อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, อาสวา ปฏิเสวนา ปหาตพฺพาติ อิเม เอกเมกสฺมิํ ปจฺจเย จตฺตาโร จตฺตาโร กตฺวา โสฬส อาสวา อิมินา ญาณสํวรสงฺขาเตน ปจฺจเวกฺขณปฏิเสวเนน ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺติฯ

ปฏิเสวนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อธิวาสนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา

[24] ปฏิสงฺขา โยนิโส ขโม โหติ สีตสฺสาติ อุปาเยน ปเถน ปจฺจเวกฺขิตฺวา ขโม โหติ สีตสฺส สีตํ ขมติ สหติ, น อวีรปุริโส วิย อปฺปมตฺตเกนปิ สีเตน จลติ กมฺปติ กมฺมฏฺฐานํ วิชหติฯ อปิจ โข โลมสนาคตฺเถโร วิย อนปฺปเกนาปิ สีเตน ผุฏฺโฐ น จลติ น กมฺปติ, กมฺมฏฺฐานเมว มนสิ กโรติฯ เถโร กิร เจติยปพฺพเต ปิยงฺคุคุหายํ ปธานฆเร วิหรนฺโต อนฺตรฏฺฐเก หิมปาตสมเย โลกนฺตริกนิรเย ปจฺจเวกฺขิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อวิชหนฺโตว อพฺโภกาเส วีตินาเมสิฯ เอวํ อุณฺหาทีสุปิ อตฺถโยชนา เวทิตพฺพาฯ

เกวลญฺหิ โย ภิกฺขุ อธิมตฺตมฺปิ อุณฺหํ สหติ สฺเวว เถโร วิย, อยํ ‘‘ขโม อุณฺหสฺสา’’ติ เวทิตพฺโพฯ เถโร กิร คิมฺหสมเย ปจฺฉาภตฺตํ พหิจงฺกเม นิสีทิฯ กมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรนฺโต เสทาปิสฺส กจฺเฉหิ มุจฺจนฺติฯ อถ นํ อนฺเตวาสิโก อาห ‘‘อิธ, ภนฺเต, นิสีทถ, สีตโล โอกาโส’’ติฯ เถโร ‘‘อุณฺหภเยเนวมฺหิ อาวุโส อิธ นิสินฺโน’’ติ อวีจิมหานิรยํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา นิสีทิเยวฯ อุณฺหนฺติ เจตฺถ อคฺคิสนฺตาโปว เวทิตพฺโพฯ สูริยสนฺตาปวเสน ปเนตํ วตฺถุ วุตฺตํฯ

โย จ ทฺเว ตโย วาเร ภตฺตํ วา ปานียํ วา อลภมาโนปิ อนมตคฺเค สํสาเร อตฺตโน เปตฺติวิสยูปปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อเวเธนฺโต กมฺมฏฺฐานํ น วิชหติเยวฯ อธิมตฺเตหิ ฑํสมกสวาตาตปสมฺผสฺเสหิ ผุฏฺโฐ จาปิ ติรจฺฉานูปปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อเวเธนฺโต กมฺมฏฺฐานํ น วิชหติเยวฯ สรีสปสมฺผสฺเสน ผุฏฺโฐ จาปิ อนมตคฺเค สํสาเร สีหพฺยคฺฆาทิมุเขสุ อเนกวารํ ปริวตฺติตปุพฺพภาวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อเวเธนฺโต กมฺมฏฺฐานํ น วิชหติเยว ปธานิยตฺเถโร วิยฯ อยํ ‘‘ขโม ชิฆจฺฉาย…เป.… สรีสปสมฺผสฺสาน’’นฺติ เวทิตพฺโพฯ

