อมจฺจา ปาเทสุ ปติตฺวา – ‘‘สเจ, เทว, ตุมฺหากํ มาตุโล อโรโค อสฺส, ตุมฺหากํ คนฺตุํ ยุตฺตํ ภเวยฺย, อิทานิ ปน วิฏฏูโภปิ ตุมฺเห นิสฺสาย ฉตฺตํ อุสฺสาเปตุํ อรหติเยวา’’ติ สญฺญาเปตฺวา นิวาเรสุํฯ

ธมฺมเจติยานีติ ธมฺมสฺส จิตฺตีการวจนานิฯ ตีสุ หิ รตเนสุ ยตฺถ กตฺถจิ จิตฺตีกาเร กเต สพฺพตฺถ กโตเยว โหติ, ตสฺมา ภควติ จิตฺตีกาเร กเต ธมฺโมปิ กโตว โหตีติ ภควา ‘‘ธมฺมเจติยานี’’ติ อาหฯ อาทิพฺรหฺมจริยกานีติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตานิ, ปุพฺพภาคปฏิปตฺติภูตานีติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. กณฺณกตฺถลสุตฺตวณฺณนา

[375] เอวํ เม สุตนฺติ กณฺณกตฺถลสุตฺตํฯ ตตฺถ อุรุญฺญายนฺติ อุรุญฺญาติ ตสฺส รฏฺฐสฺสปิ นครสฺสปิ เอตเทว นามํ, ภควา อุรุญฺญานครํ อุปนิสฺสาย วิหรติฯ กณฺณกตฺถเล มิคทาเยติ ตสฺส นครสฺส อวิทูเร กณฺณกตฺถลํ นาม เอโก รมณีโย ภูมิภาโค อตฺถิ, โส มิคานํ อภยตฺถาย ทินฺนตฺตา มิคทาโยติ วุจฺจติ, ตสฺมิํ กณฺณกตฺถเล มิคทาเยฯ เกนจิเทว กรณีเยนาติ น อญฺเญน, อนนฺตรสุตฺเต วุตฺตกรณีเยเนวฯ โสมา จ ภคินี สกุลา จ ภคินีติ อิมา ทฺเว ภคินิโย รญฺโญ ปชาปติโยฯ ภตฺตาภิหาเรติ ภตฺตํ อภิหรณฏฺฐาเนฯ รญฺโญ ภุญฺชนฏฺฐานญฺหิ สพฺพาปิ โอโรธา กฏจฺฉุอาทีนิ คเหตฺวา ราชานํ อุปฏฺฐาตุํ คจฺฉนฺติ, ตาปิ ตเถว อคมํสุฯ

[376] กิํ ปน, มหาราชาติ กสฺมา เอวมาห? รญฺโญ ครหปริโมจนตฺถํฯ เอวญฺหิ ปริสา จินฺเตยฺย – ‘‘อยํ ราชา อาคจฺฉมาโนว มาตุคามานํ สาสนํ อาโรเจติ, มยํ อตฺตโน ธมฺมตาย ภควนฺตํ ทฏฺฐุํ อาคโตติ มญฺญาม, อยํ ปน มาตุคามานํ สาสนํ คเหตฺวา อาคโต, มาตุคามทาโส มญฺเญ, เอส ปุพฺเพปิ อิมินาว การเณน อาคจฺฉตี’’ติฯ ปุจฺฉิโต ปน โส อตฺตโน อาคมนการณํ กเถสฺสติ, เอวมสฺส อยํ ครหา น อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ครหโมจนตฺถํ เอวมาหฯ