10. มารตชฺชนียสุตฺตวณฺณนา

[506] เอวํ เม สุตนฺติ มารตชฺชนียสุตฺตํฯ ตตฺถ โกฏฺฐมนุปวิฏฺโฐติ กุจฺฉิํ ปวิสิตฺวา อนฺตานํ อนฺโต อนุปวิฏฺโฐ, ปกฺกาสยฏฺฐาเน นิสินฺโนฯ ครุคโร วิยาติ ครุกครุโก วิย ถทฺโธ ปาสาณปุญฺชสทิโสฯ มาสาจิตํ มญฺเญติ มาสภตฺตํ ภุตฺตสฺส กุจฺฉิ วิย มาสปูริตปสิพฺพโก วิย ตินฺตมาโส วิย จาติ อตฺโถฯ วิหารํ ปวิสิตฺวาติ สเจ อาหารโทเสน เอส ครุภาโว, อพฺโภกาเส จงฺกมิตุํ น สปฺปายนฺติ จงฺกมา โอโรหิตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา ปกติปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ ปจฺจตฺตํ โยนิโส มนสากาสีติ, ‘‘กิํ นุ โข เอต’’นฺติ อาวชฺชมาโน อตฺตโนเยว อุปาเยน มนสิ อกาสิฯ สเจ ปน เถโร อตฺตโน สีลํ อาวชฺเชตฺวา, ‘‘ยํ หิยฺโย วา ปเร วา ปรสุเว วา ปริภุตฺตํ อวิปกฺกมตฺถิ, อญฺโญ วา โกจิ วิสภาคโทโส, สพฺพํ ชีรตุ ผาสุกํ โหตู’’ติ หตฺเถน กุจฺฉิํ ปรามสิสฺส, มาโร ปาปิมา วิลียิตฺวา อคมิสฺสฯ เถโร ปน ตถา อกตฺวา โยนิโส มนสิ อกาสิฯ มา ตถาคตํ วิเหเสสีติ ยถา หิ ปุตฺเตสุ วิเหสิเตสุ มาตาปิตโร วิเหสิตาว โหนฺติ, สทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิเกสุ วิเหสิเตสุ อาจริยุปชฺฌายา วิเหสิตาว, ชนปเท วิเหสิเต ราชา วิเหสิโตว โหติ, เอวํ ตถาคตสาวเก วิเหสิเต ตถาคโต วิเหสิโตว โหติฯ เตนาห – ‘‘มา ตถาคตํ วิเหเสสี’’ติฯ

ปจฺจคฺคเฬ อฏฺฐาสีติ ปติอคฺคเฬว อฏฺฐาสิฯ อคฺคฬํ วุจฺจติ กวาฏํ, มุเขน อุคฺคนฺตฺวา ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา พหิปณฺณสาลาย กวาฏํ นิสฺสาย อฏฺฐาสีติ อตฺโถฯ

[507] ภูตปุพฺพาหํ ปาปิมาติ กสฺมา อิทํ เทสนํ อารภิ? เถโร กิร จินฺเตสิ – ‘‘อากาสฏฺฐกเทวตานํ ตาว มนุสฺสคนฺโธ โยชนสเต ฐิตานํ อาพาธํ กโรติฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘โยชนสตํ โข ราชญฺญ มนุสฺสคนฺโธ เทเว อุพฺพาธตี’ติ (ที. นิ. 2.415)ฯ อยํ ปน มาโร นาคริโก ปริโจกฺโข มเหสกฺโข อานุภาวสมฺปนฺโน เทวราชา สมาโน มม กุจฺฉิยํ ปวิสิตฺวา อนฺตานํ อนฺโต ปกฺกาสโยกาเส นิสินฺโน อติวิย ปทุฏฺโฐ ภวิสฺสติฯ

เอวรูปํ นาม เชคุจฺฉํ ปฏิกูลํ โอกาสํ ปวิสิตฺวา นิสีทิตุํ สกฺโกนฺตสฺส กิมญฺญํ อกรณียํ ภวิสฺสติ, กิํ อญฺญํ ลชฺชิสฺสติ, ตฺวํ มม ญาติโกติ ปน วุตฺเต มุทุภาวํ อนาปชฺชมาโน นาม นตฺถิ, หนฺทสฺส ญาติโกฏิํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา มุทุเกเนว นํ อุปาเยน วิสฺสชฺเชสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา อิมํ เทสนมารภิฯ

