เมนู

ตถาคตวารอฏฺฐมนยวณฺณนา

[13] นนฺที ทุกฺขสฺส มูลนฺติอาทีสุ จ นนฺทีติ ปุริมตณฺหาฯ ทุกฺขนฺติ ปญฺจกฺขนฺธาฯ มูลนฺติอาทิฯ อิติ วิทิตฺวาติ ตํ ปุริมภวนนฺทิํ ‘‘อิมสฺส ทุกฺขสฺส มูล’’นฺติ เอวํ ชานิตฺวาฯ ภวาติ กมฺมภวโตฯ ชาตีติ วิปากกฺขนฺธาฯ เต หิ ยสฺมา ชายนฺติ, ตสฺมา ‘‘ชาตี’’ติ วุตฺตาฯ ชาติสีเสน วา อยํ เทสนาฯ เอตมฺปิ ‘‘อิติ วิทิตฺวา’’ติ อิมินา โยเชตพฺพํฯ อยญฺหิ เอตฺถ อตฺโถ ‘‘กมฺมภวโต อุปปตฺติภโว โหตีติ เอวญฺจ ชานิตฺวา’’ติฯ ภูตสฺสาติ สตฺตสฺสฯ ชรามรณนฺติ ชรา จ มรณญฺจฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – เตน อุปปตฺติภเวน ภูตสฺส สตฺตสฺส ขนฺธานํ ชรามรณํ โหตีติ เอวญฺจ ชานิตฺวาติฯ

เอตฺตาวตา ยํ โพธิรุกฺขมูเล อปราชิตปลฺลงฺเก นิสินฺโน สมฺมสิตฺวา สพฺพญฺญุตํ ปตฺโต, ตสฺส ปฏิจฺจสมุปฺปาทสฺส ปฏิเวธา มญฺญนานํ อภาวการณํ ทสฺเสนฺโต จตุสงฺเขปํ ติสนฺธิํ ติยทฺธํ วีสตาการํ ตเมว ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ ทสฺเสติฯ

กถํ ปน เอตฺตาวตา เอส สพฺโพ ทสฺสิโต โหตีติฯ เอตฺถ หิ นนฺทีติ อยํ เอโก สงฺเขโปฯ ทุกฺขสฺสาติ วจนโต ทุกฺขํ ทุติโย, ภวา ชาตีติ วจนโต ภโว ตติโย, ชาติชรามรณํ จตุตฺโถฯ เอวํ ตาว จตฺตาโร สงฺเขปา เวทิตพฺพา, โกฏฺฐาสาติ อตฺโถฯ ตณฺหาทุกฺขานํ ปน อนฺตรํ เอโก สนฺธิ, ทุกฺขสฺส จ ภวสฺส จ อนฺตรํ ทุติโย, ภวสฺส จ ชาติยา จ อนฺตรํ ตติโยฯ เอวํ จตุนฺนํ องฺคุลีนํ อนฺตรสทิสา จตุสงฺเขปนฺตรา ตโย สนฺธี เวทิตพฺพาฯ

ตตฺถ นนฺทีติ อตีโต อทฺธา, ชาติชรามรณํ อนาคโต, ทุกฺขญฺจ ภโว จ ปจฺจุปฺปนฺโนติ เอวํ ตโย อทฺธา เวทิตพฺพาฯ อตีเต ปน ปญฺจสุ อากาเรสุ นนฺทีวจเนน ตณฺหา เอกา อาคตา, ตาย อนาคตาปิ อวิชฺชาสงฺขารอุปาทานภวา ปจฺจยลกฺขเณน คหิตาว โหนฺติฯ ชาติชรามรณวจเนน ปน เยสํ ขนฺธานํ ตชฺชาติชรามรณํ, เต วุตฺตา เยวาติ กตฺวา อายติํ วิญฺญาณนามรูปสฬายตนผสฺสเวทนา คหิตาว โหนฺติฯ