จาริกาทิวณฺณนา

[254] ยถาภิรนฺตนฺติ ยถาอชฺฌาสยํ วิหริตฺวาฯ พุทฺธานญฺหิ เอกสฺมิํ ฐาเน วสนฺตานํ ฉายูทกาทิวิปตฺติํ วา อปฺผาสุกเสนาสนํ วา, มนุสฺสานํ อสฺสทฺธาทิภาวํ วา อาคมฺม อนภิรติ นาม นตฺถิฯ เตสํ สมฺปตฺติยา ‘‘อิธ ผาสุ วิหรามา’’ติ อภิรมิตฺวา จิรวิหาโรปิ นตฺถิฯ ยตฺถ ปน ตถาคเต วิหรนฺเต สตฺตา สรเณสุ วา ปติฏฺฐหนฺติ, สีลานิ วา สมาทิยนฺติ, ปพฺพชนฺติ วา, ตโต โสตาปตฺติมคฺคาทีนํ วา ปน เตสํ อุปนิสฺสโย โหติฯ ตตฺถ พุทฺธา สตฺเต ตาสุ สมฺปตฺตีสุ ปติฏฺฐาปนอชฺฌาสเยน วสนฺติ; ตาสํ อภาเว ปกฺกมนฺติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ยถาอชฺฌาสยํ วิหริตฺวา’’ติฯ จาริกํ จรมาโนติ อทฺธานคมนํ คจฺฉนฺโตฯ จาริกา จ นาเมสา ภควโต ทุวิธา โหติ ตุริตจาริกา จ, อตุริตจาริกา จฯ

ตตฺถ ทูเรปิ โพธเนยฺยปุคฺคลํ ทิสฺวา ตสฺส โพธนตฺถาย สหสา คมนํ ตุริตจาริกา นามฯ สา มหากสฺสปปจฺจุคฺคมนาทีสุ ทฏฺฐพฺพาฯ ภควา หิ มหากสฺสปํ ปจฺจุคฺคจฺฉนฺโต มุหุตฺเตน ติคาวุตํ มคฺคํ อคมาสิ, อาฬวกสฺสตฺถาย ติํสโยชนํ, ตถา องฺคุลิมาลสฺส ฯ ปุกฺกุสาติสฺส ปน ปญฺจจตฺตาลีสโยชนํ, มหากปฺปินสฺส วีสโยชนสตํ, ขทิรวนิยสฺสตฺถาย สตฺต โยชนสตานิ อคมาสิ; ธมฺมเสนาปติโน สทฺธิวิหาริกสฺส วนวาสีติสฺสสามเณรสฺส ติคาวุตาธิกํ วีสโยชนสตํฯ

เอกทิวสํ กิร เถโร, ‘‘ติสฺสสามเณรสฺส สนฺติกํ, ภนฺเต, คจฺฉามี’’ติ อาหฯ ภควา, ‘‘อหมฺปิ คมิสฺสามี’’ติ วตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ – ‘‘อานนฺท, วีสติสหสฺสานํ ฉฬภิญฺญานํ อาโรเจหิ – ‘ภควา วนวาสีติสฺสสามเณรสฺส สนฺติกํ คมิสฺสตี’’’ติฯ ตโต ทุติยทิวเส วีสติสหสฺสขีณาสวปริวุโต อากาเส อุปฺปติตฺวา วีสโยชนสตมตฺถเก ตสฺส โคจรคามทฺวาเร โอตริตฺวา จีวรํ ปารุปิฯ กมฺมนฺตํ คจฺฉมานา มนุสฺสา ทิสฺวา, ‘‘สตฺถา, โภ, อาคโต, มา กมฺมนฺตํ อคมิตฺถา’’ติ วตฺวา อาสนานิ ปญฺญเปตฺวา ยาคุํ ทตฺวา ปานวตฺตํ กโรนฺตา, ‘‘กุหิํ, ภนฺเต, ภควา คจฺฉตี’’ติ ทหรภิกฺขู ปุจฺฉิํสุฯ อุปาสกา, น ภควา อญฺญตฺถ คจฺฉติ, อิเธว ติสฺสสามเณรสฺส ทสฺสนตฺถาย อาคโตติ ฯ เต ‘‘อมฺหากํ กิร กุลูปกตฺเถรสฺส ทสฺสนตฺถาย สตฺถา อาคโต, โน วต โน เถโร โอรมตฺตโก’’ติ โสมนสฺสชาตา อเหสุํฯ

