เอวํ รูปสมฺผสฺสคนฺธสมฺปตฺติยุตฺตาย ปนสฺสา สรีรสมฺปตฺติยา อนุรูปํ อาจารํ ทสฺเสตุํ ตํ โข ปนาติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ราชานํ ทิสฺวา นิสินฺนาสนโต อคฺคิทฑฺฒา วิย ปฐมเมว อุฏฺฐาตีติ ปุพฺพุฏฺฐายินีฯ ตสฺมิํ นิสินฺเน ตสฺส รญฺโญ ตาลวณฺเฏน พีชนาทิกิจฺจํ กตฺวา ปจฺฉา นิปตติ นิสีทตีติ ปจฺฉานิปาตินีฯ กิํ กโรมิ เทวาติ ตสฺส กิํการํ ปฏิสฺสาเวตีติ กิํการปฏิสฺสาวินีฯ รญฺโญ มนาปเมว จรติ กโรตีติ มนาปจารินีฯ ยํ รญฺโญ ปิยํ, ตเทว วทตีติ ปิยวาทินีฯ

อิทานิ สฺวาสฺสา อาจาโร ภาวสุทฺธิยา เอว, น สาเฐยฺเยนาติ ทสฺเสตุํ ตํ โข ปนาติอาทิมาหฯ ตตฺถ โน อติจรตีติ น อติกฺกมิตฺวา จรติ, อญฺญํ ปุริสํ จิตฺเตนปิ น ปตฺเถตีติ วุตฺตํ โหติฯ ตตฺถ เย ตสฺสา อาทิมฺหิ ‘‘อภิรูปา’’ติอาทโย อนฺเต ‘‘ปุพฺพุฏฺฐายินี’’ติอาทโย คุณา วุตฺตา, เต ปกติคุณา เอว ‘‘อติกฺกนฺตา มานุสํ วณฺณ’’นฺติอาทโย ปน จกฺกวตฺติโน ปุญฺญํ อุปนิสฺสาย จกฺกรตนปาตุภาวโต ปฏฺฐาย ปุริมกมฺมานุภาเวน นิพฺพตฺตนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ อภิรูปตาทิกาปิ วา จกฺกรตนปาตุภาวโต ปฏฺฐาย สพฺพาการปาริปูรา ชาตาฯ เตนาห เอวรูปํ อิตฺถิรตนํ ปาตุภวตีติฯ

คหปติรตนวณฺณนา

เอวํ ปาตุภูตอิตฺถิรตนสฺส ปน รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส ธนกรณียานํ กิจฺจานํ ยถาสุขปฺปวตฺตนตฺถํ คหปติรตนํ ปาตุภวติฯ โส ปกติยาว มหาโภโค มหาโภคกุเล ชาโต รญฺโญ ธนราสิวฑฺฒโก เสฏฺฐิ คหปติ โหติ, จกฺกรตนานุภาวสหิตํ ปนสฺส กมฺมวิปากชํ ทิพฺพจกฺขุ ปาตุภวติ, เยน อนฺโตปถวิยํ โยชนพฺภนฺตเร นิธิํ ปสฺสติฯ โส ตํ สมฺปตฺติํ ทิสฺวา ตุฏฺฐหทโย คนฺตฺวา ราชานํ ธเนน ปวาเรตฺวา สพฺพานิ ธนกรณียานิ สมฺปาเทติฯ เตน วุตฺตํ ปุน จปรํ, ภิกฺขเว…เป.… เอวรูปํ คหปติรตนํ ปาตุภวตีติฯ

ปริณายกรตนวณฺณนา

เอวํ ปาตุภูตคหปติรตนสฺส ปน รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส สพฺพกิจฺจสํวิธานสมตฺถํ ปริณายกรตนํ ปาตุภวติฯ โส รญฺโญ เชฏฺฐปุตฺโตว โหติ ฯ ปกติยา เอว ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี, รญฺโญ ปุญฺญานุภาวํ นิสฺสาย ปนสฺส อตฺตโน กมฺมานุภาเวน ปรจิตฺตญาณํ อุปฺปชฺชติฯ เยน ทฺวาทสโยชนาย ราชปริสาย จิตฺตาจารํ ญตฺวา รญฺโญ อหิเต หิเต จ ววตฺถเปตุํ สมตฺโถ โหติฯ โสปิ ตํ อตฺตโน อานุภาวํ ทิสฺวา ตุฏฺฐหทโย ราชานํ สพฺพกิจฺจานุสาสเนน ปวาเรติฯ เตน วุตฺตํ ปุน จปรํ…เป.… ปริณายกรตนํ ปาตุภวตีติฯ ตตฺถ ฐเปตพฺพํ ฐเปตุนฺติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐานนฺตเร ฐเปตพฺพํ ฐเปตุํฯ

[259] สมเวปากินิยาติอาทิ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

[260] กฏคฺคเหนาติ ชยคฺคาเหนฯ มหนฺตํ โภคกฺขนฺธนฺติ เอกปฺปหาเรเนว ทฺเว วา ตีณิ วา สตสหสฺสานิฯ เกวลา ปริปูรา ปณฺฑิตภูมีติ ปณฺฑิโต ตีณิ สุจริตานิ ปูเรตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตติ, ตโต มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉนฺโต กุลรูปโภคสมฺปตฺติยํ นิพฺพตฺตติ, ตตฺถ ฐิโต ตีณิ จ สุจริตานิ ปูเรตฺวา ปุน สคฺเค นิพฺพตฺตตีติ อยํ สกลา ปริปุณฺณา ปณฺฑิตภูมิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

พาลปณฺฑิตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. เทวทูตสุตฺตวณฺณนา

[261] เอวํ เม สุตนฺติ เทวทูตสุตฺตํฯ ตตฺถ ทฺเว อคาราติอาทิ อสฺสปุรสุตฺเต วิตฺถาริตเมวฯ

[262] นิรยํ อุปปนฺนาติ ภควา กตฺถจิ นิรยโต ปฏฺฐาย เทสนํ เทวโลเกน โอสาเปติ, กตฺถจิ เทวโลกโต ปฏฺฐาย นิรเยน โอสาเปติฯ สเจ สคฺคสมฺปตฺติํ วิตฺถาเรตฺวา กเถตุกาโม โหติ, นิรยทุกฺขํ เอกเทสโต กเถติ, ติรจฺฉานโยนิทุกฺขํ เปตฺติวิสยทุกฺขํ มนุสฺสโลกสมฺปตฺติํ เอกเทสโต กเถติ, สคฺคสมฺปตฺติเมว วิตฺถาเรติฯ