ปริวชฺชนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา

[25] ปฏิสงฺขา โยนิโส จณฺฑํ หตฺถิํ ปริวชฺเชตีติ อหํ สมโณติ จณฺฑสฺส หตฺถิสฺส อาสนฺเน น ฐาตพฺพํฯ ตโตนิทานญฺหิ มรณมฺปิ สิยา มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขนฺติ เอวํ อุปาเยน ปเถน ปจฺจเยน ปจฺจเวกฺขิตฺวา จณฺฑํ หตฺถิํ ปริวชฺเชติ ปฏิกฺกมติฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ จณฺฑนฺติ จ ทุฏฺฐํ, วาฬนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ขาณุนฺติ ขทิรขาณุอาทิํฯ กณฺฏกฏฺฐานนฺติ กณฺฏกานํ ฐานํ, ยตฺถ กณฺฏกา วิชฺชนฺติ, ตํ โอกาสนฺติ วุตฺตํ โหติฯ โสพฺภนฺติ สพฺพโต ปริจฺฉินฺนตฏํฯ ปปาตนฺติ เอกโต ฉินฺนตฏํฯ จนฺทนิกนฺติ อุจฺฉิฏฺโฐทกคพฺภมลาทีนํ ฉฑฺฑนฏฺฐานํฯ โอฬิคลฺลนฺติ เตสํเยว สกทฺทมาทีนํ สนฺทโนกาสํฯ ตํ ชณฺณุมตฺตมฺปิ อสุจิภริตํ โหติ, ทฺเวปิ เจตานิ ฐานานิ อมนุสฺสทุฏฺฐานิ โหนฺติฯ ตสฺมา ตานิ วชฺเชตพฺพานิฯ อนาสเนติ เอตฺถ ปน อยุตฺตํ อาสนํ อนาสนํ, ตํ อตฺถโต อนิยตวตฺถุกํ รโหปฏิจฺฉนฺนาสนนฺติ เวทิตพฺพํฯ อโคจเรติ เอตฺถปิ จ อยุตฺโต โคจโร อโคจโร, โส เวสิยาทิเภทโต ปญฺจวิโธฯ ปาปเก มิตฺเตติ ลามเก ทุสฺสีเล มิตฺตปติรูปเก, อมิตฺเต วาฯ ภชนฺตนฺติ เสวมานํฯ วิญฺญู สพฺรหฺมจารีติ ปณฺฑิตา พุทฺธิสมฺปนฺนา สพฺรหฺมจารโย, ภิกฺขูนเมตํ อธิวจนํฯ เต หิ เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส สมสิกฺขตาติ อิมํ พฺรหฺมํ สมานํ จรนฺติ, ตสฺมา สพฺรหฺมจารีติ วุจฺจนฺติฯ ปาปเกสุ ฐาเนสูติ ลามเกสุ ฐาเนสุฯ โอกปฺเปยฺยุนฺติ สทฺทเหยฺยุํ, อธิมุจฺเจยฺยุํ ‘‘อทฺธา อยมายสฺมา อกาสิ วา กริสฺสติ วา’’ติฯ

ยญฺหิสฺสาติ หตฺถิอาทีสุ ยํกิญฺจิ เอกมฺปิ อสฺสฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ อาสวุปฺปตฺติ ปเนตฺถ เอวํ เวทิตพฺพาฯ หตฺถิอาทินิทาเนน ทุกฺเขน ผุฏฺฐสฺส สุขํ ปตฺถยโต กามาสโว อุปฺปชฺชติฯ นตฺถิ โน สมฺปตฺติภเว สุคติภเว อีทิสํ ทุกฺขนฺติ ภวํ ปตฺเถนฺตสฺส ภวาสโวฯ มํ หตฺถี มทฺทติ, มํ อสฺโสติ คาโห ทิฏฺฐาสโวฯ สพฺเพเหว สมฺปยุตฺโต อวิชฺชาสโวติฯ