เถรํ กิร ขณฺฑเจลวิหาเร กณิการปธานิยฆเร อริยวํสํ สุณนฺตํ โฆรวิโส สปฺโป ฑํสิฯ เถโร ชานิตฺวาปิ ปสนฺนจิตฺโต นิสินฺโน ธมฺมํเยว สุณาติฯ วิสเวโค ถทฺโธ อโหสิฯ เถโร อุปสมฺปทมณฺฑลํ อาทิํ กตฺวา สีลํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปริสุทฺธสีโลหมสฺมีติ ปีติํ อุปฺปาเทสิฯ สห ปีตุปฺปาทา วิสํ นิวตฺติตฺวา ปถวิํ ปาวิสิฯ เถโร ตตฺเถว จิตฺเตกคฺคตํ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

โย ปน อกฺโกสวเสน ทุรุตฺเต ทุรุตฺตตฺตาเยว จ ทุราคเต อปิ อนฺติมวตฺถุสญฺญิเต วจนปเถ สุตฺวา ขนฺติคุณํเยว ปจฺจเวกฺขิตฺวา น เวธติ ทีฆภาณกอภยตฺเถโร วิยฯ อยํ ‘‘ขโม ทุรุตฺตานํ ทุราคตานํ วจนปถาน’’นฺติ เวทิตพฺโพฯ

เถโร กิร ปจฺจยสนฺโตสภาวนารามตาย มหาอริยวํสปฺปฏิปทํ กเถสิ, สพฺโพ มหาคาโม อาคจฺฉติฯ เถรสฺส มหาสกฺกาโร อุปฺปชฺชติฯ ตํ อญฺญตโร มหาเถโร อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต ทีฆภาณโก อริยวํสํ กเถมีติ สพฺพรตฺติํ โกลาหลํ กโรสีติอาทีหิ อกฺโกสิฯ อุโภปิ จ อตฺตโน อตฺตโน วิหารํ คจฺฉนฺตา คาวุตมตฺตํ เอกปเถน อคมํสุฯ สกลคาวุตมฺปิ โส ตํ อกฺโกสิเยวฯ ตโต ยตฺถ ทฺวินฺนํ วิหารานํ มคฺโค ภิชฺชติ, ตตฺถ ฐตฺวา ทีฆภาณกตฺเถโร ตํ วนฺทิตฺวา ‘‘เอส, ภนฺเต, ตุมฺหากํ มคฺโค’’ติ อาหฯ โส อสุณนฺโต วิย อคมาสิฯ เถโรปิ วิหารํ คนฺตฺวา ปาเท ปกฺขาเลตฺวา นิสีทิฯ ตเมนํ อนฺเตวาสิโก ‘‘กิํ, ภนฺเต, สกลคาวุตํ ปริภาสนฺตํ น กิญฺจิ อโวจุตฺถา’’ติ อาหฯ เถโร ‘‘ขนฺติเยว, อาวุโส, มยฺหํ ภาโร, น อกฺขนฺติฯ เอกปทุทฺธาเรปิ กมฺมฏฺฐานวิโยคํ น ปสฺสามี’’ติ อาหฯ เอตฺถ จ วจนเมว วจนปโถติ เวทิตพฺโพฯ

โย ปน อุปฺปนฺนา สารีริกา เวทนา ทุกฺขมนฏฺเฐน ทุกฺขา, พหลฏฺเฐน ติพฺพา, ผรุสฏฺเฐน ขรา, ติขิณฏฺเฐน กฏุกา, อสฺสาทวิรหโต อสาตา, มนํ อวฑฺฒนโต อมนาปา, ปาณหรณสมตฺถตาย ปาณหรา อธิวาเสติเยว, น เวธติฯ เอวํ สภาโว โหติ จิตฺตลปพฺพเต ปธานิยตฺเถโร วิยฯ อยํ ‘‘อุปฺปนฺนานํ…เป.… อธิวาสนชาติโก’’ติ เวทิตพฺโพฯ

