อปทํ วธิตฺวา มารจกฺขุนฺติ เตเนว ปริยาเยน ยถา มารสฺส จกฺขุ อปทํ โหติ นิปฺปทํ, อปฺปติฏฺฐํ, นิรารมฺมณํ, เอวํ วธิตฺวาติ อตฺโถฯ อทสฺสนํ คโต ปาปิมโตติ เตเนว ปริยาเยน มารสฺส ปาปิมโต อทสฺสนํ คโตฯ น หิ โส อตฺตโน มํสจกฺขุนา ตสฺส วิปสฺสนาปาทกชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส ภิกฺขุโน ญาณสรีรํ ทฏฺฐุํ สกฺโกติฯ ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺตีติ มคฺคปญฺญาย จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ทิสฺวา จตฺตาโร อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติฯ ติณฺโณ โลเก วิสตฺติกนฺติ โลเก สตฺตวิสตฺตภาเวน วิสตฺติกาติ เอวํ สงฺขํ คตํฯ อถ วา ‘‘วิสตฺติกาติ เกนฏฺเฐน วิสตฺติกา? วิสตาติ วิสตฺติกา วิสฏาติ วิสตฺติกา, วิปุลาติ วิสตฺติกา, วิสาลาติ วิสตฺติกา, วิสมาติ วิสตฺติกา, วิสกฺกตีติ วิสตฺติกา, วิสํ หรตีติ วิสตฺติกา, วิสํวาทิกาติ วิสตฺติกา, วิสมูลาติ วิสตฺติกา, วิสผลาติ วิสตฺติกา, วิสปริโภคาติ วิสตฺติกา, วิสาลา วา ปน สา ตณฺหา รูเป สทฺเท คนฺเธ รเส โผฏฺฐพฺเพ’’ติ (มหานิ. 3; จูฬนิ. เมตฺตคูมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 22, ขคฺควิสาณสุตฺตนิทฺเทส 124) วิสตฺติกาฯ เอวํ วิสตฺติกาติ สงฺขํ คตํ ตณฺหํ ติณฺโณ นิตฺติณฺโณ อุตฺติณฺโณฯ เตน วุจฺจติ – ‘‘ติณฺโณ โลเก วิสตฺติก’’นฺติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

นิวาปสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปาสราสิสุตฺตวณฺณนา

[272] เอวํ เม สุตนฺติ ปาสราสิสุตฺตํฯ ตตฺถ สาธุ มยํ, อาวุโสติ อายาจนฺตา ภณนฺติฯ เอเต กิร ปญฺจสตา ภิกฺขู ชนปทวาสิโน ‘‘ทสพลํ ปสฺสิสฺสามา’’ติ สาวตฺถิํ อนุปฺปตฺตาฯ สตฺถุทสฺสนํ ปน เอเตหิ ลทฺธํ, ธมฺมิํ กถํ น ตาว สุณนฺติฯ เต สตฺถุคารเวน ‘‘อมฺหากํ, ภนฺเต , ธมฺมกถํ กเถถา’’ติ วตฺตุํ น สกฺโกนฺติฯ พุทฺธา หิ ครู โหนฺติ, เอกจาริโก สีโห มิคราชา วิย, ปภินฺนกุญฺชโร วิย, ผณกตอาสีวิโส วิย, มหาอคฺคิกฺขนฺโธ วิย จ ทุราสทา วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘อาสีวิโส ยถา โฆโร, มิคราชาว เกสรี;

นาโคว กุญฺชโร ทนฺตี, เอวํ พุทฺธา ทุราสทา’’ติฯ