อิเม วุจฺจนฺติ…เป.… ปริวชฺชนา ปหาตพฺพาติ อิเม หตฺถิอาทีสุ เอเกกสฺส วเสน จตฺตาโร จตฺตาโร กตฺวา อเนเก อาสวา อิมินา สีลสํวรสงฺขาเตน ปริวชฺชเนน ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ

ปริวชฺชนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วิโนทนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา

[26] ปฏิสงฺขา โยนิโส อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสตีติ ‘‘อิติ ปายํ วิตกฺโก อกุสโล, อิติปิ สาวชฺโช, อิติปิ ทุกฺขวิปาโก, โส จ โข อตฺตพฺยาพาธาย สํวตฺตตี’’ติอาทินา นเยน โยนิโส กามวิตกฺเก อาทีนวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ตสฺมิํ ตสฺมิํ อารมฺมเณ อุปฺปนฺนํ ชาตมภินิพฺพตฺตํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ, จิตฺตํ อาโรเปตฺวา น วาเสติ, อพฺภนฺตเร วา น วาเสตีติปิ อตฺโถฯ

อนธิวาเสนฺโต กิํ กโรตีติ? ปชหติ ฉฑฺเฑติฯ

กิํ กจวรํ วิย ปิฏเกนาติ? น หิ, อปิจ โข นํ วิโนเทติ ตุทติ วิชฺฌติ นีหรติฯ

กิํ พลิพทฺทํ วิย ปโตเทนาติ? น หิ, อถ โข นํ พฺยนฺตีกโรติ วิคตนฺตํ กโรติฯ ยถาสฺส อนฺโตปิ นาวสิสฺสติ อนฺตมโส ภงฺคมตฺตมฺปิ, ตถา นํ กโรติฯ

กถํ ปน นํ ตถา กโรตีติ? อนภาวํ คเมตีติ อนุ อนุ อภาวํ คเมติ, วิกฺขมฺภนปฺปหาเนน ยถา สุวิกฺขมฺภิโต โหติ, ตถา กโรตีติ วุตฺตํ โหติฯ เอส นโย พฺยาปาทวิหิํสาวิตกฺเกสุฯ

เอตฺถ จ กามวิตกฺโกติ ‘‘โย กามปฏิสํยุตฺโต ตกฺโก วิตกฺโก มิจฺฉาสงฺกปฺโป’’ติ วิภงฺเค (วิภ. 910) วุตฺโตฯ เอส นโย อิตเรสุฯ อุปฺปนฺนุปฺปนฺเนติ อุปฺปนฺเน อุปฺปนฺเน, อุปฺปนฺนมตฺเตเยวาติ วุตฺตํ โหติฯ สกิํ วา อุปฺปนฺเน วิโนเทตฺวา ทุติยวาเร อชฺฌุเปกฺขิตา น โหติ, สตกฺขตฺตุมฺปิ อุปฺปนฺเน อุปฺปนฺเน วิโนเทติเยวฯ ปาปเก อกุสเลติ ลามกฏฺเฐน ปาปเก, อโกสลฺลตาย อกุสเลฯ ธมฺเมติ เตเยว กามวิตกฺกาทโย สพฺเพปิ วา นว มหาวิตกฺเกฯ ตตฺถ ตโย วุตฺตา เอวฯ อวเสสา ‘‘ญาติวิตกฺโก ชนปทวิตกฺโก อมรวิตกฺโก ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก’’ติ (มหานิ. 207) อิเม ฉฯ

ยญฺหิสฺสาติ เอเตสุ วิตกฺเกสุ ยํกิญฺจิ อสฺส, เสสํ วุตฺตนยเมวฯ กามวิตกฺโก ปเนตฺถ กามาสโว เอวฯ ตพฺพิเสโส ภวาสโวฯ ตํสมฺปยุตฺโต ทิฏฺฐาสโวฯ สพฺพวิตกฺเกสุ อวิชฺชาสโวติ เอวํ อาสวุปฺปตฺติปิ เวทิตพฺพาฯ

อิเม วุจฺจนฺติ…เป.… วิโนทนา ปหาตพฺพาติ อิเม กามวิตกฺกาทิวเสน วุตฺตปฺปการา อาสวา อิมินา ตสฺมิํ ตสฺมิํ วิตกฺเก อาทีนวปจฺจเวกฺขณสหิเตน วีริยสํวรสงฺขาเตน วิโนทเนน ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ

วิโนทนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ภาวนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา

[27] ปฏิสงฺขา โยนิโส สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวตีติ อภาวนาย อาทีนวํ, ภาวนาย จ อานิสํสํ อุปาเยน ปเถน ปจฺจเวกฺขิตฺวา สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ, เอส นโย สพฺพตฺถฯ เอตฺถ จ กิญฺจาปิ อิเม อุปริมคฺคตฺตยสมยสมฺภูตา โลกุตฺตรโพชฺฌงฺคา เอว อธิปฺเปตา, ตถาปิ อาทิกมฺมิกานํ โพชฺฌงฺเคสุ อสมฺโมหตฺถํ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสเกน เนสํ นเยน อตฺถวณฺณนํ กริสฺสามิฯ อิธ ปน โลกิยนยํ ปหาย โลกุตฺตรนโย เอว คเหตพฺโพฯ ตตฺถ สติสมฺโพชฺฌงฺคนฺติอาทินา นเยน วุตฺตานํ สตฺตนฺนํ อาทิปทานํเยว ตาว –

อตฺถโต ลกฺขณาทีหิ, กมโต จ วินิจฺฉโย;

อนูนาธิกโต เจว, วิญฺญาตพฺโพ วิภาวินาฯ

ตตฺถ สติสมฺโพชฺฌงฺเค ตาว สรณฏฺเฐน สติฯ สา ปเนสา อุปฏฺฐานลกฺขณา, อปิลาปนลกฺขณา วาฯ วุตฺตมฺปิ เหตํ ‘‘ยถา, มหาราช, รญฺโญ ภณฺฑาคาริโก รญฺโญ สาปเตยฺยํ อปิลาเปติ, เอตฺตกํ, มหาราช, หิรญฺญํ, เอตฺตกํ สุวณฺณํ, เอตฺตกํ สาปเตยฺยนฺติ, เอวเมว โข, มหาราช , สติ อุปฺปชฺชมานา กุสลากุสลสาวชฺชานวชฺชหีนปณีตกณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาเค ธมฺเม อปิลาเปติฯ อิเม จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติ (มิ. ป. 2.1.13) วิตฺถาโรฯ อปิลาปนรสาฯ กิจฺจวเสเนว หิสฺส เอตํ ลกฺขณํ เถเรน วุตฺตํฯ อสมฺโมสรสา วาฯ โคจราภิมุขภาวปจฺจุปฏฺฐานาฯ สติ เอว สมฺโพชฺฌงฺโค สติสมฺโพชฺฌงฺโคฯ ตตฺถ โพธิยา โพธิสฺส วา องฺโคติ โพชฺฌงฺโคฯ

กิํ วุตฺตํ โหติ? ยา หิ อยํ ธมฺมสามคฺคี, ยาย โลกิยโลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ อุปฺปชฺชมานาย ลีนุทฺธจฺจปติฏฺฐานายูหน-กามสุขตฺตกิลมถานุโยค-อุจฺเฉทสสฺสตาภินิเวสาทีนํ อเนเกสํ อุปทฺทวานํ ปฏิปกฺขภูตาย สติธมฺมวิจยวีริยปีติปสฺสทฺธิสมาธิอุเปกฺขาสงฺขาตาย ธมฺมสามคฺคิยา อริยสาวโก พุชฺฌตีติ กตฺวา ‘‘โพธี’’ติ วุจฺจติฯ พุชฺฌตีติ กิเลสสนฺตานนิทฺทาย อุฏฺฐหติ, จตฺตาริ วา อริยสจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ, นิพฺพานเมว วา สจฺฉิกโรตีติ วุตฺตํ โหติฯ ยถาห ‘‘สตฺต โพชฺฌงฺเค ภาเวตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธ’’ติฯ ตสฺสา ธมฺมสามคฺคิสงฺขาตาย โพธิยา องฺโคติปิ โพชฺฌงฺโค, ฌานงฺคมคฺคงฺคาทโย วิยฯ