8. พาหิติกสุตฺตวณฺณนา

[358] เอวํ เม สุตนฺติ พาหิติกสุตฺตํฯ ตตฺถ เอกปุณฺฑรีกํ นาคนฺติ เอวํนามกํ หตฺถิํฯ ตสฺส กิร ผาสุกานํ อุปริ ตาลผลมตฺตํ ปณฺฑรฏฺฐานํ อตฺถิ , เตนสฺส เอกปุณฺฑรีโกติ นามํ อกํสุฯ สิริวฑฺฒํ มหามตฺตนฺติ ปจฺเจกหตฺถิํ อภิรุหิตฺวา กถาผาสุกตฺถํ สทฺธิํ คจฺฉนฺตํ เอวํนามกํ มหามตฺตํฯ อายสฺมาโนติ เอตฺถ โนติ ปุจฺฉาย นิปาโตฯ มหามตฺโต เถรสฺส สงฺฆาฏิปตฺตธารณาการํ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘เอวํ, มหาราชา’’ติ อาหฯ

[359] โอปารมฺโภติ อุปารมฺภํ โทสํ อาโรปนารโหฯ กิํ ปุจฺฉามีติ ราชา ปุจฺฉติฯ สุนฺทริวตฺถุสฺมิํ อุปฺปนฺนมิทํ สุตฺตํ, ตํ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติฯ ยญฺหิ มยํ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, ยํ มยํ วิญฺญูหีติ อิทํ ปทํ คเหตฺวา ปญฺเหน ปริปูเรตุํ นาสกฺขิมฺหา, ตํ การณํ อายสฺมตา เอวํ วทนฺเตน ปริปูริตํฯ

[360] อกุสโลติ อโกสลฺลสมฺภูโตฯ สาวชฺโชติ สโทโสฯ สพฺยาพชฺโฌติ สทุกฺโขฯ ทุกฺขวิปาโกติ อิธ นิสฺสนฺทวิปาโก กถิโตฯ ตสฺสาติ ตสฺส เอวํ อตฺตพฺยาพาธาทีนํ อตฺถาย ปวตฺตกายสมาจารสฺสฯ

สพฺพากุสลธมฺมปหีโน โข, มหาราช, ตถาคโต กุสลธมฺมสมนฺนาคโตติ เอตฺถ สพฺเพสํเยว อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานํ วณฺเณตีติฯ อาม วณฺเณตีติ วุตฺเต ยถา ปุจฺฉา, ตถา อตฺโถ วุตฺโต ภเวยฺยฯ เอวํ พฺยากรณํ ปน น ภาริยํฯ อปฺปหีนอกุสโลปิ หิ ปหานํ วณฺเณยฺย, ภควา ปน ปหีนากุสลตาย ยถาการี ตถาวาทีติ ทสฺเสตุํ เอวํ พฺยากาสิฯ สุกฺกปกฺเขปิ เอเสว นโยฯ

[362] พาหิติกาติ พาหิติรฏฺเฐ อุฏฺฐิตวตฺถสฺเสตํ นามํฯ โสฬสสมา อายาเมนาติ อายาเมน สมโสฬสหตฺถาฯ อฏฺฐสมา วิตฺถาเรนาติ วิตฺถาเรน สมอฏฺฐหตฺถาฯ

[363] ภควโต ปาทาสีติ ภควโต นิยฺยาเตสิฯ ทตฺวา จ ปน คนฺธกุฏิยํ วิตานํ กตฺวา พนฺธิฯ

ตโต ปฏฺฐาย คนฺธกุฏิ ภิยฺโยโสมตฺตาย โสภิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวฯ เนยฺยปุคฺคลสฺส ปน วเสน อยํ เทสนา นิฏฺฐิตาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

พาหิติกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนา

[364] เอวํ เม สุตนฺติ ธมฺมเจติยสุตฺตํฯ ตตฺถ เมทาฬุปนฺติ นาเมตํ ตสฺส, ตสฺส หิ นิคมสฺส เมทวณฺณา ปาสาณา กิเรตฺถ อุสฺสนฺนา อเหสุํ, ตสฺมา เมทาฬุปนฺติ สงฺขํ คตํฯ เสนาสนํ ปเนตฺถ อนิยตํ, ตสฺมา น ตํ วุตฺตํฯ นครกนฺติ เอวํนามกํ สกฺยานํ นิคมํฯ เกนจิเทว กรณีเยนาติ น อญฺเญน กรณีเยน, อยํ ปน พนฺธุลเสนาปติํ สทฺธิํ ทฺวตฺติํสาย ปุตฺเตหิ เอกทิวเสเนว คณฺหถาติ อาณาเปสิ, ตํทิวสญฺจสฺส ภริยาย มลฺลิกาย ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ ภควา นิมนฺติโต, พุทฺธปฺปมุเข ภิกฺขุสงฺเฆ ฆรํ อาคนฺตฺวา นิสินฺนมตฺเต ‘‘เสนาปติ กาลงฺกโต’’ติ สาสนํ อาหริตฺวา มลฺลิกาย อทํสุฯ สา ปณฺณํ คเหตฺวา มุขสาสนํ ปุจฺฉิฯ ‘‘รญฺญา อยฺเย เสนาปติ สทฺธิํ ทฺวตฺติํสาย ปุตฺเตหิ เอกปฺปหาเรเนว คหาปิโต’’ติ อาโรเจสุํฯ มหาชนคตํ มา กริตฺถาติ โอวฏฺฏิกาย ปณฺณํ กตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิฯ ตสฺมิํ สมเย เอกา สปฺปิจาฏิ นีหริตา, สา อุมฺมาเร อาหจฺจ ภินฺนา, ตํ อปเนตฺวา อญฺญํ อาหราเปตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิฯ

สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ – ‘‘สปฺปิจาฏิยา ภินฺนปจฺจยา น จินฺเตตพฺพ’’นฺติ อาหฯ ตสฺมิํ สมเย มลฺลิกา ปณฺณํ นีหริตฺวา ภควโต ปุรโต ฐเปตฺวา – ‘‘ภควา อิมํ ทฺวตฺติํสาย ปุตฺเตหิ สทฺธิํ เสนาปติโน มตสาสนํ, อหํ เอตมฺปิ น จินฺตยามิ, สปฺปิจาฏิปจฺจยา กิํ จินฺเตยฺยามี’’ติ อาหฯ ภควา – ‘‘มลฺลิเก, มา จินฺตยิ, อนมตคฺเค สํสาเร นาม วตฺตมานานํ โหติ เอต’’นฺติ อนิจฺจตาทิปฏิสํยุตฺตํ ธมฺมกถํ กตฺวา อคมาสิฯ มลฺลิกา ทฺวตฺติํสสุณิสาโย ปกฺโกสาเปตฺวา โอวาทํ อทาสิฯ