10. สงฺคารวสุตฺตวณฺณนา

[473] เอวํ เม สุตนฺติ สงฺคารวสุตฺตํฯ ตตฺถ จญฺจลิกปฺเปติ เอวํนามเก คาเมฯ อภิปฺปสนฺนาติ อเวจฺจปฺปสาทวเสน ปสนฺนาฯ สา กิร โสตาปนฺนา อริยสาวิกา ภารทฺวาชโคตฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส ภริยาฯ โส พฺราหฺมโณ ปุพฺเพ กาเลน กาลํ พฺราหฺมเณ นิมนฺเตตฺวา เตสํ สกฺการํ กโรติฯ อิมํ ปน พฺราหฺมณิํ ฆรํ อาเนตฺวา อภิรูปาย มหากุลาย พฺราหฺมณิยา จิตฺตํ โกเปตุํ อสกฺโกนฺโต พฺราหฺมณานํ สกฺการํ กาตุํ นาสกฺขิฯ อถ นํ พฺราหฺมณา ทิฏฺฐทิฏฺฐฏฺฐาเน – ‘‘นยิทานิ ตฺวํ พฺราหฺมณลทฺธิโก, เอกาหมฺปิ พฺราหฺมณานํ สกฺการํ น กโรสี’’ติ นิปฺปีเฬนฺติฯ โส ฆรํ อาคนฺตฺวา พฺราหฺมณิยา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา – ‘‘สเจ, โภติ เอกทิวสํ มุขํ รกฺขิตุํ สกฺกุเณยฺยาสิ, พฺราหฺมณานํ เอกทิวสํ ภิกฺขํ ทเทยฺย’’นฺติ อาหฯ ตุยฺหํ เทยฺยธมฺมํ รุจฺจนกฏฺฐาเน เทหิ, กิํ มยฺหํ เอตฺถาติฯ โส พฺราหฺมเณ นิมนฺเตตฺวา อปฺโปทกํ ปายาสํ ปจาเปตฺวา ฆรญฺจ สุชฺฌาเปตฺวา อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา พฺราหฺมเณ นิสีทาเปสิฯ พฺราหฺมณี มหาสาฏกํ นิวาเสตฺวา กฏจฺฉุํ คเหตฺวา ปริวิสนฺตี ทุสฺสกณฺณเก ปกฺขลิตฺวา ‘‘พฺราหฺมเณ ปริวิสามี’’ติ สญฺญมฺปิ อกตฺวา อาเสวนวเสน สหสา สตฺถารเมว อนุสฺสริตฺวา อุทานํ อุทาเนสิฯ

พฺราหฺมณา อุทานํ สุตฺวา ‘‘อุภโตปกฺขิโก เอส สมณสฺส โคตมสฺส สหาโย, นาสฺส เทยฺยธมฺมํ คณฺหิสฺสามา’’ติ กุปิตา โภชนานิ ฉฑฺเฑตฺวา นิกฺขมิํสุฯ พฺราหฺมโณ – ‘‘นนุ ปฐมํเยว ตํ อวจํ ‘อชฺเชกทิวสํ มุขํ รกฺเขยฺยาสี’ติ, เอตฺตกํ เต ขีรญฺจ ตณฺฑุลาทีนิ จ นาสิตานี’’ติ อติวิย โกปวสํ อุปคโต – ‘‘เอวเมว ปนายํ วสลี ยสฺมิํ วา ตสฺมิํ วา ตสฺส มุณฺฑกสฺส สมณสฺส วณฺณํ ภาสติ, อิทานิ ตฺยาหํ วสลิ ตสฺส สตฺถุโน วาทํ อาโรเปสฺสามี’’ติ อาหฯ อถ นํ พฺราหฺมณี ‘‘คจฺฉ ตฺวํ, พฺราหฺมณ, คนฺตฺวา วิชานิสฺสสี’’ติ วตฺวา ‘‘น ขฺวาหํ ตํ, พฺราหฺมณ, ปสฺสามิ สเทวเก โลเก…เป.… วาทํ อาโรเปยฺยา’’ติอาทิมาหฯ โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา –

‘‘กิํสุ เฉตฺวา สุขํ เสติ, กิํสุ เฉตฺวา น โสจติ;

กิสฺสสฺสุ เอกธมฺมสฺส, วธํ โรเจสิ โคตมา’’ติฯ (สํ. นิ. 1.187) –

ปญฺหํ ปุจฺฉิฯ สตฺถา อาห –

‘‘โกธํ เฉตฺวา สุขํ เสติ, โกธํ เฉตฺวา น โสจติ;