เถรสฺส กิร รตฺติํ ปธาเนน วีตินาเมตฺวา ฐิตสฺส อุทรวาโต อุปฺปชฺชิฯ โส ตํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต อาวตฺตติ ปริวตฺตติฯ ตเมนํ จงฺกมปสฺเส ฐิโต ปิณฺฑปาติยตฺเถโร อาห ‘‘อาวุโส, ปพฺพชิโต นาม อธิวาสนสีโล โหตี’’ติฯ โส ‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ อธิวาเสตฺวา นิจฺจโล สยิฯ วาโต นาภิโต ยาว หทยํ ผาเลติฯ เถโร เวทนํ วิกฺขมฺเภตฺวา วิปสฺสนฺโต มุหุตฺเตน อนาคามี หุตฺวา ปรินิพฺพายีติฯ

ยญฺหิสฺสาติ สีตาทีสุ ยํกิญฺจิ เอกธมฺมมฺปิ อสฺสฯ อนธิวาสยโตติ อนธิวาเสนฺตสฺส อกฺขมนฺตสฺสฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ อาสวุปฺปตฺติ ปเนตฺถ เอวํ เวทิตพฺพาฯ สีเตน ผุฏฺฐสฺส อุณฺหํ ปตฺถยนฺตสฺส กามาสโว อุปฺปชฺชติ, เอวํ สพฺพตฺถฯ นตฺถิ โน สมฺปตฺติภเว สุคติภเว สีตํ วา อุณฺหํ วาติ ภวํ ปตฺถยนฺตสฺส ภวาสโวฯ มยฺหํ สีตํ อุณฺหนฺติ คาโห ทิฏฺฐาสโวฯ สพฺเพเหว สมฺปยุตฺโต อวิชฺชาสโวติฯ

‘‘อิเม วุจฺจนฺติ…เป.… อธิวาสนา ปหาตพฺพา’’ติ อิเม สีตาทีสุ เอกเมกสฺส วเสน จตฺตาโร จตฺตาโร กตฺวา อเนเก อาสวา อิมาย ขนฺติสํวรสงฺขาตาย อธิวาสนาย ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺตีติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ ยสฺมา อยํ ขนฺติ สีตาทิธมฺเม อธิวาเสติ, อตฺตโน อุปริ อาโรเปตฺวา วาเสติเยวฯ น อสหมานา หุตฺวา นิรสฺสติ, ตสฺมา ‘‘อธิวาสนา’’ติ วุจฺจตีติ เวทิตพฺพาฯ

อธิวาสนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปริวชฺชนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา

[25] ปฏิสงฺขา โยนิโส จณฺฑํ หตฺถิํ ปริวชฺเชตีติ อหํ สมโณติ จณฺฑสฺส หตฺถิสฺส อาสนฺเน น ฐาตพฺพํฯ ตโตนิทานญฺหิ มรณมฺปิ สิยา มรณมตฺตมฺปิ ทุกฺขนฺติ เอวํ อุปาเยน ปเถน ปจฺจเยน ปจฺจเวกฺขิตฺวา จณฺฑํ หตฺถิํ ปริวชฺเชติ ปฏิกฺกมติฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ จณฺฑนฺติ จ ทุฏฺฐํ, วาฬนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ขาณุนฺติ ขทิรขาณุอาทิํฯ กณฺฏกฏฺฐานนฺติ กณฺฏกานํ ฐานํ, ยตฺถ กณฺฏกา วิชฺชนฺติ, ตํ โอกาสนฺติ วุตฺตํ โหติฯ โสพฺภนฺติ สพฺพโต ปริจฺฉินฺนตฏํฯ ปปาตนฺติ เอกโต ฉินฺนตฏํฯ จนฺทนิกนฺติ อุจฺฉิฏฺโฐทกคพฺภมลาทีนํ ฉฑฺฑนฏฺฐานํฯ โอฬิคลฺลนฺติ เตสํเยว สกทฺทมาทีนํ สนฺทโนกาสํฯ ตํ ชณฺณุมตฺตมฺปิ อสุจิภริตํ โหติ, ทฺเวปิ เจตานิ ฐานานิ อมนุสฺสทุฏฺฐานิ โหนฺติฯ ตสฺมา ตานิ วชฺเชตพฺพานิฯ อนาสเนติ เอตฺถ ปน อยุตฺตํ อาสนํ อนาสนํ, ตํ อตฺถโต อนิยตวตฺถุกํ รโหปฏิจฺฉนฺนาสนนฺติ เวทิตพฺพํฯ อโคจเรติ เอตฺถปิ จ อยุตฺโต โคจโร อโคจโร, โส เวสิยาทิเภทโต ปญฺจวิโธฯ ปาปเก มิตฺเตติ ลามเก ทุสฺสีเล มิตฺตปติรูปเก, อมิตฺเต วาฯ ภชนฺตนฺติ เสวมานํฯ วิญฺญู สพฺรหฺมจารีติ ปณฺฑิตา พุทฺธิสมฺปนฺนา สพฺรหฺมจารโย, ภิกฺขูนเมตํ อธิวจนํฯ เต หิ เอกกมฺมํ เอกุทฺเทโส สมสิกฺขตาติ อิมํ พฺรหฺมํ สมานํ จรนฺติ, ตสฺมา สพฺรหฺมจารีติ วุจฺจนฺติฯ ปาปเกสุ ฐาเนสูติ ลามเกสุ ฐาเนสุฯ โอกปฺเปยฺยุนฺติ สทฺทเหยฺยุํ, อธิมุจฺเจยฺยุํ ‘‘อทฺธา อยมายสฺมา อกาสิ วา กริสฺสติ วา’’ติฯ

