9. พาลปณฺฑิตสุตฺตวณฺณนา

[246] เอวํ เม สุตนฺติ พาลปณฺฑิตสุตฺตํฯ ตตฺถ พาลลกฺขณานีติ พาโล อยนฺติ เอเตหิ ลกฺขิยติ ญายตีติ พาลลกฺขณานิฯ ตาเนว ตสฺส สญฺชานนการณานีติ พาลนิมิตฺตานิฯ พาลสฺส อปทานานีติ พาลาปทานานิ ฯ ทุจฺจินฺติตจินฺตีติ จินฺตยนฺโต อภิชฺฌาพฺยาปาทมิจฺฉาทสฺสนวเสน ทุจฺจินฺติตเมว จินฺเตติฯ ทุพฺภาสิตภาสีติ ภาสมาโนปิ มุสาวาทาทิเภทํ ทุพฺภาสิตเมว ภาสติฯ ทุกฺกฏกมฺมการีติ กโรนฺโตปิ ปาณาติปาตาทิวเสน ทุกฺกฏกมฺมเมว กโรติฯ ตตฺร เจติ ยตฺถ นิสินฺโน, ตสฺสํ ปริสติฯ ตชฺชํ ตสฺสารุปฺปนฺติ ตชฺชาติกํ ตทนุจฺฉวิกํ, ปญฺจนฺนํ เวรานํ ทิฏฺฐธมฺมกสมฺปรายิกอาทีนวปฺปฏิสํยุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ ตตฺราติ ตาย กถาย กจฺฉมานายฯ พาลนฺติอาทีนิ สามิอตฺเถ อุปโยควจนํฯ

[248] โอลมฺพนฺตีติ อุปฏฺฐหนฺติฯ เสสปททฺวยํ ตสฺเสว เววจนํ, โอลมฺพนาทิอากาเรน หิ ตานิ อุปฏฺฐหนฺติ, ตสฺมา เอวํ วุตฺตํฯ ปถวิยา โอลมฺพนฺตีติ ปถวิตเล ปตฺถรนฺติฯ เสสปททฺวยํ ตสฺเสว เววจนํฯ ปตฺถรณากาโรเยว เหสฯ ตตฺร, ภิกฺขเว, พาลสฺสาติ ตสฺมิํ อุปฏฺฐานากาเร อาปาถคเต พาลสฺส เอวํ โหติฯ

[249] เอตทโวจาติ อนุสนฺธิกุสโล ภิกฺขุ ‘‘นิรยสฺส อุปมา กาตุํ น สกฺกา’’ติ น ภควา วทติ, ‘‘น สุกรา’’ติ ปน วทติ, น สุกรํ ปน สกฺกา โหติ กาตุํ, หนฺทาหํ ทสพลํ อุปมํ การาเปมีติ จินฺเตตฺวา เอตํ ‘‘สกฺกา, ภนฺเต’’ติ วจนํ อโวจฯ หเนยฺยุนฺติ วินิวิชฺฌิตฺวา คมนวเสน ยถา เอกสฺมิํ ฐาเน ทฺเว ปหารา นิปตนฺติ, เอวํ หเนยฺยุํฯ เตนสฺส ทฺเว วณมุขสตานิ โหนฺติฯ อิโต อุตฺตริปิ เอเสว นโยฯ

