เมนู

[152] วิเวกนิสฺสิตนฺติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนวฯ เอตฺถ ปน อานาปานปริคฺคาหิกา สติ โลกิยา โหติ, โลกิยา อานาปานา โลกิยสติปฏฺฐานํ ปริปูเรนฺติ, โลกิยา สติปฏฺฐานา โลกุตฺตรโพชฺฌงฺเค ปริปูเรนฺติ, โลกุตฺตรา โพชฺฌงฺคา วิชฺชาวิมุตฺติผลนิพฺพานํ ปริปูเรนฺติฯ อิติ โลกิยสฺส อาคตฏฺฐาเน โลกิยํ กถิตํ, โลกุตฺตรสฺส อาคตฏฺฐาเน โลกุตฺตรํ กถิตนฺติฯ เถโร ปนาห ‘‘อญฺญตฺถ เอวํ โหติ, อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต โลกุตฺตรํ อุปริ อาคตํ, โลกิยา อานาปานา โลกิยสติปฏฺฐาเน ปริปูเรนฺติ, โลกิยา สติปฏฺฐานา โลกิเย โพชฺฌงฺเค ปริปูเรนฺติ, โลกิยา โพชฺฌงฺคา โลกุตฺตรํ วิชฺชาวิมุตฺติผลนิพฺพานํ ปริปูเรนฺติ, วิชฺชาวิมุตฺติปเทน หิ อิธ วิชฺชาวิมุตฺติผลนิพฺพานํ อธิปฺเปต’’นฺติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

อานาปานสฺสติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. กายคตาสติสุตฺตวณฺณนา

[153-4] เอวํ เม สุตนฺติ กายคตาสติสุตฺตํฯ ตตฺถ เคหสิตาติ ปญฺจกามคุณนิสฺสิตาฯ สรสงฺกปฺปาติ ธาวนสงฺกปฺปาฯ สรนฺตีติ หิ สรา, ธาวนฺตีติ อตฺโถฯ อชฺฌตฺตเมวาติ โคจรชฺฌตฺตสฺมิํเยวฯ กายคตาสตินฺติ กายปริคฺคาหิกมฺปิ กายารมฺมณมฺปิ สติํฯ กายปริคฺคาหิกนฺติ วุตฺเต สมโถ กถิโต โหติ, กายารมฺมณนฺติ วุตฺเต วิปสฺสนาฯ อุภเยน สมถวิปสฺสนา กถิตา โหนฺติฯ

ปุน จปรํ…เป.… เอวมฺปิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ กายคตาสติํ ภาเวตีติ สติปฏฺฐาเน จุทฺทสวิเธน กายานุปสฺสนา กถิตาฯ

[156] อนฺโตคธาวาสฺสาติ ตสฺส ภิกฺขุโน ภาวนาย อพฺภนฺตรคตาว โหนฺติฯ วิชฺชาภาคิยาติ เอตฺถ สมฺปโยควเสน วิชฺชํ ภชนฺตีติ วิชฺชาภาคิยาฯ วิชฺชาภาเค วิชฺชาโกฏฺฐาเส วตฺตนฺตีติปิ วิชฺชาภาคิยาฯ

ตตฺถ วิปสฺสนาญาณํ, มโนมยิทฺธิ, ฉ อภิญฺญาติ อฏฺฐ วิชฺชาฯ ปุริเมน อตฺเถน ตาหิ สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ วิชฺชาภาคิยาฯ ปจฺฉิเมน อตฺเถน ตาสุ ยา กาจิ เอกา วิชฺชา วิชฺชา, เสสา วิชฺชาภาคิยาติ เอวํ วิชฺชาปิ วิชฺชาย สมฺปยุตฺตา ธมฺมาปิ วิชฺชาภาคิยาเตว เวทิตพฺพาฯ เจตสา ผุโฏติ เอตฺถ ทุวิธํ ผรณํ อาโปผรณญฺจ, ทิพฺพจกฺขุผรณญฺจ, ตตฺถ อาโปกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา อาเปน ผรณํ อาโปผรณํ นามฯ เอวํ ผุเฏปิ มหาสมุทฺเท สพฺพา สมุทฺทงฺคมา กุนฺนทิโย อนฺโตคธาว โหนฺติ, อาโลกํ ปน วฑฺเฒตฺวา ทิพฺพจกฺขุนา สกลสมุทฺทสฺส ทสฺสนํ ทิพฺพจกฺขุผรณํ นามฯ เอวํ ผรเณปิ มหาสมุทฺเท สพฺพา สมุทฺทงฺคมา กุนฺนทิโย อนฺโตคธาว โหนฺติฯ

โอตารนฺติ วิวรํ ฉิทฺทํฯ อารมฺมณนฺติ กิเลสุปฺปตฺติปจฺจยํฯ ลเภถ โอตารนฺติ ลเภยฺย ปเวสนํ, วินิวิชฺฌิตฺวา ยาว ปริโยสานา คจฺเฉยฺยาติ อตฺโถฯ นิกฺเขปนนฺติ นิกฺขิปนฏฺฐานํฯ

