เมนู

10. กีฏาคิริสุตฺตวณฺณนา

[174] เอวํ เม สุตนฺติ กีฏาคิริสุตฺตํฯ ตตฺถ กาสีสูติ เอวํนามเก ชนปเทฯ เอถ ตุมฺเหปิ, ภิกฺขเวติ เอถ ตุมฺเหปิ, ภิกฺขเว, อิเม ปญฺจ อานิสํเส สมฺปสฺสมานา อญฺญตฺเรว รตฺติโภชนา ภุญฺชถฯ อิติ ภควา รตฺติํ วิกาลโภชนํ, ทิวา วิกาลโภชนนฺติ อิมานิ ทฺเว โภชนานิ เอกปฺปหาเรน อชหาเปตฺวา เอกสฺมิํ สมเย ทิวา วิกาลโภชนเมว ชหาเปสิ, ปุน กาลํ อตินาเมตฺวา รตฺติํ วิกาลโภชนํ ชหาเปนฺโต เอวมาหฯ กสฺมา? อิมานิ หิ ทฺเว โภชนานิ วตฺตมานานิ วฏฺเฏ อาจิณฺณานิ สมาจิณฺณานิ นทิํ โอติณฺณอุทกํ วิย อนุปกฺขนฺทานิ, นิวาเตสุ จ ฆเรสุ สุโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา วฑฺฒิตา สุขุมาลา กุลปุตฺตา ทฺเว โภชนานิ เอกปฺปหาเรน ปชหนฺตา กิลมนฺติฯ ตสฺมา เอกปฺปหาเรน อชหาเปตฺวา ภทฺทาลิสุตฺเต ทิวา วิกาลโภชนํ ชหาเปสิ, อิธ รตฺติํ วิกาลโภชนํฯ ชหาเปนฺโต ปน น ตชฺชิตฺวา วา นิคฺคณฺหิตฺวา วา, เตสํ ปหานปจฺจยา ปน อปฺปาพาธตญฺจ สญฺชานิสฺสถาติ เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวาว ชหาเปสิฯ กีฏาคิรีติ ตสฺส นิคมสฺส นามํฯ

[175] อสฺสชิปุนพฺพสุกาติ อสฺสชิ จ ปุนพฺพสุโก จ ฉสุ ฉพฺพคฺคิเยสุ ทฺเว คณาจริยาฯ ปณฺฑุโก โลหิตโก เมตฺติโย ภุมฺมชโก อสฺสชิ ปุนพฺพสุโกติ อิเม ฉ ชนา ฉพฺพคฺคิยา นามฯ เตสุ ปณฺฑุกโลหิตกา อตฺตโน ปริสํ คเหตฺวา สาวตฺถิยํ วสนฺติ, เมตฺติยภุมฺมชกา ราชคเห, อิเม ทฺเว ชนา กีฏาคิริสฺมิํ อาวาสิกา โหนฺติฯ อาวาสิกาติ นิพทฺธวาสิโน, ตํนิพนฺธา อกตํ เสนาสนํ กโรนฺติ, ชิณฺณํ ปฏิสงฺขโรนฺติ, กเต อิสฺสรา โหนฺติฯ กาลิกนฺติ อนาคเต กาเล ปตฺตพฺพํ อานิสํสํฯ

[178] มยา เจตํ, ภิกฺขเวติ อิธ กิํ ทสฺเสติ? ภิกฺขเว, ทิวสสฺส ตโย วาเร ภุญฺชิตฺวา สุขเวทนํเยว อุปฺปาเทนฺโต น อิมสฺมิํ สาสเน กิจฺจการี นาม โหติ, เอตฺตกา ปน เวทนา เสวิตพฺพา, เอตฺตกา น เสวิตพฺพาติ เอตมตฺถํ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิฯ เอวรูปํ สุขเวทนํ ปชหถาติ อิทญฺจ เคหสฺสิตโสมนสฺสวเสน วุตฺตํ, อุปสมฺปชฺช วิหรถาติ อิทญฺจ เนกฺขมฺมสิตโสมนสฺสวเสน ฯ อิโต ปเรสุปิ ทฺวีสุ วาเรสุ เคหสฺสิตเนกฺขมฺมสิตานํเยว โทมนสฺสานญฺจ อุเปกฺขานญฺจ วเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[181] เอวํ เสวิตพฺพาเสวิตพฺพเวทนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เยสํ อปฺปมาเทน กิจฺจํ กตฺตพฺพํ, เยสญฺจ น กตฺตพฺพํ, เต ทสฺเสตุํ นาหํ, ภิกฺขเว , สพฺเพสํเยวาติอาทิมาหฯ ตตฺถ กตํ เตสํ อปฺปมาเทนาติ เตสํ ยํ อปฺปมาเทน กตฺตพฺพํ, ตํ กตํฯ อนุโลมิกานีติ ปฏิปตฺติอนุโลมานิ กมฺมฏฺฐานสปฺปายานิ, ยตฺถ วสนฺเตน สกฺกา โหนฺติ มคฺคผลานิ ปาปุณิตุํฯ อินฺทฺริยานิ สมนฺนานยมานาติ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ สมานํ กุรุมานาฯ