โกธสฺส วิสมูลสฺส, มธุรคฺคสฺส พฺราหฺมณ;

วธํ อริยา ปสํสนฺติ, ตญฺหิ เฉตฺวา น โสจตี’’ติฯ (สํ. นิ. 1.187) –

ปญฺหํ กเถสิฯ โส ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตฯ ตสฺเสว กนิฏฺฐภาตา อกฺโกสกภารทฺวาโช นาม ‘‘ภาตา เม ปพฺพชิโต’’ติ สุตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อกฺโกสิตฺวา ภควตา วินีโต ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตฯ อปโร ตสฺส กนิฏฺโฐ สุนฺทริกภารทฺวาโช นามฯ โสปิ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตฯ อปโร ตสฺส กนิฏฺโฐ ปิงฺคลภารทฺวาโช นามฯ โส ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา ปญฺหพฺยากรณปริโยสาเน ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตฯ สงฺคารโว มาณโวติ อยํ เตสํ สพฺพกนิฏฺโฐ ตสฺมิํ ทิวเส พฺราหฺมเณหิ สทฺธิํ เอกภตฺตคฺเค นิสินฺโนฯ อวภูตาวาติ อวฑฺฒิภูตา อวมงฺคลภูตาเยวฯ ปรภูตาวาติ วินาสํ ปตฺตาเยวฯ วิชฺชมานานนฺติ วิชฺชมาเนสุฯ สีลปญฺญาณนฺติ สีลญฺจ ญาณญฺจ น ชานาสิฯ

[474] ทิฏฺฐธมฺมาภิญฺญาโวสานปารมิปฺปตฺตาติ ทิฏฺฐธมฺเม อภิญฺญาเต อิมสฺมิญฺเญว อตฺตภาเว อภิชานิตฺวา โวสิตโวสานา หุตฺวา ปารมีสงฺขาตํ สพฺพธมฺมานํ ปารภูตํ นิพฺพานํ ปตฺตา มยนฺติ วตฺวา อาทิพฺรหฺมจริยํ ปฏิชานนฺตีติ อตฺโถฯ อาทิพฺรหฺมจริยนฺติ พฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตา อุปฺปาทกา ชนกาติ เอวํ ปฏิชานนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ ตกฺกีติ ตกฺกคาหีฯ วีมํสีติ วีมํสโก, ปญฺญาจารํ จราเปตฺวา เอวํวาทีฯ เตสาหมสฺมีติ เตสํ สมฺมาสมฺพุทฺธานํ อหมสฺมิ อญฺญตโรฯ

[485] อฏฺฐิตวตนฺติ อฏฺฐิตตปํ, อสฺส ปธานปเทน สทฺธิํ สมฺพนฺโธ, ตถา สปฺปุริสปทสฺสฯ อิทญฺหิ วุตฺตํ โหติ – โภโต โคตมสฺส อฏฺฐิตปธานวตํ อโหสิ, สปฺปุริสปธานวตํ อโหสีติฯ

อตฺถิ เทวาติ ปุฏฺโฐ สมาโนติ อิทํ มาณโว ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ อชานนฺโตว ปกาเสสี’’ติ สญฺญาย อาหฯ เอวํ สนฺเตติ ตุมฺหากํ อชานนภาเว สนฺเตฯ ตุจฺฉํ มุสา โหตีติ ตุมฺหากํ กถา อผลา นิปฺผลา โหติฯ เอวํ มาณโว ภควนฺตํ มุสาวาเทน นิคฺคณฺหาติ นามฯ วิญฺญุนา ปุริเสนาติ ปณฺฑิเตน มนุสฺเสนฯ ตฺวํ ปน อวิญฺญุตาย มยา พฺยากตมฺปิ น ชานาสีติ ทีเปติฯ อุจฺเจน สมฺมตนฺติ อุจฺเจน สทฺเทน สมฺมตํ ปากฏํ โลกสฺมิํฯ อธิเทวาติ สุสุทารกาปิ หิ เทวา นาม โหนฺติ, เทวิโย นาม โหนฺติ เทวา ปน อธิเทวา นาม, โลเก เทโว เทวีติ ลทฺธนาเมหิ มนุสฺเสหิ อธิกาติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

สงฺคารวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มชฺฌิมปณฺณาส-อฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