[157] เอวํ อภาวิตกายคตาสติํ ปุคฺคลํ อลฺลมตฺติกปุญฺชาทีหิ อุปเมตฺวา อิทานิ ภาวิตกายคตาสติํ สารผลกาทีหิ อุปเมตุํ เสยฺยถาปีติอาทิมาหฯ ตตฺถ อคฺคฬผลกนฺติ กวาฏํฯ

[158] กากเปยฺโยติ มุขวฏฺฏิยํ นิสีทิตฺวา กาเกน คีวํ อนาเมตฺวาว ปาตพฺโพฯ อภิญฺญาสจฺฉิกรณียสฺสาติ อภิญฺญาย สจฺฉิกาตพฺพสฺสฯ สกฺขิภพฺพตํ ปาปุณาตีติ ปจฺจกฺขภาวํ ปาปุณาติฯ สติ สติ อายตเนติ สติสติ การเณฯ กิํ ปเนตฺถ การณนฺติ? อภิญฺญาว การณํฯ อาฬิพนฺธาติ มริยาทพทฺธาฯ

ยานีกตายาติ ยุตฺตยานํ วิย กตายฯ วตฺถุกตายาติ ปติฏฺฐากตายฯ อนุฏฺฐิตายาติ อนุปฺปวตฺติตายฯ ปริจิตายาติ ปริจยกตายฯ สุสมารทฺธายาติ สุฏฺฐุ สมารทฺธาย สุสมฺปคฺคหิตายฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

กายคตาสติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สงฺขารุปปตฺติสุตฺตวณฺณนา

[160] เอวํ เม สุตนฺติ สงฺขารุปปตฺติสุตฺตํฯ ตตฺถ สงฺขารุปปตฺตินฺติ สงฺขารานํเยว อุปปตฺติํ, น สตฺตสฺส, น โปสสฺส, ปุญฺญาภิสงฺขาเรน วา ภวูปคกฺขนฺธานํ อุปปตฺติํฯ

[161] สทฺธาย สมนฺนาคโตติ สทฺธาทโย ปญฺจ ธมฺมา โลกิกา วฏฺฏนฺติฯ ทหตีติ ฐเปติฯ อธิฏฺฐาตีติ ปติฏฺฐาเปติฯ สงฺขารา จ วิหารา จาติ สห ปตฺถนาย สทฺธาทโยว ปญฺจ ธมฺมาฯ ตตฺรุปปตฺติยาติ ตสฺมิํ ฐาเน นิพฺพตฺตนตฺถายฯ อยํ มคฺโค อยํ ปฏิปทาติ สห ปตฺถนาย ปญฺจ ธมฺมาวฯ ยสฺส หิ ปญฺจ ธมฺมา อตฺถิ, น ปตฺถนา, ตสฺส คติ อนิพทฺธาฯ ยสฺส ปตฺถนา อตฺถิ, น ปญฺจ ธมฺมา, ตสฺสปิ อนิพทฺธาฯ เยสํ อุภยํ อตฺถิ, เตสํ คติ นิพทฺธาฯ ยถา หิ อากาเส ขิตฺตทณฺโฑ อคฺเคน วา มชฺเฌน วา มูเลน วา นิปติสฺสตีติ นิยโม นตฺถิ, เอวํ สตฺตานํ ปฏิสนฺธิคฺคหณํ อนิยตํฯ ตสฺมา กุสลํ กมฺมํ กตฺวา เอกสฺมิํ ฐาเน ปตฺถนํ กาตุํ วฏฺฏติฯ

[165] อามณฺฑนฺติ อามลกํฯ ยถา ตํ ปริสุทฺธจกฺขุสฺส ปุริสสฺส สพฺพโสว ปากฏํ โหติ, เอวํ ตสฺส พฺรหฺมุโน สทฺธิํ ตตฺถ นิพฺพตฺตสตฺเตหิ สหสฺสี โลกธาตุฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ

[167] สุโภติ สุนฺทโรฯ ชาติมาติ อากรสมฺปนฺโนฯ สุปริกมฺมกโตติ โธวนาทีหิ สุฏฺฐุกตปริกมฺโมฯ ปณฺฑุกมฺพเล นิกฺขิตฺโตติ รตฺตกมฺพเล ฐปิโตฯ

[168] สตสหสฺโสติ โลกธาตุสตสหสฺสมฺหิ อาโลกผรณพฺรหฺมาฯ นิกฺขนฺติ นิกฺเขน กตํ ปิฬนฺธนํ, นิกฺขํ นาม ปญฺจสุวณฺณํ, อูนกนิกฺเขน กตํ ปสาธนญฺหิ ฆฏฺฏนมชฺชนกฺขมํ น โหติ, อติเรเกน กตํ ฆฏฺฏนมชฺชนํ ขมติ, วณฺณวนฺตํ ปน น โหติ, ผรุสธาตุกํ ขายติฯ นิกฺเขน กตํ ฆฏฺฏนมชฺชนญฺเจว ขมติ, วณฺณวนฺตญฺจ โหติฯ ชมฺโพนทนฺติ ชมฺพุนทิยํ นิพฺพตฺตํฯ