6. เอสุการีสุตฺตวณฺณนา

[437] เอวํ เม สุตนฺติ เอสุการีสุตฺตํฯ ตตฺถ พิลํ โอลคฺเคยฺยุนฺติ โกฏฺฐาสํ ลคฺคาเปยฺยุํ, อิมินา สตฺถธมฺมํ นาม ทสฺเสติฯ สตฺถวาโห กิร มหากนฺตารปฏิปนฺโน อนฺตรามคฺเค โคเณ มเต มํสํ คเหตฺวา สพฺเพสํ สตฺถิกานํ ‘‘อิทํ ขาทิตฺวา เอตฺตกํ มูลํ ทาตพฺพ’’นฺติ โกฏฺฐาสํ โอลคฺเคติ, โคณมํสํ นาม ขาทนฺตาปิ อตฺถิ อขาทนฺตาปิ, มูลํ ทาตุํ สกฺโกนฺตาปิ อสกฺโกนฺตาปิฯ สตฺถวาโห เยน มูเลน โคโณ คหิโต, ตสฺส นิกฺขมนตฺถํ สพฺเพสํ พลกฺกาเรน โกฏฺฐาสํ ทตฺวา มูลํ คณฺหาติ, อยํ สตฺถธมฺโมฯ เอวเมวํ พฺราหฺมณาปิ โลกสฺส ปฏิญฺญํ อคฺคเหตฺวา อตฺตโนว ธมฺมตาย จตสฺโส ปาริจริยา ปญฺญเปนฺตีติ ทสฺเสตุํ เอวเมว โขติอาทิมาหฯ ปาปิโย อสฺสาติ ปาปํ อสฺสฯ เสยฺโย อสฺสาติ หิตํ อสฺสฯ อถ วา ปาปิโยติ ปาปโก ลามโก อตฺตภาโว อสฺสฯ เสยฺโยติ เสฏฺโฐ อุตฺตโมฯ เสยฺยํโสติ เสยฺโยฯ อุจฺจากุลีนตาติ อุจฺจากุลีนตฺเตน เสยฺโยฯ ปาปิยํโสติ ปาปิโยฯ อุจฺจากุลีนตา จ ทฺวีสุ กุเลสุ วฑฺเฒติ ขตฺติยกุเล พฺราหฺมณกุเล จ, อุฬารวณฺณตา ตีสุฯ เวสฺโสปิ หิ อุฬารวณฺโณ โหติฯ อุฬารโภคตา จตูสุปิฯ สุทฺโทปิ หิ อนฺตมโส จณฺฑาโลปิ อุฬารโภโค โหติเยวฯ

[440] ภิกฺขาจริยนฺติ โกฏิธเนนปิ หิ พฺราหฺมเณน ภิกฺขา จริตพฺพาว, โปราณกพฺราหฺมณา อสีติโกฏิธนาปิ เอกเวลํ ภิกฺขํ จรนฺติฯ กสฺมา? ทุคฺคตกาเล จรนฺตานํ อิทานิ ภิกฺขํ จริตุํ อารทฺธาติ ครหา น ภวิสฺสตีติฯ อติมญฺญมาโนติ โย ภิกฺขาจริยวํสํ หริตฺวา สตฺตชีวกสิกมฺมวณิชฺชาทีหิ ชีวิกํ กปฺเปติ, อยํ อติมญฺญติ นามฯ โคโป วาติ ยถา โคปโก อตฺตนา รกฺขิตพฺพํ ภณฺฑํ เถเนนฺโต อกิจฺจการี โหติ, เอวนฺติ อตฺโถฯ อิมินา นเยน สพฺพวาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อสิตพฺยาภงฺคินฺติ ติณลายนอสิตญฺเจว กาชญฺจฯ อนุสฺสรโตติ ยตฺถ ชาโต, ตสฺมิํ โปราเณ มาตาเปตฺติเก กุลวํเส อนุสฺสริยมาเนติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

เอสุการีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ธนญฺชานิสุตฺตวณฺณนา

[445] เอวํ เม สุตนฺติ ธนญฺชานิสุตฺตํฯ ตตฺถ ทกฺขิณาคิริสฺมินฺติ คิรีติ ปพฺพโต, ราชคหํ ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตปพฺพตสฺส ทกฺขิณทิสาภาเค ชนปทสฺเสตํ นามํฯ ตณฺฑุลปาลิทฺวารายาติ ราชคหสฺส กิร ทฺวตฺติํสมหาทฺวารานิ จตุสฏฺฐิขุทฺทกทฺวารานิ, เตสุ เอกํ ตณฺฑุลปาลิทฺวารํ นาม, ตํ สนฺธาเยวมาหฯ ราชานํ นิสฺสายาติ ‘‘คจฺฉ มนุสฺเส อปีเฬตฺวา สสฺสภาคํ คณฺหาหี’’ติ รญฺญา เปสิโต คนฺตฺวา สพฺพเมว สสฺสํ คณฺหาติ, ‘‘มา โน, ภนฺเต, นาเสหี’’ติ จ วุตฺเต – ‘‘ราชกุเล วุตฺตํ มนฺทํ, อหํ รญฺญา อาคมนกาเลเยว เอวํ อาณตฺโต, มา กนฺทิตฺถา’’ติ เอวํ ราชานํ นิสฺสาย พฺราหฺมณคหปติเก วิลุมฺปติฯ ธญฺญํ เยภุยฺเยน อตฺตโน ฆรํ ปเวเสตฺวา อปฺปกํ ราชกุเล ปเวเสติฯ กิํ พฺราหฺมณคหปติกานํ น ปีฬํ อกาสีติ จ วุตฺโต – ‘‘อาม, มหาราช, อิมสฺมิํ วาเร เขตฺตานิ มนฺทสสฺสานิ อเหสุํ, ตสฺมา อปีเฬนฺตสฺส เม คณฺหโต น พหุํ ชาต’’นฺติ เอวํ พฺราหฺมณคหปติเก นิสฺสาย ราชานํ วิลุมฺปติฯ

[446] ปโย ปียตนฺติ ตรุณขีรํ ปิวตุฯ ตาว ภตฺตสฺสาติ ยาว ขีรํ ปิวิตฺวา นิสีทิสฺสถ, ตาวเทว ภตฺตสฺส กาโล ภวิสฺสติฯ อิเธว หิ โน ปาตราสภตฺตํ อาหริสฺสนฺตีติ ทสฺเสติฯ มาตาปิตโรติอาทีสุ มหลฺลกา มาตาปิตโร มุทุกานิ อตฺถรณปาวุรณานิ สุขุมานิ วตฺถานิ มธุรโภชนํ สุคนฺธคนฺธมาลาทีนิ จ ปริเยสิตฺวา โปเสตพฺพาฯ ปุตฺตธีตานํ นามกรณมงฺคลาทีนิ สพฺพกิจฺจานิ กโรนฺเตน ปุตฺตทาโร โปเสตพฺโพฯ เอวญฺหิ อกริยมาเน ครหา อุปฺปชฺชตีติ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[447] อธมฺมจารีติ ปญฺจ ทุสฺสีลฺยกมฺมานิ วา ทส ทุสฺสีลฺยกมฺมานิ วา อิธ อธมฺโม นามฯ อุปกฑฺเฒยฺยุนฺติ ปญฺจวิธพนฺธนาทิกมฺมกรณตฺถํ ตํ ตํ นิรยํ กฑฺเฒยฺยุํฯ

[448] ธมฺมจารีติ ธมฺมิกสิววิชฺชาทิกมฺมการีฯ ปฏิกฺกมนฺตีติ โอสรนฺติ ปริหายนฺติฯ อภิกฺกมนฺตีติ อภิสรนฺติ วฑฺฒนฺติฯ เสยฺโยติ วรตรํฯ หีเนติ นิหีเน ลามเกฯ