กิเลสานํ สุตตฺตา โสตฺติโย โหติ, นิสฺสุตตฺตา อปหตตฺตาติ อตฺโถฯ กิเลสานํ อารกตฺตา อริโย โหติ, หตตฺตาติ อตฺโถฯ เตหิ อารกตฺตา อรหํ โหติ, ทูรีภูตตฺตาติ อตฺโถฯ เสสํ สพตฺถ ปากฏเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

มหาอสฺสปุรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. จูฬอสฺสปุรสุตฺตวณฺณนา

[435] เอวํ เม สุตนฺติ จูฬอสฺสปุรสุตฺตํฯ ตสฺส เทสนาการณํ ปุริมสทิสเมวฯ สมณสามีจิปฺปฏิปทาติ สมณานํ อนุจฺฉวิกา สมณานํ อนุโลมปฺปฏิปทาฯ

[436] สมณมลานนฺติอาทีสุ เอเต ธมฺมา อุปฺปชฺชมานา สมเณ มลิเน กโรนฺติ มลคฺคหิเต, ตสฺมา ‘‘สมณมลา’’ติ วุจฺจนฺติฯ เอเตหิ สมณา ทุสฺสนฺติ, ปทุสฺสนฺติ, ตสฺมา สมณโทสาติ วุจฺจนฺติฯ เอเต อุปฺปชฺชิตฺวา สมเณ กสเฏ นิโรเช กโรนฺติ มิลาเปนฺติ, ตสฺมา สมณกสฏาติ วุจฺจนฺติฯ อาปายิกานํ ฐานานนฺติ อปาเย นิพฺพตฺตาปกานํ การณานํฯ ทุคฺคติเวทนิยานนฺติ ทุคฺคติยํ วิปากเวทนาย ปจฺจยานํฯ มตชํ นามาติ มนุสฺสา ติขิณํ อยํ อเยน สุฆํสิตฺวา ตํ อยจุณฺณํ มํเสน สทฺธิํ มทฺทิตฺวา โกญฺจสกุเณ ขาทาเปนฺติฯ เต อุจฺจารํ กาตุํ อสกฺโกนฺตา มรนฺติฯ โน เจ มรนฺติ, ปหริตฺวา มาเรนฺติฯ อถ เตสํ กุจฺฉิํ ผาเลตฺวา นํ อุทเกน โธวิตฺวา จุณฺณํ คเหตฺวา มํเสน สทฺธิํ มทฺทิตฺวา ปุน ขาทาเปนฺตีติ เอวํ สตฺต วาเร ขาทาเปตฺวา คหิเตน อยจุณฺเณน อาวุธํ กโรนฺติฯ สุสิกฺขิตา จ นํ อยการา พหุหตฺถกมฺมมูลํ ลภิตฺวา กโรนฺติฯ ตํ มตสกุณโต ชาตตฺตา ‘‘มตช’’นฺติ วุจฺจติ, อติติขิณํ โหติฯ ปีตนิสิตนฺติ อุทกปีตญฺเจว สิลาย จ สุนิฆํสิตํฯ สงฺฆาฏิยาติ โกสิยาฯ สมฺปารุตนฺติ ปริโยนทฺธํฯ สมฺปลิเวฐิตนฺติ สมนฺตโต เวฐิตํฯ

[437] รโชชลฺลิกสฺสาติ รโชชลฺลธาริโนฯ อุทโกโรหกสฺสาติ ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ อุทกํ โอโรหนฺตสฺสฯ รุกฺขมูลิกสฺสาติ รุกฺขมูลวาสิโนฯ อพฺโภกาสิกสฺสาติ อพฺโภกาสวาสิโนฯ อุพฺภฏฺฐกสฺสาติ อุทฺธํ ฐิตกสฺสฯ ปริยายภตฺติกสฺสาติ มาสวาเรน วา อฑฺฒมาสวาเรน วา ภุญฺชนฺตสฺสฯ สพฺพเมตํ พาหิรสมเยเนว กถิตํฯ อิมสฺมิญฺหิ สาสเน จีวรธโร ภิกฺขุ สงฺฆาฏิโกติ น วุจฺจติฯ รโชชลฺลธารณาทิวตานิ อิมสฺมิํ สาสเน นตฺถิเยวฯ พุทฺธวจนสฺส พุทฺธวจนเมว นามํ, น มนฺตาติฯ รุกฺขมูลิโก, อพฺโภกาสิโกติ เอตฺตกํเยว ปน ลพฺภติฯ ตมฺปิ พาหิรสมเยเนว กถิตํฯ ชาตเมว นนฺติ ตํทิวเส ชาตมตฺตํเยว นํฯ สงฺฆาฏิกํ กเรยฺยุนฺติ สงฺฆาฏิกํ วตฺถํ นิวาเสตฺวา จ ปารุปิตฺวา จ สงฺฆาฏิกํ กเรยฺยุํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ

[438] วิสุทฺธมตฺตานํ สมนุปสฺสตีติ อตฺตานํ วิสุชฺฌนฺตํ ปสฺสติฯ วิสุทฺโธติ ปน น ตาว วตฺตพฺโพฯ ปาโมชฺชํ ชายตีติ ตุฏฺฐากาโร ชายติฯ ปมุทิตสฺส ปีตีติ ตุฏฺฐสฺส สกลสรีรํ โขภยมานา ปีติ ชายติฯ ปีติมนสฺส กาโยติ ปีติสมฺปยุตฺตสฺส ปุคฺคลสฺส นามกาโยฯ ปสฺสมฺภตีติ วิคตทรโถ โหติฯ สุขํ เวเทตีติ กายิกมฺปิ เจตสิกมฺปิ สุขํ เวทิยติฯ จิตฺตํ สมาธิยตีติ อิมินา เนกฺขมฺมสุเขน สุขิตสฺส จิตฺตํ สมาธิยติ, อปฺปนาปตฺตํ วิย โหติฯ โส เมตฺตาสหคเตน เจตสาติ เหฏฺฐา กิเลสวเสน อารทฺธา เทสนา ปพฺพเต วุฏฺฐวุฏฺฐิ วิย นทิํ ยถานุสนฺธินา พฺรหฺมวิหารภาวนํ โอติณฺณาฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตเมวฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, โปกฺขรณีติ มหาสีหนาทสุตฺเต มคฺโค โปกฺขรณิยา อุปมิโต, อิธ สาสนํ อุปมิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อาสวานํ ขยา สมโณ โหตีติ สพฺพกิเลสานํ สมิตตฺตา ปรมตฺถสมโณ โหตีติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

จูฬอสฺสปุรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุตฺถวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. จูฬยมกวคฺโค

1. สาเลยฺยกสุตฺตวณฺณนา

[439] เอวํ เม สุตนฺติ สาเลยฺยกสุตฺตํฯ ตตฺถ โกสเลสูติ โกสลา นาม ชานปทิโน ราชกุมาราฯ เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหีสทฺเทน โกสลาติ วุจฺจติ, ตสฺมิํ โกสเลสุ ชนปเทฯ โปราณา ปนาหุ – ยสฺมา ปุพฺเพ มหาปนาทํ ราชกุมารํ นานานาฏกานิ ทิสฺวา สิตมตฺตมฺปิ อกโรนฺตํ สุตฺวา ราชา อาห – ‘‘โย มม ปุตฺตํ หสาเปติ, สพฺพาลงฺกาเรน นํ อลงฺกโรมี’’ติฯ ตโต นงฺคลานิปิ ฉฑฺเฑตฺวา มหาชนกาเย สนฺนิปติเต มนุสฺสา สาติเรกานิ สตฺตวสฺสานิ นานากีฬิกาโย ทสฺเสตฺวา นํ หสาเปตุํ นาสกฺขิํสุฯ ตโต สกฺโก เทวนฏํ เปเสสิฯ โส ทิพฺพนาฏกํ ทสฺเสตฺวา หสาเปสิฯ อถ เต มนุสฺสา อตฺตโน อตฺตโน วสโนกาสาภิมุขา ปกฺกมิํสุฯ เต ปฏิปเถ มิตฺตสุหชฺชาทโย ทิสฺวา ปฏิสนฺถารํ กโรนฺตา, ‘‘กจฺจิ, โภ, กุสลํ, กจฺจิ, โภ, กุสล’’นฺติ อาหํสุฯ ตสฺมา ตํ ‘‘กุสลํ กุสล’’นฺติ วจนํ อุปาทาย โส ปเทโส โกสลาติ วุจฺจตีติฯ

จาริกํ จรมาโนติ อตุริตจาริกํ จรมาโนฯ มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธินฺติ สตํ วา สหสฺสํ วา สตสหสฺสํ วาติ เอวํ อปริจฺฉินฺเนน มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํฯ พฺราหฺมณคาโมติ พฺราหฺมณานํ สโมสรณคาโมปิ พฺราหฺมณคาโมติ วุจฺจติ พฺราหฺมณานํ โภคคาโมปิฯ อิธ สโมสรณคาโม อธิปฺเปโตฯ ตทวสรีติ ตํ อวสริ, สมฺปตฺโตติ อตฺโถฯ วิหาโร ปเนตฺถ อนิยามิโต; ตสฺมา ตสฺส อวิทูเร พุทฺธานํ อนุจฺฉวิโก เอโก วนสณฺโฑ ภวิสฺสติ, สตฺถา ตํ วนสณฺฑํ คโตติ เวทิตพฺโพฯ อสฺโสสุนฺติ สุณิํสุ อุปลภิํสุฯ โสตทฺวารสมฺปตฺตวจนนิคฺโฆสานุสาเรน ชานิํสุฯ โขติ อวธารณตฺเถ ปทปูรณมตฺเต วา นิปาโตฯ