกนฺติ มหนฺตานํ ฉนฺนํ อายตนานํ โชตกํ ธมฺมปริยายํฯ

[429] อชานนฺติ สหวิปสฺสเนน มคฺเคน อชานนฺโตฯ อุปจยํ คจฺฉนฺตีติ วุฑฺฒิํ คจฺฉนฺติ, วสิภาวํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ กายิกาติ ปญฺจทฺวาริกทรถาฯ เจตสิกาติ มโนทฺวาริกทรถาฯ สนฺตาปาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[430] กายสุขนฺติ ปญฺจทฺวาริกสุขํฯ เจโตสุขนฺติ มโนทฺวาริกสุขํฯ เอตฺถ จ ปญฺจทฺวาริกชวเนน สมาปชฺชนํ วา วุฏฺฐานํ วา นตฺถิ, อุปฺปนฺนมตฺตกเมว โหติฯ มโนทฺวาริเกน สพฺพํ โหติฯ อยญฺจ มคฺควุฏฺฐานสฺส ปจฺจยภูตา พลววิปสฺสนา, สาปิ มโนทฺวาริเกเนว โหติฯ