โส เม ตฺวํ ภาคิเนยฺโย โหสีติ โส ตฺวํ ตสฺมิํ กาเล มยฺหํ ภาคิเนยฺโย โหสิฯ อิทํ ปเวณิวเสน วุตฺตํฯ เทวโลกสฺมิํ ปน มารสฺส ปิตุ วํโส ปิตามหสฺส วํโส รชฺชํ กโรนฺโต นาม นตฺถิ, ปุญฺญวเสน เทวโลเก เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺโต, ยาวตายุกํ ฐตฺวา จวติฯ อญฺโญ เอโก อตฺตนา กเตน กมฺเมน ตสฺมิํ ฐาเน อธิปติ หุตฺวา นิพฺพตฺตติฯ อิติ อยํ มาโรปิ ตทา ตโต จวิตฺวา ปุน กุสลํ กตฺวา อิมสฺมิํ กาเล ตสฺมิํ อธิปติฏฺฐาเน นิพฺพตฺโตติ เวทิตพฺโพฯ

วิธุโรติ วิคตธุโร, อญฺเญหิ สทฺธิํ อสทิโสติ อตฺโถฯ อปฺปกสิเรนาติ อปฺปทุกฺเขนฯ ปสุปาลกาติ อเชฬกปาลกาฯ ปถาวิโนติ มคฺคปฏิปนฺนาฯ กาเย อุปจินิตฺวาติ สมนฺตโต จิตกํ พนฺธิตฺวาฯ อคฺคิํ ทตฺวา ปกฺกมิํสูติ เอตฺตเกน สรีรํ ปริยาทานํ คมิสฺสตีติ จิตกสฺส ปมาณํ สลฺลกฺเขตฺวา จตูสุ ทิสาสุ อคฺคิํ ทตฺวา ปกฺกมิํสุฯ จิตโก ปทีปสิขา วิย ปชฺชลิ, เถรสฺส อุทกเลณํ ปวิสิตฺวา นิสินฺนกาโล วิย อโหสิฯ จีวรานิ ปปฺโผเฏตฺวาติ สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย วิคตธูเม กิํสุกวณฺเณ องฺคาเร มทฺทมาโน จีวรานิ วิธุนิตฺวาฯ สรีเร ปนสฺส อุสุมมตฺตมฺปิ นาโหสิ, จีวเรสุ อํสุมตฺตมฺปิ นชฺฌายิ, สมาปตฺติผลํ นาเมตํฯ

[508] อกฺโกสถาติ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสถฯ ปริภาสถาติ วาจาย ปริภาสถฯ โรเสถาติ ฆฏฺเฏถฯ วิเหเสถาติ ทุกฺขาเปถฯ สพฺพเมตํ วาจาย ฆฏฺฏนสฺเสว อธิวจนํฯ ยถา ตํ ทูสี มาโรติ ยถา เอเตสํ ทูสี มาโรฯ ลเภถ โอตารนฺติ ลเภถ ฉิทฺทํ, กิเลสุปฺปตฺติยา อารมฺมณํ ปจฺจยํ ลเภยฺยาติ อตฺโถฯ มุณฺฑกาติอาทีสุ มุณฺเฑ มุณฺฑาติ สมเณ จ สมณาติ วตฺตุํ วฏฺเฏยฺย, อิเม ปน หีเฬนฺตา มุณฺฑกา สมณกาติ อาหํสุฯ อิพฺภาติ คหปติกาฯ กิณฺหาติ กณฺหา, กาฬกาติ อตฺโถฯ พนฺธุปาทาปจฺจาติ เอตฺถ พนฺธูติ พฺรหฺมา อธิปฺเปโต ฯ ตญฺหิ พฺราหฺมณา ปิตามโหติ โวหรนฺติฯ