[250] ปาณิมตฺตนฺติ อนฺโตมุฏฺฐิยํ ฐปนมตฺตํฯ สงฺขมฺปิ น อุเปตีติ คณนมตฺตมฺปิ น คจฺฉติฯ กลภาคมฺปีติ สติมํ กลํ สหสฺสิมํ กลํ สตสหสฺสิมํ วา กลํ อุปคจฺฉตีติปิ วตฺตพฺพตํ น อุเปติฯ อุปนิธมฺปีติ อุปนิกฺเขปนมตฺตมฺปิ น อุเปติ, โอโลเกนฺตสฺส โอโลกิตมตฺตมฺปิ นตฺถิฯ ตตฺตํ อโยขิลนฺติ ติคาวุตํ อตฺตภาวํ สมฺปชฺชลิตาย โลหปถวิยา อุตฺตานกํ นิปชฺชาเปตฺวา ตสฺส ทกฺขิณหตฺเถ ตาลปฺปมาณํ อยสูลํ ปเวเสนฺติ, ตถา วามหตฺถาทีสุฯ ยถา จ อุตฺตานกํ นิปชฺชาเปตฺวา, เอวํ อุเรนปิ ทกฺขิณปสฺเสนปิ วามปสฺเสนปิ นิปชฺชาเปตฺวา ตํ กมฺมการณํ กโรนฺติเยวฯ สํเวเสตฺวาติ สมฺปชฺชลิตาย โลหปถวิยา ติคาวุตํ อตฺตภาวํ นิปชฺชาเปตฺวาฯ กุฐารีหีติ มหตีหิ เคหสฺส เอกปกฺขฉทนมตฺตาหิ กุฐารีหิ ตจฺฉนฺติฯ โลหิตํ นที หุตฺวา สนฺทติ, โลหปถวิโต ชาลา อุฏฺฐหิตฺวา ตจฺฉิตฏฺฐานํ คณฺหนฺติฯ

มหาทุกฺขํ อุปฺปชฺชติ, ตจฺฉนฺตา ปน สุตฺตาหตํ กริตฺวา ทารู วิย อฏฺฐํสมฺปิ ฉฬํสมฺปิ กโรนฺติฯ วาสีหีติ มหาสุปฺปปมาณาหิ วาสีหิฯ ตาหิ ตจฺฉนฺตา ตจโต ยาว อฏฺฐีนิ สณิกํ ตจฺฉนฺติ, ตจฺฉิตํ ตจฺฉิตํ ปฏิปากติกํ โหติฯ รเถ โยเชตฺวาติ สทฺธิํ ยุคโยตฺตปญฺจรจกฺกกุพฺพรปาจเนหิ สพฺพโต สมฺปชฺชลิเต รเถ โยเชตฺวาฯ มหนฺตนฺติ มหากูฏาคารปฺปมาณํฯ อาโรเปนฺตีติ สมฺปชฺชลิเตหิ อยมุคฺคเรหิ โปเถนฺตา อาโรเปนฺติฯ สกิมฺปิ อุทฺธนฺติ สุปกฺกุถิตาย อุกฺขลิยา ปกฺขิตฺตตณฺฑุลา วิย อุทฺธํ อโธ ติริยญฺจ คจฺฉติฯ

ภาคโส มิโตติ ภาเค ฐเปตฺวา ฐเปตฺวา วิภตฺโตฯ ปริยนฺโตติ ปริกฺขิตฺโตฯ อยสาติ อุปริ อยปฏฺเฏน ฉาทิโตฯ

สมนฺตา โยชนสตํ ผริตฺวา ติฏฺฐตีติ เอวํ ผริตฺวา ติฏฺฐติ, ยถา สมนฺตา โยชนสเต ฐาเน ฐตฺวา โอโลเกนฺตสฺส อกฺขีนิ ยมกโคฬกา วิย นิกฺขมนฺติฯ

น สุกรา อกฺขาเนน ปาปุณิตุนฺติ นิรโย นาม เอวมฺปิ ทุกฺโข เอวมฺปิ ทุกฺโขติ วสฺสสตํ วสฺสสหสฺสํ กเถนฺเตนาปิ มตฺถกํ ปาเปตฺวา กเถตุํ น สุกราติ อตฺโถฯ

[251] ทนฺตุลฺเลหกนฺติ ทนฺเตหิ อุลฺเลหิตฺวา, ลุญฺจิตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ รสาโทติ รสเคเธน ปริภุตฺตรโสฯ

[252] อญฺญมญฺญขาทิกาติ อญฺญมญฺญขาทนํฯ

ทุพฺพณฺโณติ ทุรูโปฯ ทุทฺทสิโกติ ทารกานํ ภยาปนตฺถํ กตยกฺโข วิย ทุทฺทโสฯ โอโกฏิมโกติ ลกุณฺฑโก ปวิฏฺฐคีโว มโหทโรฯ กาโณติ เอกกฺขิกาโณ วา อุภยกฺขิกาโณ วาฯ กุณีติ เอกหตฺถกุณี วา อุภยหตฺถกุณี วาฯ ปกฺขหโตติ ปีฐสปฺปีฯ โส กาเยนาติ อิทมสฺส ทุกฺขานุปพนฺธทสฺสนตฺถํ อารทฺธํฯ

