4. จูฬโคปาลกสุตฺตวณฺณนา

[350] เอวํ เม สุตนฺติ จูฬโคปาลกสุตฺตํฯ ตตฺถ อุกฺกเจลายนฺติ เอวํนามเก นคเรฯ ตสฺมิํ กิร มาปิยมาเน รตฺติํ คงฺคาโสตโต มจฺโฉ ถลํ ปตฺโตฯ มนุสฺสา เจลานิ เตลปาติยํ เตเมตฺวา อุกฺกา กตฺวา มจฺฉํ คณฺหิํสุฯ นคเร นิฏฺฐิเต ตสฺส นามํ กโรนฺเต อมฺเหหิ นครฏฺฐานสฺส คหิตทิวเส เจลุกฺกาหิ มจฺโฉ คหิโตติ อุกฺกเจลา-ตฺเววสฺส นามํ อกํสุฯ ภิกฺขู อามนฺเตสีติ ยสฺมิํ ฐาเน นิสินฺนสฺส สพฺพา คงฺคา ปากฏา หุตฺวา ปญฺญายติ, ตาทิเส วาลิกุสฺสเท คงฺคาติตฺเถ สายนฺหสมเย มหาภิกฺขุสงฺฆปริวุโต นิสีทิตฺวา มหาคงฺคํ ปริปุณฺณํ สนฺทมานํ โอโลเกนฺโต, – ‘‘อตฺถิ นุ โข อิมํ คงฺคํ นิสฺสาย โกจิ ปุพฺเพ วฑฺฒิปริหานิํ ปตฺโต’’ติ อาวชฺชิตฺวา, ปุพฺเพ เอกํ พาลโคปาลกํ นิสฺสาย อเนกสตสหสฺสา โคคณา อิมิสฺสา คงฺคาย อาวฏฺเฏ ปติตฺวา สมุทฺทเมว ปวิฏฺฐา, อปรํ ปน ปณฺฑิตโคปาลกํ นิสฺสาย อเนกสตสหสฺสโคคณสฺส โสตฺถิ ชาตา วฑฺฒิ ชาตา อาโรคฺยํ ชาตนฺติ อทฺทสฯ ทิสฺวา อิมํ การณํ นิสฺสาย ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิฯ

มาคธโกติ มคธรฏฺฐวาสีฯ ทุปฺปญฺญชาติโกติ นิปฺปญฺญสภาโว ทนฺโธ มหาชโฬฯ อสมเวกฺขิตฺวาติ อสลฺลกฺเขตฺวา อนุปธาเรตฺวาฯ ปตาเรสีติ ตาเรตุํ อารภิฯ อุตฺตรํ ตีรํ สุวิเทหานนฺติ คงฺคาย โอริเม ตีเร มคธรฏฺฐํ, ปาริเม ตีเร วิเทหรฏฺฐํ, คาโว มคธรฏฺฐโต วิเทหรฏฺฐํ เนตฺวา รกฺขิสฺสามีติ อุตฺตรํ ตีรํ ปตาเรสิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ – ‘‘อุตฺตรํ ตีรํ สุวิเทหาน’’นฺติฯ อามณฺฑลิกํ กริตฺวาติ มณฺฑลิกํ กตฺวาฯ อนยพฺยสนํ อาปชฺชิํสูติ อวฑฺฒิํ วินาสํ ปาปุณิํสุ, มหาสมุทฺทเมว ปวิสิํสุฯ เตน หิ โคปาลเกน คาโว โอตาเรนฺเตน คงฺคาย โอริมตีเร สมติตฺถญฺจ วิสมติตฺถญฺจ โอโลเกตพฺพํ อสฺส, มชฺเฌ คงฺคาย คุนฺนํ วิสฺสมฏฺฐานตฺถํ ทฺเว ตีณิ วาลิกตฺถลานิ สลฺลกฺเขตพฺพานิ อสฺสุฯ ตถา ปาริมตีเร ตีณิ จตฺตาริ ติตฺถานิ, อิมสฺมา ติตฺถา ภฏฺฐา อิมํ ติตฺถํ คณฺหิสฺสนฺติ, อิมสฺมา ภฏฺฐา อิมนฺติฯ