ยญฺหิสฺสาติ หตฺถิอาทีสุ ยํกิญฺจิ เอกมฺปิ อสฺสฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ อาสวุปฺปตฺติ ปเนตฺถ เอวํ เวทิตพฺพาฯ หตฺถิอาทินิทาเนน ทุกฺเขน ผุฏฺฐสฺส สุขํ ปตฺถยโต กามาสโว อุปฺปชฺชติฯ นตฺถิ โน สมฺปตฺติภเว สุคติภเว อีทิสํ ทุกฺขนฺติ ภวํ ปตฺเถนฺตสฺส ภวาสโวฯ มํ หตฺถี มทฺทติ, มํ อสฺโสติ คาโห ทิฏฺฐาสโวฯ สพฺเพเหว สมฺปยุตฺโต อวิชฺชาสโวติฯ

อิเม วุจฺจนฺติ…เป.… ปริวชฺชนา ปหาตพฺพาติ อิเม หตฺถิอาทีสุ เอเกกสฺส วเสน จตฺตาโร จตฺตาโร กตฺวา อเนเก อาสวา อิมินา สีลสํวรสงฺขาเตน ปริวชฺชเนน ปหาตพฺพาติ วุจฺจนฺตีติ เวทิตพฺพาฯ

ปริวชฺชนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วิโนทนาปหาตพฺพอาสววณฺณนา

[26] ปฏิสงฺขา โยนิโส อุปฺปนฺนํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสตีติ ‘‘อิติ ปายํ วิตกฺโก อกุสโล, อิติปิ สาวชฺโช, อิติปิ ทุกฺขวิปาโก, โส จ โข อตฺตพฺยาพาธาย สํวตฺตตี’’ติอาทินา นเยน โยนิโส กามวิตกฺเก อาทีนวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ตสฺมิํ ตสฺมิํ อารมฺมเณ อุปฺปนฺนํ ชาตมภินิพฺพตฺตํ กามวิตกฺกํ นาธิวาเสติ, จิตฺตํ อาโรเปตฺวา น วาเสติ, อพฺภนฺตเร วา น วาเสตีติปิ อตฺโถฯ

อนธิวาเสนฺโต กิํ กโรตีติ? ปชหติ ฉฑฺเฑติฯ

กิํ กจวรํ วิย ปิฏเกนาติ? น หิ, อปิจ โข นํ วิโนเทติ ตุทติ วิชฺฌติ นีหรติฯ