[182] สตฺติเม, ภิกฺขเว, ปุคฺคลาติ อิธ กิํ ทสฺเสติ? เยสํ อปฺปมาเทน กรณียํ นตฺถิ, เต ทฺเว โหนฺติฯ เยสํ อตฺถิ, เต ปญฺจาติ เอวํ สพฺเพปิ อิเม สตฺต ปุคฺคลา โหนฺตีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติฯ

ตตฺถ อุภโตภาควิมุตฺโตติ ทฺวีหิ ภาเคหิ วิมุตฺโตฯ อรูปสมาปตฺติยา รูปกายโต วิมุตฺโต, มคฺเคน นามกายโตฯ โส จตุนฺนํ อรูปสมาปตฺตีนํ เอเกกโต วุฏฺฐาย สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตานํ จตุนฺนํ, นิโรธา วุฏฺฐาย อรหตฺตํ ปตฺตอนาคามิโน จ วเสน ปญฺจวิโธ โหติฯ ปาฬิ ปเนตฺถ – ‘‘กตโม จ ปุคฺคโล อุภโตภาควิมุตฺโต, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺตี’’ติ (ปุ. ป. 208) เอวํ อภิธมฺเม อฏฺฐวิโมกฺขลาภิโน วเสน อาคตาฯ

ปญฺญาวิมุตฺโตติ ปญฺญาย วิมุตฺโตฯ โส สุกฺขวิปสฺสโก, จตูหิ ฌาเนหิ วุฏฺฐาย อรหตฺตํ ปตฺตา จตฺตาโร จาติ อิเมสํ วเสน ปญฺจวิโธว โหติฯ ปาฬิ ปเนตฺถ อฏฺฐวิโมกฺขปฏิกฺเขปวเสเนว อาคตาฯ ยถาห – ‘‘น เหว โข อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ปญฺญาวิมุตฺโต’’ติฯ

ผุฏฺฐนฺตํ สจฺฉิกโรตีติ กายสกฺขีฯ โย ฌานผสฺสํ ปฐมํ ผุสติ, ปจฺฉา นิโรธํ นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ, โส โสตาปตฺติผลฏฺฐํ อาทิํ กตฺวา ยาว อรหตฺตมคฺคฏฺฐา ฉพฺพิโธ โหนฺตีติ เวทิตพฺโพฯ เตเนวาห – ‘‘อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อฏฺฐ วิโมกฺเข กาเยน ผุสิตฺวา วิหรติ, ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา เอกจฺเจ อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล กายสกฺขี’’ติฯ

ทิฏฺฐนฺตํ ปตฺโตติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโตฯ ตตฺริทํ สงฺเขปลกฺขณํ – ทุกฺขา สงฺขารา, สุโข นิโรโธติ ญาตํ โหติ ทิฏฺฐํ วิทิตํ สจฺฉิกตํ ผุสิตํ ปญฺญายาติ ทิฏฺฐิปฺปตฺโตฯ วิตฺถารโต ปเนโสปิ กายสกฺขิ วิย ฉพฺพิโธ โหติฯ เตเนวาห – ‘‘อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ, ตถาคตปฺปเวทิตา จสฺส ธมฺมา ปญฺญาย โวทิฏฺฐา โหนฺติ โวจริตา…เป.… อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ทิฏฺฐิปฺปตฺโต’’ติ (ปุ. ป. 208)ฯ