กลิคฺคเหนาติ ปราชเยนฯ อธิพนฺธํ นิคจฺเฉยฺยาติ ยสฺมา พหุํ ชิโต สพฺพสาปเตยฺยมฺปิสฺส นปฺปโหติ, ตสฺมา อตฺตนาปิ พนฺธํ นิคจฺเฉยฺยฯ

เกวลา ปริปูรา พาลภูมีติ พาโล ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตติ, ตตฺถ ปกฺกาวเสเสน มนุสฺสตฺตํ อาคโต ปญฺจสุ นีจกุเลสุ นิพฺพตฺติตฺวา ปุน ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปูเรตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตตีติ อยํ สกลา ปริปุณฺณา พาลภูมิฯ

[253] ปณฺฑิตลกฺขณานีติอาทิ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพํฯ สุจินฺติตจินฺตีติอาทีนิ เจตฺถ มโนสุจริตาทีนํ วเสน โยเชตพฺพานิฯ

จกฺกรตนวณฺณนา

[256] สีสํ นฺหาตสฺสาติ สีเสน สทฺธิํ คนฺโธทเกน นฺหาตสฺสฯ อุโปสถิกสฺสาติ สมาทินฺนอุโปสถงฺคสฺสฯ อุปริปาสาทวรคตสฺสาติ ปาสาทวรสฺส อุปริ คตสฺส สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา ปาสาทวรสฺส อุปริ มหาตเล สิรีคพฺภํ ปวิสิตฺวา สีลานิ อาวชฺชนฺตสฺสฯ ตทา กิร ราชา ปาโตว สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา มหาทานํ ทตฺวา ปุนปิ โสฬสหิ คนฺโธทกฆเฏหิ สีสํ นฺหายิตฺวา กตปาตราโส สุทฺธํ อุตฺตราสงฺคํ เอกํสํ กตฺวา อุปริปาสาทสฺส สิรีสยเน ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน อตฺตโน ทานมยปุญฺญสมุทยํ อาวชฺเชตฺวา นิสีทติ, อยํ สพฺพจกฺกวตฺตีนํ ธมฺมตา ฯ

เตสํ ตํ อาวชฺชนฺตานํเยว วุตฺตปฺปการปุญฺญกมฺมปจฺจยํ อุตุสมุฏฺฐานํ นีลมณิสงฺฆาฏสทิสํ ปาจีนสมุทฺทชลตลํ ฉินฺทมานํ วิย อากาสํ อลงฺกุรุมานํ วิย ทิพฺพํ จกฺกรตนํ ปาตุภวติฯ ตยิทํ ทิพฺพานุภาวยุตฺตตฺตา ทิพฺพนฺติ วุตฺตํฯ สหสฺสํ อสฺส อรานนฺติ สหสฺสารํฯ สห เนมิยา สห นาภิยา จาติ สเนมิกํ สนาภิกํฯ สพฺเพหิ อากาเรหิ ปริปูรนฺติ สพฺพาการปริปูรํฯ

ตตฺถ จกฺกญฺจ ตํ รติชนนฏฺเฐน รตนญฺจาติ จกฺกรตนํฯ ยาย ปน ตํ นาภิยา ‘‘สนาภิก’’นฺติ วุตฺตํ, สา อินฺทนีลมณิมยา โหติฯ มชฺเฌ ปนสฺสา รชตมยา ปนาฬิ, ยาย สุทฺธสินิทฺธทนฺตปนฺติยา หสมานํ วิย วิโรจติฯ มชฺเฌ ฉิทฺเทน วิย จนฺทมณฺฑเลน อุโภสุปิ พาหิรนฺเตสุ รชตปฏฺเฏน กตปริกฺเขโป โหติฯ เตสุ ปนสฺสา นาภิปนาฬิ ปริกฺเขปปฏฺเฏสุ ยุตฺตฏฺฐาเน ปริจฺเฉทเลขา สุวิภตฺตาว หุตฺวา ปญฺญายนฺติฯ อยํ ตาวสฺส นาภิยา สพฺพาการปริปูรตาฯ