ปาทานํ อปจฺจา ปาทาปจฺจา, พฺรหฺมุโน ปิฏฺฐิปาทโต ชาตาติ อธิปฺปาโยฯ เตสํ กิร อยํ ลทฺธิ – ‘‘พฺราหฺมณา พฺรหฺมุโน มุขโต นิกฺขนฺตา, ขตฺติยา อุรโต, เวสฺสา นาภิโต, สุทฺทา ชาณุโต, สมณา ปิฏฺฐิปาทโต’’ติฯ

ฌายิโนสฺมา ฌายิโนสฺมาติ ฌายิโน มยํ ฌายิโน มยนฺติฯ มธุรกชาตาติ อาลสิยชาตาฯ ฌายนฺตีติ จินฺตยนฺติฯ ปชฺฌายนฺตีติอาทีนิ อุปสคฺควเสน วฑฺฒิตานิฯ มูสิกํ มคฺคยมาโนติ สายํ โคจรตฺถาย สุสิรรุกฺขโต นิกฺขนฺตํ รุกฺขสาขาย มูสิกํ ปริเยสนฺโตฯ โส กิร อุปสนฺตูปสนฺโต วิย นิจฺจโลว ติฏฺฐติ, สมฺปตฺตกาเล มูสิกํ สหสา คณฺหาติฯ โกตฺถูติ สิงฺคาโล, โสโณติปิ วทนฺติฯ สนฺธิสมลสงฺกฏิเรติ สนฺธิมฺหิ จ สมเล จ สงฺกฏิเร จฯ ตตฺถ สนฺธิ นาม ฆรสนฺธิฯ สมโล นาม คูถนิทฺธมนปนาฬิฯ สงฺกฏิรํ นาม สงฺการฏฺฐานํฯ วหจฺฉินฺโนติ กนฺตารโต นิกฺขนฺโต ฉินฺนวโหฯ สนฺธิสมลสงฺกฏิเรติ สนฺธิมฺหิ วา สมเล วา สงฺกฏิเร วาฯ โสปิ หิ พทฺธคตฺโต วิย นิจฺจโล ฌายติฯ

นิรยํ อุปปชฺชนฺตีติ สเจ มาโร มนุสฺสานํ สรีเร อธิมุจฺจิตฺวา เอวํ กเรยฺย, มนุสฺสานํ อกุสลํ น ภเวยฺย, มารสฺเสว ภเวยฺยฯ สรีเร ปน อนธิมุจฺจิตฺวา วิสภาควตฺถุํ วิปฺปฏิสารารมฺมณํ ทสฺเสติ, ตทา กิร โส ภิกฺขู ขิปฺปํ คเหตฺวา มจฺเฉ อชฺโฌตฺถรนฺเต วิย, ชาลํ คเหตฺวา มจฺเฉ คณฺหนฺเต วิย, เลปยฏฺฐิํ โอฑฺเฑตฺวา สกุเณ พนฺธนฺเต วิย, สุนเขหิ สทฺธิํ อรญฺเญ มิควํ จรนฺเต วิย, มาตุคาเม คเหตฺวา อาปานภูมิยํ นิสินฺเน วิย, นจฺจนฺเต วิย, คายนฺเต วิย, ภิกฺขุนีนํ รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐาเนสุ วิสภาคมนุสฺเส นิสินฺเน วิย, ฐิเต วิย จ กตฺวา ทสฺเสสิฯ มนุสฺสา อรญฺญคตาปิ วนคตาปิ วิหารคตาปิ วิปฺปฏิสารารมฺมณํ ปสฺสิตฺวา อาคนฺตฺวา อญฺเญสํ กเถนฺติ – ‘‘สมณา เอวรูปํ อสฺสมณกํ อนนุจฺฉวิกํ กโรนฺติ, เอเตสํ ทินฺเน กุโต กุสลํ, มา เอเตสํ กิญฺจิ อทตฺถา’’ติฯ เอวํ เต มนุสฺสา ทิฏฺฐทิฏฺฐฏฺฐาเน สีลวนฺเต อกฺโกสนฺตา อปุญฺญํ ปสวิตฺวา อปายปูรกา อเหสุํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นิรยํ อุปปชฺชนฺตี’’ติฯ

