ขีณาสวสฺส ปริโภโค สามิปริโภโค นามฯ อิธ กิเลสอิณานํ อภาวํ สนฺธาย ‘‘อณโณ’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อนิโณ’’ติปิ ปาโฐฯ สามิปริโภคํ สนฺธาย ‘‘ภุญฺชามิ โภชน’’นฺติ วุตฺตํฯ
กามรติสนฺถวนฺติ ทุวิเธสุปิ กาเมสุ ตณฺหารติสนฺถวํ มา อนุยุญฺชถ มา กริตฺถฯ นยิทํ ทุมฺมนฺติตํ มมาติ ยํ มยา สมฺมาสมฺพุทฺธํ ทิสฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ มนฺติตํ, ตํ มม มนฺติตํ น ทุมฺมนฺติตํฯ สํวิภตฺเตสุ ธมฺเมสูติ อหํ สตฺถาติ เอวํ โลเก อุปฺปนฺเนหิ เย ธมฺมา สํวิภตฺตา, เตสุ ธมฺเมสุ ยํ เสฏฺฐํ นิพฺพานํ, ตเทว อหํ อุปคมํ อุปคโต สมฺปตฺโต, ตสฺมา มยฺหํ อิทํ อาคมนํ สฺวาคตํ นาม คตนฺติฯ ติสฺโส วิชฺชาติ ปุพฺเพนิวาสทิพฺพจกฺขุอาสวกฺขยปญฺญาฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ ยํ พุทฺธสฺส สาสเน กตฺตพฺพกิจฺจํ อตฺถิ, ตํ สพฺพํ มยา กตํฯ ตีหิ วิชฺชาหิ นวหิ จ โลกุตฺตรธมฺเมหิ เทสนํ มตฺถกํ ปาเปสีติฯ
ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
องฺคุลิมาลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
7. ปิยชาติกสุตฺตวณฺณนา
[353] เอวํ เม สุตนฺติ ปิยชาติกสุตฺตํฯ ตตฺถ เนว กมฺมนฺตา ปฏิภนฺตีติ น สพฺเพน สพฺพํ ปฏิภนฺติ, ปกตินิยาเมน ปน น ปฏิภนฺติฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ จ น ปฏิภาตีติ น รุจฺจติฯ อาฬาหนนฺติ สุสานํฯ อญฺญถตฺตนฺติ วิวณฺณตาย อญฺญถาภาโวฯ อินฺทฺริยานิ นาม มโนวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, ปติฏฺฐิโตกาสํ ปน สนฺธาย อิทํ วุตฺตํฯ ปิยชาติกาติ ปิยโต ชายนฺติฯ ปิยปฺปภาวิกาติ ปิยโต ปภวนฺติฯ
[355] สเจ ตํ, มหาราชาติ ตสฺส อตฺถํ อสลฺลกฺขยมานาปิ สตฺถริ สทฺธาย เอวํ วทติฯ จร ปิเรติ อเปหิ อมฺหากํ ปเร, อนชฺฌตฺติกภูเตติ อตฺโถฯ อถ วา จร ปิเรติ ปรโต คจฺฉ, มา อิธ ติฏฺฐาติปิ อตฺโถฯ
[356] ทฺวิธา เฉตฺวาติ อสินา ทฺเว โกฏฺฐาเส กโรนฺโต ฉินฺทิตฺวาฯ อตฺตานํ อุปฺผาเลสีติ เตเนว อสินา อตฺตโน อุทรํ ผาเลสิฯ ยทิ หิ ตสฺส สา อปฺปิยา ภเวยฺย, อิทานิ อญฺญํ มาตุคามํ คณฺหิสฺสามีติ อตฺตานํ น ฆาเตยฺยฯ ยสฺมา ปนสฺส สา ปิยา อโหสิ, ตสฺมา ปรโลเกปิ ตาย สทฺธิํ สมงฺคิภาวํ ปตฺถยมาโน เอวมกาสิฯ
[357] ปิยา เต วชิรีติ เอวํ กิรสฺสา อโหสิ – ‘‘สจาหํ, ‘ภูตปุพฺพํ, มหาราช, อิมิสฺสาเยว สาวตฺถิยํ อญฺญตริสฺสา อิตฺถิยา’ติอาทิกถํ กเถยฺยํ, ‘โก เต เอวํ อกาสิ, อเปหิ นตฺถิ เอต’นฺติ มํ ปฏิเสเธยฺย, วตฺตมาเนเนว นํ สญฺญาเปสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เอวมาหฯ วิปริณามญฺญถาภาวาติ เอตฺถ มรณวเสน วิปริณาโม, เกนจิ สทฺธิํ ปลายิตฺวา คมนวเสน อญฺญถาภาโว เวทิตพฺโพฯ
