สตฺตวิสุทฺธิปญฺหวณฺณนา
[256] อภิณฺหํ กิตฺตยมาโน อโหสีติ ปุนปฺปุนํ วณฺณํ กิตฺตยมาโน วิหาสิฯ เถโร กิร ตโต ปฏฺฐาย ทิวเส ทิวเส สงฺฆมชฺเฌ ‘‘ปุณฺโณ กิร นาม มนฺตาณิปุตฺโต จตูหิ ปริสาหิ สทฺธิํ อสํสฏฺโฐ, โส ทสพลสฺส ทสฺสนตฺถาย อาคมิสฺสติ; กจฺจิ นุ โข มํ อทิสฺวาว คมิสฺสตี’’ติ เถรนวมชฺฌิมานํ สติกรณตฺถํ อายสฺมโต ปุณฺณสฺส คุณํ ภาสติฯ เอวํ กิรสฺส อโหสิ – ‘‘มหลฺลกภิกฺขู นาม น สพฺพกาลํ อนฺโตวิหาเร โหนฺติ; คุณกถาย ปนสฺส กถิตาย โย จ นํ ภิกฺขุํ ปสฺสิสฺสติ; โส อาคนฺตฺวา อาโรเจสฺสตี’’ติฯ อถายํ เถรสฺเสว สทฺธิวิหาริโก ตํ อายสฺมนฺตํ มนฺตาณิปุตฺตํ ปตฺตจีวรมาทาย คนฺธกุฏิํ ปวิสนฺตํ อทฺทสฯ กถํ ปน นํ เอส อญฺญาสีติ? ปุณฺณ, ปุณฺณาติ วตฺวา กเถนฺตสฺส ภควโต ธมฺมกถาย อญฺญาสิ – ‘‘อยํ โส เถโร, ยสฺส เม อุปชฺฌาโย อภิณฺหํ กิตฺตยมาโน โหตี’’ติฯ อิติ โส อาคนฺตฺวา เถรสฺส อาโรเจสิฯ นิสีทนํ อาทายาติ นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจติ อวายิมํฯ เถโร ปน จมฺมขณฺฑํ คเหตฺวา อคมาสิฯ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโตติ ปจฺฉโต ปจฺฉโตฯ สีสานุโลกีติ โย อุนฺนตฏฺฐาเน ปิฏฺฐิํ ปสฺสนฺโต นินฺนฏฺฐาเน สีสํ ปสฺสนฺโต คจฺฉติ, อยมฺปิ สีสานุโลกีติ วุจฺจติฯ ตาทิโส หุตฺวา อนุพนฺธิฯ เถโร หิ กิญฺจาปิ สํยตปทสทฺทตาย อจฺจาสนฺโน หุตฺวา คจฺฉนฺโตปิ ปทสทฺเทน น พาธติ, ‘‘นายํ สมฺโมทนกาโล’’ติ ญตฺวา ปน น อจฺจาสนฺโน, อนฺธวนํ นาม มหนฺตํ, เอกสฺมิํ ฐาเน นิลีนํ อปสฺสนฺเตน, อาวุโส ปุณฺณ, ปุณฺณาติ อผาสุกสทฺโท กาตพฺโพ โหตีติ นิสินฺนฏฺฐานชานนตฺถํ นาติทูเร หุตฺวา สีสานุโลกี อคมาสิฯ ทิวาวิหารํ นิสีทีติ ทิวาวิหารตฺถาย นิสีทิฯ
ตตฺถ อายสฺมาปิ ปุณฺโณ อุทิจฺจพฺราหฺมณชจฺโจ, สาริปุตฺตตฺเถโรปิฯ ปุณฺณตฺเถโรปิ สุวณฺณวณฺโณ, สาริปุตฺตตฺเถโรปิฯ ปุณฺณตฺเถโรปิ อรหตฺตผลสมาปตฺติสมาปนฺโน, สาริปุตฺตตฺเถโรปิฯ ปุณฺณตฺเถโรปิ กปฺปสตสหสฺสํ อภินีหารสมฺปนฺโน, สาริปุตฺตตฺเถโรปิ กปฺปสตสหสฺสาธิกํ เอกมสงฺเขฺยยฺยํฯ ปุณฺณตฺเถโรปิ ปฏิสมฺภิทาปตฺโต มหาขีณาสโว, สาริปุตฺตตฺเถโรปิฯ อิติ เอกํ กนกคุหํ ปวิฏฺฐา ทฺเว สีหา วิย, เอกํ วิชมฺภนภูมิํ โอติณฺณา ทฺเว พฺยคฺฆา วิย, เอกํ สุปุปฺผิตสาลวนํ ปวิฏฺฐา ทฺเว ฉทฺทนฺตนาคราชาโน วิย, เอกํ สิมฺพลิวนํ ปวิฏฺฐา ทฺเว สุปณฺณราชาโน วิย, เอกํ นรวาหนยานํ อภิรุฬฺหา ทฺเว เวสฺสวณา วิย, เอกํ ปณฺฑุกมฺพลสิลํ อภินิสินฺนา ทฺเว สกฺกา วิย, เอกวิมานพฺภนฺตรคตา ทฺเว หาริตมหาพฺรหฺมาโน วิย จ เต ทฺเวปิ พฺราหฺมณชจฺจา ทฺเวปิ สุวณฺณวณฺณา ทฺเวปิ สมาปตฺติลาภิโน ทฺเวปิ อภินีหารสมฺปนฺนา ทฺเวปิ ปฏิสมฺภิทาปตฺตา มหาขีณาสวา เอกํ วนสณฺฑํ อนุปวิฏฺฐา ตํ วนฏฺฐานํ โสภยิํสุฯ