สทฺธาวิมุตฺโตติ สทฺธาย วิมุตฺโตฯ โสปิ วุตฺตนเยเนว ฉพฺพิโธ โหติฯ เตเนวาห – ‘‘อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล อิทํ ทุกฺขนฺติ – ยถาภูตํ ปชานาติ…เป.… อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ ฯ ตถาคตปฺปเวทิตา จสฺส ธมฺมา ปญฺญาย โวทิฏฺฐา โหนฺติ โวจริตา…เป.… โน จ โข ยถา ทิฏฺฐิปฺปตฺตสฺสฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สทฺธาวิมุตฺโต’’ติ (ปุ. ป. 208)ฯ เอเตสุ หิ สทฺธาวิมุตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคกฺขเณ สทฺทหนฺตสฺส วิย โอกปฺเปนฺตสฺส วิย อธิมุจฺจนฺตสฺส วิย จ กิเลสกฺขโย โหติ, ทิฏฺฐิปฺปตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคกฺขเณ กิเลสจฺเฉทกญาณํ อทนฺธํ ติขิณํ สูรํ หุตฺวา วหติฯ ตสฺมา ยถา นาม นาติติขิเณน อสินา กทลิํ ฉินฺทนฺตสฺส ฉินฺนฏฺฐานํ น มฏฺฐํ โหติ, อสิ น สีฆํ วหติ, สทฺโท สุยฺยติ, พลวตโร วายาโม กาตพฺโพ โหติ, เอวรูปา สทฺธาวิมุตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคภาวนาฯ ยถา ปน นิสิตอสินา กทลิํ ฉินฺทนฺตสฺส ฉินฺนฏฺฐานํ มฏฺฐํ โหติ, อสิ สีฆํ วหติ, สทฺโท น สุยฺยติ, พลววายามกิจฺจํ น โหติ, เอวรูปา ปญฺญาวิมุตฺตสฺส ปุพฺพภาคมคฺคภาวนา เวทิตพฺพาฯ

ธมฺมํ อนุสฺสรตีติ ธมฺมานุสารีฯ ธมฺโมติ ปญฺญา, ปญฺญาปุพฺพงฺคมํ มคฺคํ ภาเวตีติ อตฺโถฯ สทฺธานุสาริมฺหิ จ เอเสว นโยฯ อุโภ ปเนเต โสตาปตฺติมคฺคฏฺฐาเยวฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ – ‘‘ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, ปญฺญาวาหิํ ปญฺญาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติ ฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี’’ติ (ปุ. ป. 208)ฯ ตถา – ‘‘ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธาวาหิํ สทฺธาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติฯ อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี’’ติฯ อยเมตฺถ สงฺเขโปฯ

วิตฺถารโต ปเนสา อุภโตภาควิมุตฺตาทิกถา วิสุทฺธิมคฺเค ปญฺญาภาวนาธิกาเร วุตฺตาฯ ตสฺมา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพาฯ ยา ปเนสา เอเตสํ วิภาคทสฺสนตฺถํ อิธ ปาฬิ อาคตา, ตตฺถ ยสฺมา รูปสมาปตฺติยา วินา อรูปสมาปตฺติโย นาม นตฺถิ, ตสฺมา อารุปฺปาติ วุตฺเตปิ อฏฺฐ วิโมกฺขา วุตฺตาว โหนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ

กาเยน ผุสิตฺวาติ สหชาตนามกาเยน ผุสิตฺวาฯ ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวาติ ปญฺญาย จ เอตสฺส อริยสจฺจธมฺเม ทิสฺวาฯ เอกจฺเจ อาสวาติ ปฐมมคฺคาทีหิ ปหาตพฺพา เอกเทสอาสวาฯ ตถาคตปฺปเวทิตาติ ตถาคเตน ปเวทิตา จตุสจฺจธมฺมาฯ ปญฺญาย โวทิฏฺฐา โหนฺตีติ อิมสฺมิํ ฐาเน สีลํ กถิตํ, อิมสฺมิํ สมาธิ, อิมสฺมิํ วิปสฺสนา, อิมสฺมิํ มคฺโค, อิมสฺมิํ ผลนฺติ เอวํ อตฺเถน อตฺเถ การเณน การเณ จิณฺณจริตตฺตา มคฺคปญฺญาย สุทิฏฺฐา โหนฺติฯ โวจริตาติ วิจริตาฯ สทฺธา นิวิฏฺฐา โหตีติ โอกปฺปนสทฺธา ปติฏฺฐิตา โหติฯ มตฺตโส นิชฺฌานํ ขมนฺตีติ มตฺตาย โอโลกนํ ขมนฺติฯ สทฺธามตฺตนฺติ สทฺธาเยว, อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ

อิติ อิเมสุ อปฺปมาเทน กรณีเยสุ ปุคฺคเลสุ ตโย ปฏิวิทฺธมคฺคผลา เสขาฯ เตสุ อนุโลมเสนาสนํ เสวมานา กลฺยาณมิตฺเต ภชมานา อินฺทฺริยานิ สมนฺนานยมานา อนุปุพฺเพน อรหตฺตํ คณฺหนฺติฯ ตสฺมา เตสํ ยถาฐิโตว ปาฬิอตฺโถฯ อวสาเน ปน ทฺเว โสตาปตฺติมคฺคสมงฺคิโนฯ เตหิ ตสฺส มคฺคสฺส อนุโลมเสนาสนํ เสวิตํ, กลฺยาณมิตฺตา ภชิตา, อินฺทฺริยานิ สมนฺนานีตานิฯ อุปริ ปน ติณฺณํ มคฺคานํ อตฺถาย เสวมานา ภชมานา สมนฺนานยมานา อนุปุพฺเพน อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสนฺตีติ อยเมตฺถ ปาฬิอตฺโถฯ

วิตณฺฑวาที ปน อิมเมว ปาฬิํ คเหตฺวา – ‘‘โลกุตฺตรมคฺโค น เอกจิตฺตกฺขณิโก, พหุจิตฺตกฺขณิโก’’ติ วทติฯ

โส วตฺตพฺโพ – ‘‘ยทิ อญฺเญน จิตฺเตน เสนาสนํ ปฏิเสวติ, อญฺเญน กลฺยาณมิตฺเต ภชติ, อญฺเญน อินฺทฺริยานิ สมนฺนาเนติ, อญฺญํ มคฺคจิตฺตนฺติ สนฺธาย ตฺวํ ‘น เอกจิตฺตกฺขณิโก มคฺโค, พหุจิตฺตกฺขณิโก’ติ วทสิ, เอวํ สนฺเต เสนาสนํ เสวมาโน นีโลภาสํ ปพฺพตํ ปสฺสติ, วนํ ปสฺสติ, มิคปกฺขีนํ สทฺทํ สุณาติ, ปุปฺผผลานํ คนฺธํ ฆายติ, ปานียํ ปิวนฺโต รสํ สายติ, นิสีทนฺโต นิปชฺชนฺโต ผสฺสํ ผุสติฯ เอวํ เต ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคีปิ โลกุตฺตรธมฺมสมงฺคีเยว ภวิสฺสติฯ สเจ ปเนตํ สมฺปฏิจฺฉสิ, สตฺถารา สทฺธิํ ปฏิวิรุชฺฌสิฯ สตฺถารา หิ ปญฺจวิญฺญาณกายา เอกนฺตํ อพฺยากตาว วุตฺตา, ตํสมงฺคิสฺส กุสลากุสลํ ปฏิกฺขิตฺตํ, โลกุตฺตรมคฺโค จ เอกนฺตกุสโลฯ ตสฺมา ปชเหตํ วาท’’นฺติ ปญฺญเปตพฺโพฯ สเจ ปญฺญตฺติํ น อุปคจฺฉติ, ‘‘คจฺฉ ปาโตว วิหารํ ปวิสิตฺวา ยาคุํ ปิวาหี’’ติ อุยฺโยเชตพฺโพฯ