[509] อนฺวาวิฏฺฐาติ อาวฏฺฏิตาฯ ผริตฺวา วิหริํสูติ น เกวลํ ผริตฺวา วิหริํสุฯ กกุสนฺธสฺส ปน ภควโต โอวาเท ฐตฺวา อิเม จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร นิพฺพตฺเตตฺวา ฌานปทฏฺฐานํ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐหิํสุฯ

[510] อาคติํ วา คติํ วาติ ปฏิสนฺธิวเสน อาคมนฏฺฐานํ วา, จุติวเสน คมนฏฺฐานํ วา น ชานามิฯ สิยา จิตฺตสฺส อญฺญถตฺตนฺติ โสมนสฺสวเสน อญฺญถตฺตํ ภเวยฺยฯ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตีติ อิธาปิ ปุริมนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ยถา หิ ปุพฺเพ วิปฺปฏิสารกรํ อารมฺมณํ ทสฺเสติ, เอวมิธาปิ ปสาทกรํฯ โส กิร ตทา มนุสฺสานํ ทสฺสนฏฺฐาเน ภิกฺขู อากาเส คจฺฉนฺเต วิย, ฐิเต วิย ปลฺลงฺเกน นิสินฺเน วิย, อากาเส สูจิกมฺมํ กโรนฺเต วิย, โปตฺถกํ วาเจนฺเต วิย, อากาเส จีวรํ ปสาเรตฺวา กายํ อุตุํ คณฺหาเปนฺเต วิย, นวปพฺพชิเต อากาเสน จรนฺเต วิย, ตรุณสามเณเร อากาเส ฐตฺวา ปุปฺผานิ โอจินนฺเต วิย กตฺวา ทสฺเสสิฯ มนุสฺสา อรญฺญคตาปิ วนคตาปิ วิหารคตาปิ ปพฺพชิตานํ ตํ ปฏิปตฺติํ ทิสฺวา อาคนฺตฺวา อญฺเญสํ กเถนฺติ – ‘‘ภิกฺขูสุ อนฺตมโส สามเณราปิ เอวํมหิทฺธิโก มหานุภาวา, เอเตสํ ทินฺนํ มหปฺผลํ นาม โหติ, เอเตสํ เทถ สกฺกโรถา’’ติฯ ตโต มนุสฺสา ภิกฺขุสงฺฆํ จตูหิ ปจฺจเยหิ สกฺกโรนฺตา พหุํ ปุญฺญํ กตฺวา สคฺคปถปูรกา อเหสุํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี’’ติฯ

[511] เอถ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อสุภานุปสฺสิโน กาเย วิหรถาติ ภควา สกลชมฺพุทีปํ อาหิณฺฑนฺโต อนฺตมโส ทฺวินฺนมฺปิ ติณฺณมฺปิ ภิกฺขูนํ วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา –

‘‘อสุภสญฺญาปริจิเตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน เจตสา พหุลํ วิหรโต เมถุนธมฺมสมาปตฺติยา จิตฺตํ ปติลียติ ปติกุฏติ ปติวตฺตติ น สมฺปสาริยติ, อุเปกฺขา วา ปาฏิกุลฺยตา วา สณฺฐาติฯ

อาหาเร ปฏิกูลสญฺญาปริจิเตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน เจตสา พหุลํ วิหรโต รสตณฺหาย จิตฺตํ ปติลียติ ปติกุฏติ ปติวตฺตติ น สมฺปสาริยติ, อุเปกฺขา วา ปาฏิกุลฺยตา วา สณฺฐาติฯ

สพฺพโลเก อนภิรติสญฺญาปริจิเตน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน เจตสา พหุลํ วิหรโต โลกจิตฺเรสุ จิตฺตํ ปติลียติ ปติกุฏติ ปติวตฺตติ น สมฺปสาริยติ, อุเปกฺขา วา ปาฏิกุลฺยตา วา สณฺฐาติฯ

อนิจฺจสญฺญาปริจิเตน , ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน เจตสา พหุลํ วิหรโต ลาภสกฺการสิโลเก จิตฺตํ ปติลียติ ปติกุฏติ ปติวตฺตติ น สมฺปสาริยติ, อุเปกฺขา วา ปาฏิกุลฺยตา วา สณฺฐาตี’’ติ (อ. นิ. 7.49) เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา –

เอถ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อสุภานุปสฺสี กาเย วิหรถ, อาหาเร ปฏิกูลสญฺญิโน สพฺพโลเก อนภิรติสญฺญิโน สพฺพสงฺขาเรสุ อนิจฺจานุปสฺสิโนติฯ อิมานิ จตฺตาริ กมฺมฏฺฐานานิ กเถสิฯ เตปิ ภิกฺขู อิเมสุ จตูสุ กมฺมฏฺฐาเนสุ กมฺมํ กโรนฺตา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สพฺพาสเว เขเปตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐหิํสุ, อิมานิปิ จตฺตาริ กมฺมฏฺฐานานิ ราคสนฺตานิ โทสโมหสนฺตานิ ราคปฏิฆาตานิ โทสโมหปฏิฆาตานิ จาติฯ

[512] สกฺขรํ คเหตฺวาติ อนฺโตมุฏฺฐิยํ ติฏฺฐนปมาณํ ปาสาณํ คเหตฺวาฯ อยญฺหิ พฺราหฺมณคหปติเกหิ ภิกฺขู อกฺโกสาเปตฺวาปิ, พฺราหฺมณคหปติกานํ วเสน ภิกฺขุสงฺฆสฺส ลาภสกฺการํ อุปฺปาทาเปตฺวาปิ, โอตารํ อลภนฺโต อิทานิ สหตฺถา อุปกฺกมิตุกาโม อญฺญตรสฺส กุมารสฺส สรีเร อธิมุจฺจิตฺวา เอวรูปํ ปาสาณํ อคฺคเหสิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘สกฺขรํ คเหตฺวา’’ติฯ

สีสํ โว ภินฺทีติ สีสํ ภินฺทิ, มหาจมฺมํ ฉิชฺชิตฺวา มํสํ ทฺเวธา อโหสิฯ สกฺขรา ปนสฺส สีสกฏาหํ อภินฺทิตฺวา อฏฺฐิํ อาหจฺเจว นิวตฺตาฯ

นาคาปโลกิตํ อปโลเกสีติ ปหารสทฺทํ สุตฺวา ยถา นาม หตฺถินาโค อิโต วา เอตฺโต วา อปโลเกตุกาโม คีวํ อปริวตฺเตตฺวา สกลสรีเรเนว นิวตฺติตฺวา อปโลเกติฯ เอวํ สกลสรีเรเนว นิวตฺติตฺวา อปโลเกสิฯ ยถา หิ มหาชนสฺส อฏฺฐีนิ โกฏิยา โกฏิํ อาหจฺจ ฐิตานิ, ปจฺเจกพุทฺธานํ องฺกุสลคฺคานิ, น เอวํ พุทฺธานํฯ พุทฺธานํ ปน สงฺขลิกานิ วิย เอกาพทฺธานิ หุตฺวา ฐิตานิ, ตสฺมา ปจฺฉโต อปโลกนกาเล น สกฺกา โหติ คีวํ ปริวตฺเตตุํฯ ยถา ปน หตฺถินาโค ปจฺฉาภาคํ อปโลเกตุกาโม สกลสรีเรเนว ปริวตฺตติ, เอวํ ปริวตฺติตพฺพํ โหติฯ ตสฺมา ภควา ยนฺเตน ปริวตฺติตา สุวณฺณปฏิมา วิย สกลสรีเรเนว นิวตฺติตฺวา อปโลเกสิ , อปโลเกตฺวา ฐิโต ปน, ‘‘น วายํ ทูสี มาโร มตฺตมญฺญาสี’’ติ อาหฯ ตสฺสตฺโถ, อยํ ทูสี มาโร ปาปํ กโรนฺโต เนว ปมาณํ อญฺญาสิ, ปมาณาติกฺกนฺตมกาสีติฯ

