ตตฺถ สํหีรตีติ วิปสฺสนาย อภาวโต ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อากฑฺฒิยติฯ น สํหีรตีติ วิปสฺสนาย ภาเวน ตณฺหาทิฏฺฐีหิ นากฑฺฒิยติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

ภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา

[276] เอวํ เม สุตนฺติ อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺตํฯ ตตฺถ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโตติ ผลสมาปตฺติโต วุฏฺฐิโตฯ โก นุ โข, ภิกฺขเวติ ชานนฺโตว กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ ปุจฺฉิฯ

[278] สาธุ สาธูติ เถรสฺส สาธุการมทาสิฯ สาธุ โข ตฺวนฺติ ปริมณฺฑเลหิ ปทพฺยญฺชเนหิ ปริสุทฺเธหิ กถิตตฺตา เทสนํ ปสํสนฺโต อาหฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา

[279] เอวํ เม สุตนฺติ มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตํฯ ตตฺถ ตโปทาราเมติ ตตฺโตทกสฺส รหทสฺส วเสน เอวํลทฺธนาเม อาราเมฯ เวภารปพฺพตสฺส กิร เหฏฺฐา ภูมฏฺฐกนาคานํ ปญฺจโยชนสติกํ นาคภวนํ เทวโลกสทิสํ มณิมเยน ตเลน อารามอุยฺยาเนหิ จ สมนฺนาคตํ, ตตฺถ นาคานํ กีฬนฏฺฐาเน มหาอุทกรหโท, ตโต ตโปทา นาม นที สนฺทติ กุถิตา อุณฺโหทกาฯ กสฺมา ปเนสา เอทิสา ชาตา? ราชคหํ กิร ปริวาเรตฺวา มหา เปตโลโก, ตตฺถ ทฺวินฺนํ มหาโลหกุมฺภินิรยานํ อนฺตเรน อยํ ตโปทา อาคจฺฉติ, ตสฺมา สา กุถิตา สนฺทติฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ – ‘‘ยตายํ, ภิกฺขเว, ตโปทา สนฺทติ, โส ทโห อจฺโฉทโก สีโตทโก สาโตทโก เสโตทโก สุปฺปติตฺโถ รมณีโย ปหูตมจฺฉกจฺฉโป, จกฺกมตฺตานิ จ ปทุมานิ ปุปฺผนฺติ ฯ อปิจายํ, ภิกฺขเว, ตโปทา ทฺวินฺนํ มหานิรยานํ อนฺตริกาย อาคจฺฉติ, เตนายํ ตโปทา กุถิตา สนฺทตี’’ติ (ปารา. 231)ฯ อิมสฺส ปน อารามสฺส อภิสมฺมุขฏฺฐาเน ตโต มหาอุทกรหโท ชาโต, ตสฺส นามวเสนายํ วิหาโร ตโปทาราโมติ วุจฺจติฯ

[280] สมิทฺธีติ ตสฺส กิร เถรสฺส อตฺตภาโว สมิทฺโธ อภิรูโป ปาสาทิโก, ตสฺมา สมิทฺธิตฺเวว สงฺขํ คโตฯ อาทิพฺรหฺมจริยโกติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิ ปุพฺพภาคปฺปฏิปตฺติภูโตฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อุฏฺฐายาสนาติ มธุปิณฺฑิกสุตฺเต (ม. นิ. 1.199 อาทโย) วุตฺตนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํฯ

[282] อิติ เม จกฺขุนฺติ อิมสฺมิํ กิร สุตฺเต ภควา ทฺวาทสายตนวเสเนว มาติกํ ฐเปสิฯ เถโรปิ ‘‘ภควตา เหฏฺฐา ทฺวีสุ, อุปริ จตุตฺเถ จาติ อิเมสุ ตีสุ สุตฺเตสุ ปญฺจกฺขนฺธวเสน มาติกา จ วิภงฺโค จ กโต, อิธ ปน ทฺวาทสายตนวเสเนว วิภชนตฺถํ มาติกา ฐปิตา’’ติ นยํ ปฏิลภิตฺวา เอวมาหฯ อิมํ ปน นยํ ลภนฺเตน เถเรน ภาริยํ กตํ, อปเท ปทํ ทสฺสิตํ, อากาเส ปทํ กตํ, เตน นํ ภควา อิมเมว สุตฺตํ สนฺธาย – ‘‘เอตทคฺคํ , ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชนฺตานํ ยทิทํ มหากจฺจาโน’’ติ (อ. นิ. 1.197) เอตทคฺเค ฐเปสิฯ เอตฺถ ปน จกฺขูติ จกฺขุปสาโทฯ รูปาติ จตุสมุฏฺฐานิกรูปาฯ อิมินา นเยน เสสายตนานิปิ เวทิตพฺพานิฯ วิญฺญาณนฺติ นิกนฺติวิญฺญาณํฯ ตทภินนฺทตีติ ตํ จกฺขุญฺเจว รูปญฺจ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน อภินนฺทติฯ อนฺวาคเมตีติ ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อนุคจฺฉติฯ

อิติ เม มโน อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ เอตฺถ ปน มโนติ ภวงฺคจิตฺตํฯ ธมฺมาติ เตภูมกธมฺมารมฺมณํฯ

[283] ปณิทหตีติ ปตฺถนาวเสน ฐเปสิฯ ปณิธานปจฺจยาติ ปตฺถนาฏฺฐปนการณาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