ภควติ โน, อาวุโส, พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ, อาวุโส, กิํ อมฺหากํ ภควโต สนฺติเก อายสฺมตา พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ? อิทํ อายสฺมา สาริปุตฺโต ตสฺส ภควติ พฺรหฺมจริยวาสํ ชานนฺโตปิ กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ ปุจฺฉิฯ ปุริมกถาย หิ อปฺปติฏฺฐิตาย ปจฺฉิมกถา น ชายติ, ตสฺมา เอวํ ปุจฺฉิฯ เถโร อนุชานนฺโต ‘‘เอวมาวุโส’’ติ อาหฯ อถสฺส ปญฺหวิสฺสชฺชนํ โสตุกาโม อายสฺมา สาริปุตฺโต ‘‘กิํ นุ โข อาวุโส สีลวิสุทฺธตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ ปฏิปาฏิยา สตฺต วิสุทฺธิโย ปุจฺฉิฯ ตาสํ วิตฺถารกถา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตาฯ
อายสฺมา ปน ปุณฺโณ ยสฺมา จตุปาริสุทฺธิสีลาทีสุ ฐิตสฺสาปิ พฺรหฺมจริยวาโส มตฺถกํ น ปาปุณาติ, ตสฺมา, ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ติ สพฺพํ ปฏิกฺขิปิฯ
กิมตฺถํ จรหาวุโสติ ยทิ สีลวิสุทฺธิอาทีนํ อตฺถาย พฺรหฺมจริยํ น วุสฺสติ, อถ กิมตฺถํ วุสฺสตีติ ปุจฺฉิฯ อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถํ โข, อาวุโสติ เอตฺถ อนุปาทาปรินิพฺพานํ นาม อปฺปจฺจยปรินิพฺพานํฯ ทฺเวธา อุปาทานานิ คหณูปาทานญฺจ ปจฺจยูปาทานญฺจฯ คหณูปาทานํ นาม กามุปาทานาทิกํ จตุพฺพิธํ, ปจฺจยูปาทานํ นาม อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ เอวํ วุตฺตปจฺจยาฯ ตตฺถ คหณูปาทานวาทิโน อาจริยา อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ จตูสุ อุปาทาเนสุ อญฺญตเรนาปิ กญฺจิ ธมฺมํ อคฺคเหตฺวา ปวตฺตํ อรหตฺตผลํ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ กเถนฺติฯ ตญฺหิ น จ อุปาทานสมฺปยุตฺตํ หุตฺวา กญฺจิ ธมฺมํ อุปาทิยติ, กิเลสานญฺจ ปรินิพฺพุตนฺเต ชาตตฺตา ปรินิพฺพานนฺติ วุจฺจติฯ ปจฺจยูปาทานวาทิโน ปน อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ อปฺปจฺจยปรินิพฺพานํฯ ปจฺจยวเสน อนุปฺปนฺนํ อสงฺขตํ อมตธาตุเมว อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ กเถนฺติฯ อยํ อนฺโต, อยํ โกฏิ, อยํ นิฏฺฐาฯ อปฺปจฺจยปรินิพฺพานํ ปตฺตสฺส หิ พฺรหฺมจริยวาโส มตฺถกํ ปตฺโต นาม โหติ, ตสฺมา เถโร ‘‘อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถ’’นฺติ อาหฯ อถ นํ อนุยุญฺชนฺโต อายสฺมา สาริปุตฺโต ‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส, สีลวิสุทฺธิ อนุปาทาปรินิพฺพาน’’นฺติ ปุน ปุจฺฉํ อารภิฯ