สหาปโลกนายาติ กกุสนฺธสฺส ภควโต อปโลกเนเนว สห ตงฺขณญฺเญวฯ ตมฺหา จ ฐานา จวีติ ตมฺหา จ เทวฏฺฐานา จุโต, มหานิรยํ อุปปนฺโนติ อตฺโถฯ จวมาโน หิ น ยตฺถ กตฺถจิ ฐิโต จวติ, ตสฺมา วสวตฺติเทวโลกํ อาคนฺตฺวา จุโต, ‘‘สหาปโลกนายา’’ติ จ วจนโต น ภควโต อปโลกิตตฺตา จุโตติ เวทิตพฺโพ, จุติกาลทสฺสนมตฺตเมว เหตํฯ อุฬาเร ปน มหาสาวเก วิรทฺธตฺตา กุทาริยา ปหฏํ วิยสฺส อายุ ตตฺเถว ฉิชฺชิตฺวา คตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตโย นามเธยฺยา โหนฺตีติ ตีณิ นามานิ โหนฺติฯ ฉผสฺสายตนิโกติ ฉสุ ผสฺสายตเนสุ ปาฏิเยกฺกาย เวทนาย ปจฺจโยฯ

สงฺกุสมาหโตติ อยสูเลหิ สมาหโตฯ ปจฺจตฺตเวทนิโยติ สยเมว เวทนาชนโกฯ สงฺกุนา สงฺกุ หทเย สมาคจฺเฉยฺยาติ อยสูเลน สทฺธิํ อยสูลํ หทยมชฺเฌ สมาคจฺเฉยฺยฯ ตสฺมิํ กิร นิรเย อุปปนฺนานํ ติคาวุโต อตฺตภาโว โหติ, เถรสฺสาปิ ตาทิโส อโหสิฯ

อถสฺส หิ นิรยปาลา ตาลกฺขนฺธปมาณานิ อยสูลานิ อาทิตฺตานิ สมฺปชฺชลิตานิ สโชติภูตานิ สยเมว คเหตฺวา ปุนปฺปุนํ นิวตฺตมานา, – ‘‘อิมินา เต ฐาเนน จินฺเตตฺวา ปาปํ กต’’นฺติ ปูวโทณิยํ ปูวํ โกฏฺเฏนฺโต วิย หทยมชฺฌํ โกฏฺเฏตฺวา, ปณฺณาส ชนา ปาทาภิมุขา ปณฺณาส ชนา สีสาภิมุขา โกฏฺเฏตฺวา คจฺฉนฺติ, เอวํ คจฺฉนฺตา ปญฺจหิ วสฺสสเตหิ อุโภ อนฺเต ปตฺวา ปุน นิวตฺตมานา ปญฺจหิ วสฺสสเตหิ หทยมชฺฌํ อาคจฺฉนฺติฯ ตํ สนฺธาย เอวํ วุตฺตํฯ

วุฏฺฐานิมนฺติ วิปากวุฏฺฐานเวทนํฯ สา กิร มหานิรเย เวทนาโต ทุกฺขตรา โหติ, ยถา หิ สิเนหปานสตฺตาหโต ปริหารสตฺตาหํ ทุกฺขตรํ, เอวํ มหานิรยทุกฺขโต อุสฺสเท วิปากวุฏฺฐานเวทนา ทุกฺขตราติ วทนฺติฯ เสยฺยถาปิ มจฺฉสฺสาติ ปุริสสีสญฺหิ วฏฺฏํ โหติ, สูเลน ปหรนฺตสฺส ปหาโร ฐานํ น ลภติ ปริคลติ, มจฺฉสีสํ อายตํ ปุถุลํ, ปหาโร ฐานํ ลภติ , อวิรชฺฌิตฺวา กมฺมการณา สุกรา โหติ, ตสฺมา เอวรูปํ สีสํ โหติฯ