วาสภายาติ วาสภา นาม รญฺโญ เอกา เทวี, ตํ สนฺธายาหฯ
ปิยา เต อหนฺติ กสฺมา สพฺพปจฺฉา อาห? เอวํ กิรสฺสา อโหสิ – ‘‘อยํ ราชา มยฺหํ กุปิโต, สจาหํ สพฺพปฐมํ ‘ปิยา เต อห’นฺติ ปุจฺเฉยฺยํ, ‘น เม ตฺวํ ปิยา, จร ปิเร’ติ วเทยฺย, เอวํ สนฺเต กถา ปติฏฺฐานํ น ลภิสฺสตี’’ติ กถาย ปติฏฺฐานตฺถํ สพฺพปจฺฉา ปุจฺฉิฯ กาสิโกสเลสุ ฉฑฺฑิตภาเวน วิปริณาโม, ปฏิราชูนํ หตฺถคมนวเสน อญฺญถาภาโว เวทิตพฺโพฯ
อาจเมหีติ อาจมโนทกํ เทหิฯ อาจมิตฺวา หตฺถปาเท โธวิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา สตฺถารํ นมสฺสิตุกาโม เอวมาหฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ
ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
ปิยชาติกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
8. พาหิติกสุตฺตวณฺณนา
[358] เอวํ เม สุตนฺติ พาหิติกสุตฺตํฯ ตตฺถ เอกปุณฺฑรีกํ นาคนฺติ เอวํนามกํ หตฺถิํฯ ตสฺส กิร ผาสุกานํ อุปริ ตาลผลมตฺตํ ปณฺฑรฏฺฐานํ อตฺถิ , เตนสฺส เอกปุณฺฑรีโกติ นามํ อกํสุฯ สิริวฑฺฒํ มหามตฺตนฺติ ปจฺเจกหตฺถิํ อภิรุหิตฺวา กถาผาสุกตฺถํ สทฺธิํ คจฺฉนฺตํ เอวํนามกํ มหามตฺตํฯ อายสฺมาโนติ เอตฺถ โนติ ปุจฺฉาย นิปาโตฯ มหามตฺโต เถรสฺส สงฺฆาฏิปตฺตธารณาการํ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘เอวํ, มหาราชา’’ติ อาหฯ
[359] โอปารมฺโภติ อุปารมฺภํ โทสํ อาโรปนารโหฯ กิํ ปุจฺฉามีติ ราชา ปุจฺฉติฯ สุนฺทริวตฺถุสฺมิํ อุปฺปนฺนมิทํ สุตฺตํ, ตํ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติฯ ยญฺหิ มยํ, ภนฺเตติ, ภนฺเต, ยํ มยํ วิญฺญูหีติ อิทํ ปทํ คเหตฺวา ปญฺเหน ปริปูเรตุํ นาสกฺขิมฺหา, ตํ การณํ อายสฺมตา เอวํ วทนฺเตน ปริปูริตํฯ
[360] อกุสโลติ อโกสลฺลสมฺภูโตฯ สาวชฺโชติ สโทโสฯ สพฺยาพชฺโฌติ สทุกฺโขฯ ทุกฺขวิปาโกติ อิธ นิสฺสนฺทวิปาโก กถิโตฯ ตสฺสาติ ตสฺส เอวํ อตฺตพฺยาพาธาทีนํ อตฺถาย ปวตฺตกายสมาจารสฺสฯ
สพฺพากุสลธมฺมปหีโน โข, มหาราช, ตถาคโต กุสลธมฺมสมนฺนาคโตติ เอตฺถ สพฺเพสํเยว อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานํ วณฺเณตีติฯ อาม วณฺเณตีติ วุตฺเต ยถา ปุจฺฉา, ตถา อตฺโถ วุตฺโต ภเวยฺยฯ เอวํ พฺยากรณํ ปน น ภาริยํฯ อปฺปหีนอกุสโลปิ หิ ปหานํ วณฺเณยฺย, ภควา ปน ปหีนากุสลตาย ยถาการี ตถาวาทีติ ทสฺเสตุํ เอวํ พฺยากาสิฯ สุกฺกปกฺเขปิ เอเสว นโยฯ
[362] พาหิติกาติ พาหิติรฏฺเฐ อุฏฺฐิตวตฺถสฺเสตํ นามํฯ โสฬสสมา อายาเมนาติ อายาเมน สมโสฬสหตฺถาฯ อฏฺฐสมา วิตฺถาเรนาติ วิตฺถาเรน สมอฏฺฐหตฺถาฯ
[363] ภควโต ปาทาสีติ ภควโต นิยฺยาเตสิฯ ทตฺวา จ ปน คนฺธกุฏิยํ วิตานํ กตฺวา พนฺธิฯ
