หตฺถิรตนวณฺณนา

[258] เอวํ ปาตุภูตจกฺกรตนสฺส ปนสฺส จกฺกวตฺติโน อมจฺจา ปกติมงฺคลหตฺถิฏฺฐานํ สุจิภูมิภาคํ กาเรตฺวา หริจนฺทนาทีหิ สุรภิคนฺเธหิ อุปลิมฺปาเปตฺวา เหฏฺฐา วิจิตฺตวณฺณสุรภิกุสุมสมากิณฺณํ อุปริ สุวณฺณตารกานํ อนฺตรนฺตรา สโมสริตมนุญฺญ-กุสุมทามปฺปฏิมณฺฑิตวิตานํ เทววิมานํ วิย อภิสงฺขริตฺวา ‘‘เอวรูปสฺส นาม เทว หตฺถิรตนสฺส อาคมนํ จินฺเตถา’’ติ วทนฺติฯ โส ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว มหาทานํ ทตฺวา สีลานิ สมาทาย ตํ ปุญฺญสมฺปตฺติํ อาวชฺชนฺโต นิสีทติ, อถสฺส ปุญฺญานุภาวโจทิโต ฉทฺทนฺตกุลา วา อุโปสถกุลา วา ตํ สกฺการวิเสสํ อนุภวิตุกาโม ตรุณรวิมณฺฑลาภิรตฺตจรณ-คีวมุขปฺปฏิมณฺฑิตวิสุทฺธเสตสรีโร สตฺตปฺปติฏฺโฐ สุสณฺฐิตงฺคปจฺจงฺคสนฺนิเวโส วิกสิตรตฺต-ปทุมจารุโปกฺขโร อิทฺธิมา โยคี วิย เวหาสํ คมนสมตฺโถ มโนสิลาจุณฺณรญฺชิตปริยนฺโต วิย รชตปพฺพโต หตฺถิเสฏฺโฐ ตสฺมิํ ปเทเส ปติฏฺฐาติฯ โส ฉทฺทนฺตกุลา อาคจฺฉนฺโต สพฺพกนิฏฺโฐ อาคจฺฉติ, อุโปสถกุลา สพฺพเชฏฺโฐฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘อุโปสโถ นาคราชา’’ อิจฺเจว อาคจฺฉติฯ สฺวายํ ปูริตจกฺกวตฺติวตฺตานํ จกฺกวตฺตีนํ สุตฺเต วุตฺตนเยเนว จินฺตยนฺตานํ อาคจฺฉติ, น อิตเรสํฯ สยเมว ปกติมงฺคลหตฺถิฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา มงฺคลหตฺถิํ อปเนตฺวา ตตฺถ ติฏฺฐติฯ เตน วุตฺตํ ปุน จปรํ, ภิกฺขเว…เป.… นาคราชาติฯ

เอวํ ปาตุภูตํ ปน ตํ หตฺถิรตนํ ทิสฺวา หตฺถิโคปกาทโย หฏฺฐตุฏฺฐา เวเคน คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจนฺติฯ ราชา ตุริตตุริตํ อาคนฺตฺวา ตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต ‘‘ภทฺทกํ วต โภ หตฺถิยานํ, สเจ ทมถํ อุเปยฺยา’’ติ จินฺตยนฺโต หตฺถํ ปสาเรติฯ อถ โส ฆรเธนุวจฺฉโก วิย กณฺเณ โอลมฺเพตฺวา สูรตภาวํ ทสฺเสนฺโต ราชานํ อุปสงฺกมติ, ราชา ตํ อภิรุหิตุกาโม โหติฯ อถสฺส ปริชนา อธิปฺปายํ ญตฺวา ตํ หตฺถิรตนํ โสวณฺณทฺธชํ โสวณฺณาลงฺการํ เหมชาลปฏิจฺฉนฺนํ กตฺวา อุปเนนฺติฯ ราชา ตํ อนิสีทาเปตฺวาว สตฺตรตนมยาย นิสฺเสณิยา อภิรุยฺห อากาสํ คมนนินฺนจิตฺโต โหติฯ

ตสฺส สห จิตฺตุปฺปาเทเนว โส หตฺถิราชา ราชหํโส วิย อินฺทนีลมณิปฺปภาชาลนีลคคนตลํ อภิลงฺฆติ, ตโต จกฺกจาริกาย วุตฺตนเยเนว สกลราชปริสาฯ อิติ สปริโส ราชา อนฺโตปาตราเสเยว สกลปถวิํ อนุสํยายิตฺวา ราชธานิํ ปจฺจาคจฺฉติ, เอวํ มหิทฺธิกํ จกฺกวตฺติโน หตฺถิรตนํ โหติฯ เตน วุตฺตํ ทิสฺวาน รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส…เป.… เอวรูปํ หตฺถิรตนํ ปาตุภวตีติฯ

อสฺสรตนวณฺณนา

เอวํ ปาตุภูตหตฺถิรตนสฺส ปน จกฺกวตฺติโน ปริสา ปกติมงฺคลอสฺสฏฺฐานํ สุจิสมตลํ กาเรตฺวา อลงฺกริตฺวา จ ปุริมนเยเนว รญฺโญ ตสฺส อาคมนจินฺตนตฺถํ อุสฺสาหํ ชเนนฺติฯ โส ปุริมนเยเนว กตทานสกฺกาโร สมาทินฺนสีโลว ปาสาทตเล นิสินฺโน ปุญฺญสมฺปตฺติํ สมนุสฺสรติ, อถสฺส ปุญฺญานุภาวโจทิโต สินฺธวกุลโต วิชฺชุลฺลตาวินทฺธสรทกาลเสตวลาหกราสิสสฺสิริโก รตฺตปาโท รตฺตตุณฺโฑ จนฺทปฺปภาปุญฺชสทิสสุทฺธสินิทฺธฆนสงฺฆาตสรีโร กากคีวา วิย อินฺทนีลมณิ วิย จ กาฬวณฺเณน สีเสน สมนฺนาคตตฺตา กาฬสีโส สุฏฺฐุ กปฺเปตฺวา ฐปิเตหิ วิย มุญฺชสทิเสหิ สณฺหวฏฺฏอุชุคติคเตหิ เกเสหิ สมนฺนาคตตฺตา มุญฺชเกโส เวหาสงฺคโม วลาหโก นาม อสฺสราชา อาคนฺตฺวา ตสฺมิํ ฐาเน ปติฏฺฐาติฯ เสสํ สพฺพํ หตฺถิรตเน วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ เอวรูปํ อสฺสรตนํ สนฺธาย ภควา ปุน จปรนฺติอาทิมาหฯ