[513] วิธุรํ สาวกมาสชฺชาติ วิธุรํ สาวกํ ฆฏฺฏยิตฺวาฯ ปจฺจตฺตเวทนาติ สยเมว ปาฏิเยกฺกเวทนาชนกาฯ อีทิโส นิรโย อาสีติ อิมสฺมิํ ฐาเน นิรโย เทวทูตสุตฺเตน ทีเปตพฺโพฯ กณฺห-ทุกฺขํ นิคจฺฉสีติ กาฬก-มาร, ทุกฺขํ วินฺทิสฺสสิฯ มชฺเฌ สรสฺสาติ มหาสมุทฺทสฺส มชฺเฌ อุทกํ วตฺถุํ กตฺวา นิพฺพตฺตวิมานานิ กปฺปฏฺฐิติกานิ โหนฺติ, เตสํ เวฬุริยสฺส วิย วณฺโณ โหติ, ปพฺพตมตฺถเก ชลิตนฬคฺคิกฺขนฺโธ วิย จ เนสํ อจฺจิโย โชตนฺติ, ปภสฺสรา ปภาสมฺปนฺนา โหนฺติ, เตสุ วิมาเนสุ นีลเภทาทิวเสน นานตฺตวณฺณา อจฺฉรา นจฺจนฺติฯ โย เอตมภิชานาตีติ โย เอตํ วิมานวตฺถุํ ชานาตีติ อตฺโถฯ เอวเมตฺถ วิมานเปตวตฺถุเกเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ปาทงฺคุฏฺเฐน กมฺปยีติ อิทํ ปาสาทกมฺปนสุตฺเตน ทีเปตพฺพํฯ โย เวชยนฺตํ ปาสาทนฺติ อิทํ จูฬตณฺหาสงฺขยวิมุตฺติสุตฺเตน ทีเปตพฺพํฯ สกฺกํ โส ปริปุจฺฉตีติ อิทมฺปิ เตเนว ทีเปตพฺพํฯ สุธมฺมายาภิโต สภนฺติ สุธมฺมสภาย สมีเป, อยํ ปน พฺรหฺมโลเก สุธมฺมสภาว, น ตาวติํสภวเนฯ สุธมฺมสภาวิรหิโต หิ เทวโลโก นาม นตฺถิฯ

พฺรหฺมโลเก ปภสฺสรนฺติ พฺรหฺมโลเก มหาโมคฺคลฺลานมหากสฺสปาทีหิ สาวเกหิ สทฺธิํ ตสฺส เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา นิสินฺนสฺส ภควโต โอภาสํฯ เอกสฺมิญฺหิ สมเย ภควา พฺรหฺมโลเก สุธมฺมาย เทวสภาย สนฺนิปติตฺวา, – ‘‘อตฺถิ นุ โข โกจิ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวํมหิทฺธิโกฯ โย อิธ อาคนฺตุํ สกฺกุเณยฺยา’’ติ จินฺเตนฺตสฺเสว พฺรหฺมคณสฺส จิตฺตมญฺญาย ตตฺถ คนฺตฺวา พฺรหฺมคณสฺส มตฺถเก นิสินฺโน เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา มหาโมคฺคลฺลานาทีนํ อาคมนํ จินฺเตสิฯ เตปิ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา ปจฺเจกํ ทิสาสุ นิสีทิํสุ, สกลพฺรหฺมโลโก เอโกภาโส อโหสิฯ สตฺถา จตุสจฺจปฺปกาสนํ ธมฺมํ เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน อเนกานิ พฺรหฺมสหสฺสานิ มคฺคผเลสุ ปติฏฺฐหิํสุฯ ตํ สนฺธายิมา คาถา วุตฺตา, โส ปนายมตฺโถ อญฺญตรพฺรหฺมสุตฺเตน ทีเปตพฺโพฯ

วิโมกฺเขน อผสฺสยีติ ฌานวิโมกฺเขน ผุสิฯ วนนฺติ ชมฺพุทีปํฯ ปุพฺพวิเทหานนฺติ ปุพฺพวิเทหานญฺจ ทีปํฯ เย จ ภูมิสยา นราติ ภูมิสยา นรา นาม อปรโคยานกา จ อุตฺตรกุรุกา จฯ เตปิ สพฺเพ ผุสีติ วุตฺตํ โหติฯ อยํ ปน อตฺโถ นนฺโทปนนฺททมเนน ทีเปตพฺโพฯ วตฺถุ วิสุทฺธิมคฺเค อิทฺธิกถาย วิตฺถาริตํฯ อปุญฺญํ ปสวีติ อปุญฺญํ ปฏิลภิฯ อาสํ มา อกาสิ ภิกฺขูสูติ ภิกฺขู วิเหเสมีติ เอตํ อาสํ มา อกาสิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

มารตชฺชนียสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มูลปณฺณาสฏฺฐกถา นิฏฺฐิตาฯ