[258] เถโรปิ สพฺพปริวตฺเตสุ ตเถว ปฏิกฺขิปิตฺวา ปริโยสาเน โทสํ ทสฺเสนฺโต สีลวิสุทฺธิํ เจ, อาวุโสติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปญฺญเปยฺยาติ ยทิ ปญฺญเปยฺยฯ สอุปาทานํเยว สมานํ อนุปาทาปรินิพฺพานํ ปญฺญเปยฺยาติ สงฺคหณธมฺมเมว นิคฺคหณธมฺมํ สปฺปจฺจยธมฺมเมว อปฺปจฺจยธมฺมํ สงฺขตธมฺมเมว อสงฺขตธมฺมนฺติ ปญฺญเปยฺยาติ อตฺโถฯ ญาณทสฺสนวิสุทฺธิยํ ปน สปฺปจฺจยธมฺมเมว อปฺปจฺจยธมฺมํ สงฺขตธมฺมเมว อสงฺขตธมฺมนฺติ ปญฺญเปยฺยาติ อยเมว อตฺโถ คเหตพฺโพฯ ปุถุชฺชโน หิ, อาวุโสติ เอตฺถ วฏฺฏานุคโต โลกิยพาลปุถุชฺชโน ทฏฺฐพฺโพฯ โส หิ จตุปาริสุทฺธิสีลมตฺตสฺสาปิ อภาวโต สพฺพโส อญฺญตฺร อิเมหิ ธมฺเมหิฯ เตน หีติ เยน การเณน เอกจฺเจ ปณฺฑิตา อุปมาย อตฺถํ ชานนฺติ, เตน การเณน อุปมํ เต กริสฺสามีติ อตฺโถฯ
สตฺตรถวินีตวณฺณนา
[259] สตฺต รถวินีตานีติ วินีตอสฺสาชานิยยุตฺเต สตฺต รเถฯ ยาวเทว, จิตฺตวิสุทฺธตฺถาติ , อาวุโส, อยํ สีลวิสุทฺธิ นาม, ยาวเทว, จิตฺตวิสุทฺธตฺถาฯ จิตฺตวิสุทฺธตฺถาติ นิสฺสกฺกวจนเมตํฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ, ยาวเทว, จิตฺตวิสุทฺธิสงฺขาตา อตฺถา, ตาว อยํ สีลวิสุทฺธิ นาม อิจฺฉิตพฺพาฯ ยา ปน อยํ จิตฺตวิสุทฺธิ, เอสา สีลวิสุทฺธิยา อตฺโถ, อยํ โกฏิ, อิทํ ปริโยสานํ, จิตฺตวิสุทฺธิยํ ฐิตสฺส หิ สีลวิสุทฺธิกิจฺจํ กตํ นาม โหตีติฯ เอส นโย สพฺพปเทสุฯ
อิทํ ปเนตฺถ โอปมฺมสํสนฺทนํ – ราชา ปเสนทิ โกสโล วิย หิ ชรามรณภีรุโก โยคาวจโร ทฏฺฐพฺโพฯ สาวตฺถินครํ วิย สกฺกายนครํ, สาเกตนครํ วิย นิพฺพานนครํ, รญฺโญ สาเกเต วฑฺฒิอาวหสฺส สีฆํ คนฺตฺวา ปาปุณิตพฺพสฺส อจฺจายิกสฺส กิจฺจสฺส อุปฺปาทกาโล วิย โยคิโน อนภิสเมตานํ จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ อภิสมยกิจฺจสฺส อุปฺปาทกาโลฯ สตฺต รถวินีตานิ วิย สตฺต วิสุทฺธิโย, ปฐมํ รถวินีตํ อารุฬฺหกาโล วิย สีลวิสุทฺธิยํ ฐิตกาโล, ปฐมรถวินีตาทีหิ ทุติยาทีนิ อารุฬฺหกาโล วิย สีลวิสุทฺธิอาทีหิ จิตฺตวิสุทฺธิอาทีสุ ฐิตกาโลฯ สตฺตเมน รถวินีเตน สาเกเต อนฺเตปุรทฺวาเร โอรุยฺห อุปริปาสาเท ญาติมิตฺตคณปริวุตสฺส สุรสโภชนปริโภคกาโล วิย โยคิโน ญาณทสฺสนวิสุทฺธิยา สพฺพกิเลเส เขเปตฺวา ธมฺมวรปาสาทํ อารุยฺห ปโรปณฺณาสกุสลธมฺมปริวารสฺส นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา นิโรธสยเน นิสินฺนสฺส โลกุตฺตรสุขานุภวนกาโล ทฏฺฐพฺโพฯ
อิติ อายสฺมนฺตํ ปุณฺณํ ทสกถาวตฺถุลาภิํ ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺเถโร สตฺต วิสุทฺธิโย ปุจฺฉิฯ อายสฺมา ปุณฺโณ ทส กถาวตฺถูนิ วิสฺสชฺเชสิฯ เอวํ ปุจฺฉนฺโต ปน ธมฺมเสนาปติ กิํ ชานิตฺวา ปุจฺฉิ, อุทาหุ อชานิตฺวา? ติตฺถกุสโล วา ปน หุตฺวา วิสยสฺมิํ ปุจฺฉิ, อุทาหุ อติตฺถกุสโล หุตฺวา อวิสยสฺมิํ? ปุณฺณตฺเถโรปิ จ กิํ ชานิตฺวา วิสฺสชฺเชสิ, อุทาหุ อชานิตฺวา? ติตฺถกุสโล วา ปน หุตฺวา วิสยสฺมิํ วิสฺสชฺเชสิ, อุทาหุ อติตฺถกุสโล หุตฺวา อวิสเยติ? ชานิตฺวา ติตฺถกุสโล หุตฺวา วิสเย ปุจฺฉีติ หิ วทมาโน ธมฺมเสนาปติํเยว วเทยฺยฯ