[183] นาหํ , ภิกฺขเว, อาทิเกเนวาติ อหํ, ภิกฺขเว, ปฐมเมว มณฺฑูกสฺส อุปฺปติตฺวา คมนํ วิย อญฺญาราธนํ อรหตฺเต ปติฏฺฐานํ น วทามิฯ อนุปุพฺพสิกฺขาติ กรณตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํฯ ปรโต ปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ สทฺธาชาโตติ โอกปฺปนิยสทฺธาย ชาตสทฺโธฯ อุปสงฺกมตีติ ครูนํ สมีปํ คจฺฉติฯ ปยิรุปาสตีติ สนฺติเก นิสีทติฯ ธาเรตีติ สาธุกํ กตฺวา ธาเรติฯ ฉนฺโท ชายตีติ กตฺตุกมฺยตากุสลจฺฉนฺโท ชายติฯ อุสฺสหตีติ วีริยํ กโรติฯ ตุเลตีติ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ตุลยติฯ ตุลยิตฺวา ปทหตีติ เอวํ ตีรณวิปสฺสนาย ตุลยนฺโต มคฺคปธานํ ปทหติฯ ปหิตตฺโตติ เปสิตจิตฺโตฯ กาเยน เจว ปรมสจฺจนฺติ นามกาเยน นิพฺพานสจฺจํ สจฺฉิกโรติฯ ปญฺญาย จาติ นามกายสมฺปยุตฺตาย มคฺคปญฺญาย ปฏิวิชฺฌติ ปสฺสติฯ

อิทานิ ยสฺมา เต สตฺถุ อาคมนํ สุตฺวา ปจฺจุคฺคมนมตฺตมฺปิ น อกํสุ, ตสฺมา เตสํ จริยํ ครหนฺโต สาปิ นาม, ภิกฺขเว, สทฺธา นาโหสีติอาทิมาหฯ ตตฺถ กีวทูเรวิเมติ กิตฺตกํ ทูเร ฐาเนฯ โยชนสตมฺปิ โยชนสหสฺสมฺปิ อปกฺกนฺตาติ วตฺตุํ วฏฺฏติ, น ปน กิญฺจิ อาหฯ จตุปฺปทํ เวยฺยากรณนฺติ จตุสจฺจพฺยากรณํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

[184] ยสฺสุทฺทิฏฺฐสฺสาติ ยสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺสฯ โยปิ โส, ภิกฺขเว, สตฺถาติ พาหิรกสตฺถารํ ทสฺเสติฯ เอวรูปีติ เอวํชาติกาฯ ปโณปณวิยาติ ปณวิยา จ โอปณวิยา จ น อุเปตีติ น โหติฯ กยวิกฺกยกาเล วิย อคฺฆวฑฺฒนหาปนํ น โหตีติ อตฺโถฯ

อยํ โคโณ กิํ อคฺฆติ, วีสติ อคฺฆตีติ ภณนฺโต ปณติ นามฯ น วีสติ อคฺฆติ, ทส อคฺฆตีติ ภณนฺโต โอปณติ นามฯ อิทํ ปฏิเสเธนฺโต อาห ‘‘ปโณปณวิยา น อุเปตี’’ติฯ อิทานิ ตํ ปโณปณวิยํ ทสฺเสตุํ เอวญฺจ โน อสฺส, อถ นํ กเรยฺยาม, น จ โน เอวมสฺส, น นํ กเรยฺยามาติ อาหฯ

กิํ ปน, ภิกฺขเวติ, ภิกฺขเว, ยํ ตถาคโต สพฺพโส อามิเสหิ วิสํสฏฺโฐ วิหรติ, เอวํ วิสํสฏฺฐสฺส สตฺถุโน เอวรูปา ปโณปณวิยา กิํ ยุชฺชิสฺสติ? ปริโยคาหิย วตฺตโตติ ปริโยคาหิตฺวา อุกฺขิปิตฺวา คเหตฺวา วตฺตนฺตสฺสฯ อยมนุธมฺโมติ อยํ สภาโวฯ ชานาติ ภควา, นาหํ ชานามีติ ภควา เอกาสนโภชเน อานิสํสํ ชานาติ, อหํ น ชานามีติ มยิ สทฺธาย ทิวสสฺส ตโย วาเร โภชนํ ปหาย เอกาสนโภชนํ ภุญฺชติฯ รุฬหนียนฺติ โรหนียํฯ โอชวนฺตนฺติ สิเนหวนฺตํฯ กามํ ตโจ จาติ อิมินา จตุรงฺควีริยํ ทสฺเสติฯ เอตฺถ หิ ตโจ เอกํ องฺคํ, นฺหารุ เอกํ, อฏฺฐิ เอกํ, มํสโลหิตํ เอกนฺติ เอวํ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วีริยํ อธิฏฺฐหิตฺวา อรหตฺตํ อปฺปตฺวา น วุฏฺฐหิสฺสามีติ เอวํ ปฏิปชฺชตีติ ทสฺเสติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวฯ เทสนํ ปน ภควา เนยฺยปุคฺคลสฺส วเสน อรหตฺตนิกูเฏน นิฏฺฐาเปสีติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

กีฏาคิริสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปริพฺพาชกวคฺโค

1. เตวิชฺชวจฺฉสุตฺตวณฺณนา

[185] เอวํ เม สุตนฺติ เตวิชฺชวจฺฉสุตฺตํฯ ตตฺถ เอกปุณฺฑรีเกติ ปุณฺฑรีโก วุจฺจติ เสตมฺพรุกฺโข, โส ตสฺมิํ อาราเม เอโก ปุณฺฑรีโก อตฺถีติ เอกปุณฺฑรีโกฯ เอตทโหสีติ ตตฺถ ปวิสิตุกามตาย อโหสิฯ จิรสฺสํ โข, ภนฺเตติ ปกติยา อาคตปุพฺพตํ อุปาทายฯ ธมฺมสฺส จานุธมฺมนฺติ อิธ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ธมฺโม นาม, มหาชนสฺส พฺยากรณํ อนุธมฺโม นามฯ เสสํ ชีวกสุตฺเต (ม. นิ. 2.51 อาทโย) วุตฺตนยเมวฯ น เม เตติ อนนุญฺญาย ฐตฺวา อนุญฺญมฺปิ ปฏิกฺขิปติฯ ‘‘สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ ญาณทสฺสนํ ปฏิชานาตี’’ติ หิ อิทํ อนุชานิตพฺพํ สิยา, – ‘‘จรโต จ เม…เป.… ปจฺจุปฏฺฐิต’’นฺติ อิทํ ปน นานุชานิตพฺพํฯ สพฺพญฺญุตญฺญาเณน หิ อาวชฺชิตฺวา ปชานาติฯ ตสฺมา อนนุญฺญาย ฐตฺวา อนุญฺญมฺปิ ปฏิกฺขิปนฺโต เอวมาหฯ

[186] อาสวานํ ขยาติ เอตฺถ สกิํ ขีณานํ อาสวานํ ปุน เขเปตพฺพาภาวา ยาวเทวาติ น วุตฺตํฯ ปุพฺเพนิวาสญาเณน เจตฺถ ภควา อตีตชานนคุณํ ทสฺเสติ, ทิพฺพจกฺขุญาเณน ปจฺจุปฺปนฺนชานนคุณํ, อาสวกฺขยญาเณน โลกุตฺตรคุณนฺติฯ อิติ อิมาหิ ตีหิ วิชฺชาหิ สกลพุทฺธคุเณ สํขิปิตฺวา กเถสิฯ

คิหิสํโยชนนฺติ คิหิพนฺธนํ คิหิปริกฺขาเรสุ นิกนฺติํฯ นตฺถิ โข วจฺฉาติ คิหิสํโยชนํ อปฺปหาย ทุกฺขสฺสนฺตกโร นาม นตฺถิฯ เยปิ หิ สนฺตติมหามตฺโต อุคฺคเสโน เสฏฺฐิปุตฺโต วีตโสกทารโกติ คิหิลิงฺเค ฐิตาว อรหตฺตํ ปตฺตา, เตปิ มคฺเคน สพฺพสงฺขาเรสุ นิกนฺติํ สุกฺขาเปตฺวา ปตฺตาฯ ตํ ปตฺวา ปน น เตน ลิงฺเคน อฏฺฐํสุ, คิหิลิงฺคํ นาเมตํ หีนํ, อุตฺตมคุณํ ธาเรตุํ น สกฺโกติฯ ตสฺมา ตตฺถ ฐิโต อรหตฺตํ ปตฺวา ตํทิวสเมว ปพฺพชติ วา ปรินิพฺพาติ วาฯ ภูมเทวตา ปน ติฏฺฐนฺติฯ กสฺมา? นิลียโนกาสสฺส อตฺถิตายฯ