อถ ภควโต ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน สามเณโร คามํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ‘‘อุปาสกา มหา ภิกฺขุสงฺโฆ’’ติ ปุจฺฉิฯ อถสฺส เต, ‘‘สตฺถา, ภนฺเต, อาคโต’’ติ อาโรเจสุํ, โส ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปิณฺฑปาเตน อาปุจฺฉิฯ สตฺถา ตสฺส ปตฺตํ หตฺเถน คเหตฺวา, ‘‘อลํ, ติสฺส, นิฏฺฐิตํ ภตฺตกิจฺจ’’นฺติ อาหฯ ตโต อุปชฺฌายํ อาปุจฺฉิตฺวา อตฺตโน ปตฺตาสเน นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจมกาสิฯ อถสฺส ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน สตฺถา มงฺคลํ วตฺวา นิกฺขมิตฺวา คามทฺวาเร ฐตฺวา, ‘‘กตโร เต, ติสฺส, วสนฏฺฐานํ คมนมคฺโค’’ติ อาหฯ ‘‘อยํ ภควา’’ติฯ มคฺคํ เทสยมาโน ปุรโต ยาหิ ติสฺสาติฯ ภควา กิร สเทวกสฺส โลกสฺส มคฺคเทสโก สมาโนปิ ‘‘สกลติคาวุเต มคฺเค สามเณรํ ทฏฺฐุํ ลจฺฉามี’’ติ ตํ มคฺคเทสกมกาสิฯ

โส อตฺตโน วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ภควโต วตฺตมกาสิฯ อถ นํ ภควา, ‘‘กตโร เต, ติสฺส, จงฺกโม’’ติ ปุจฺฉิตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา สามเณรสฺส นิสีทนปาสาเณ นิสีทิตฺวา, ‘‘ติสฺส, อิมสฺมิํ ฐาเน สุขํ วสสี’’ติ ปุจฺฉิฯ โส อาห – ‘‘อาม, ภนฺเต, อิมสฺมิํ เม ฐาเน วสนฺตสฺส สีหพฺยคฺฆหตฺถิมิคโมราทีนํ สทฺทํ สุณโต อรญฺญสญฺญา อุปฺปชฺชติ, ตาย สุขํ วสามี’’ติฯ อถ นํ ภควา, ‘‘ติสฺส, ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาเตหิ, พุทฺธทายชฺชํ เต ทสฺสามี’’ติ วตฺวา สนฺนิปติเต ภิกฺขุสงฺเฆ อุปสมฺปาเทตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว อคมาสีติฯ อยํ ตุริตจาริกา นามฯ

ยํ ปน คามนิคมปฏิปาฏิยา เทวสิกํ โยชนฑฺฒโยชนวเสน ปิณฺฑปาตจริยาทีหิ โลกํ อนุคฺคณฺหนฺตสฺส คมนํ, อยํ อตุริตจาริกา นามฯ อิมํ ปน จาริกํ จรนฺโต ภควา มหามณฺฑลํ มชฺฌิมมณฺฑลํ อนฺติมมณฺฑลนฺติ อิเมสํ ติณฺณํ มณฺฑลานํ อญฺญตรสฺมิํ จรติฯ ตตฺถ มหามณฺฑลํ นวโยชนสติกํ, มชฺฌิมมณฺฑลํ ฉโยชนสติกํ, อนฺติมมณฺฑลํ ติโยชนสติกํฯ ยทา มหามณฺฑเล จาริกํ จริตุกาโม โหติ, มหาปวารณาย ปวาเรตฺวา ปาฏิปททิวเส มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร นิกฺขมติฯ สมนฺตา โยชนสตํ เอกโกลาหลํ อโหสิ, ปุริมํ ปุริมํ อาคตา นิมนฺเตตุํ ลภนฺติ; อิตเรสุ ทฺวีสุ มณฺฑเลสุ สกฺกาโร มหามณฺฑเล โอสรติฯ

ตตฺร ภควา เตสุ เตสุ คามนิคเมสุ เอกาหํ ทฺวีหํ วสนฺโต มหาชนํ อามิสปฏิคฺคเหน อนุคฺคณฺหนฺโต ธมฺมทาเนน จสฺส วิวฏฺฏูปนิสฺสิตํ กุสลํ วฑฺเฒนฺโต นวหิ มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปติฯ

สเจ ปน อนฺโตวสฺเส ภิกฺขูนํ สมถวิปสฺสนา ตรุณา โหติ, มหาปวารณาย อปวาเรตฺวา ปวารณาสงฺคหํ ทตฺวา กตฺติกปุณฺณมาย ปวาเรตฺวา มิคสิรสฺส ปฐมทิวเส มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร นิกฺขมิตฺวา มชฺฌิมมณฺฑลํ โอสรติฯ อญฺเญนปิ การเณน มชฺฌิมมณฺฑเล จาริกํ จริตุกาโม จตุมาสํ วสิตฺวาว นิกฺขมติฯ วุตฺตนเยเนว อิตเรสุ ทฺวีสุ มณฺฑเลสุ สกฺกาโร มชฺฌิมมณฺฑเล โอสรติฯ ภควา ปุริมนเยเนว โลกํ อนุคฺคณฺหนฺโต อฏฺฐหิ มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปติฯ

สเจ ปน จตุมาสํ วุฏฺฐวสฺสสฺสาปิ ภควโต เวเนยฺยสตฺตา อปริปกฺกินฺทฺริยา โหนฺติ, เตสํ อินฺทฺริยปริปากํ อาคมยมาโน อปรมฺปิ เอกํ มาสํ วา ทฺวิติจตุมาสํ วา ตตฺเถว วสิตฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร นิกฺขมติฯ วุตฺตนเยเนว อิตเรสุ ทฺวีสุ มณฺฑเลสุ สกฺกาโร อนฺโตมณฺฑเล โอสรติฯ ภควา ปุริมนเยเนว โลกํ อนุคฺคณฺหนฺโต สตฺตหิ วา ฉหิ วา ปญฺจหิ วา จตูหิ วา มาเสหิ จาริกํ ปริโยสาเปติฯ อิติ อิเมสุ ตีสุ มณฺฑเลสุ ยตฺถ กตฺถจิ จาริกํ จรนฺโต น จีวราทิเหตุ จรติฯ อถ โข เย ทุคฺคตา พาลา ชิณฺณา พฺยาธิตา, เต กทา ตถาคตํ อาคนฺตฺวา ปสฺสิสฺสนฺติ? มยิ ปน จาริกํ จรนฺเต มหาชโน ตถาคตทสฺสนํ ลภิสฺสติ, ตตฺถ เกจิ จิตฺตานิ ปสาเทสฺสนฺติ, เกจิ มาลาทีหิ ปูเชสฺสนฺติ, เกจิ กฏจฺฉุภิกฺขํ ทสฺสนฺติ, เกจิ มิจฺฉาทสฺสนํ ปหาย สมฺมาทิฏฺฐิกา ภวิสฺสนฺติ, ตํ เตสํ ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ เอวํ โลกานุกมฺปาย จาริกํ จรติฯ

อปิจ จตูหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ – ชงฺฆาวิหารวเสน สรีรผาสุกตฺถาย, อตฺถุปฺปตฺติกาลํ อภิกงฺขนตฺถาย, ภิขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญาปนตฺถาย, ตตฺถ ตตฺถ ปริปากคตินฺทฺริเย โพธเนยฺยสตฺเต โพธนตฺถายาติฯ อปเรหิปิ จตูหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ – พุทฺธํ สรณํ คจฺฉิสฺสนฺตีติ วา, ธมฺมํ สรณํ คจฺฉิสฺสนฺตีติ วา, สงฺฆํ สรณํ คจฺฉิสฺสนฺตีติ วา, มหตา ธมฺมวสฺเสน จตสฺโส ปริสา สนฺตปฺเปสฺสามีติ วาติ ฯ

อปเรหิ ปญฺจหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ – ปาณาติปาตา วิรมิสฺสนฺตีติ วา, อทินฺนาทานา… กาเมสุมิจฺฉาจารา… มุสาวาทา… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมิสฺสนฺตีติ วาติฯ อปเรหิ อฏฺฐหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ – ปฐมชฺฌานํ ปฏิลภิสฺสนฺตีติ วา, ทุติยํ…เป.… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติํ ปฏิลภิสฺสนฺตีติ วาติฯ อปเรหิ อฏฺฐหิ การเณหิ พุทฺธา ภควนฺโต จาริกํ จรนฺติ – โสตาปตฺติมคฺคํ อธิคมิสฺสนฺตีติ วา, โสตาปตฺติผลํ…เป.… อรหตฺตผลํ สจฺฉิกริสฺสนฺตีติ วาติฯ อยํ อตุริตจาริกา, สา อิธ อธิปฺเปตาฯ สา ปเนสา ทุวิธา โหติ นิพทฺธจาริกา, อนิพทฺธจาริกา จฯ ตตฺถ ยํ เอกสฺเสว โพธเนยฺยสตฺตสฺส อตฺถาย คจฺฉติ, อยํ นิพทฺธจาริกา นามฯ ยํ ปน คามนิคมนครปฏิปาฏิวเสน จรติ, อยํ อนิพทฺธจาริกา นามฯ เอสา อิธ อธิปฺเปตาฯ

เสนาสนํ สํสาเมตฺวาติ เสนาสนํ ปฏิสาเมตฺวาฯ ตํ ปน ปฏิสาเมนฺโต เถโร น จูฬปตฺตมหาปตฺต-จูฬถาลกมหาถาลก-ปฏฺฏุณฺณจีวร-ทุกูลจีวราทีนํ ภณฺฑิกํ กตฺวา สปฺปิเตลาทีนํ วา ปน ฆเฏ ปูราเปตฺวา คพฺเภ นิทหิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย กุญฺจิกมุทฺทิกาทีนิ โยชาเปสิฯ ‘‘สเจ น โหติ ภิกฺขุ วา สามเณโร วา อารามิโก วา อุปาสโก วา, จตูสุ ปาสาเณสุ มญฺเจ มญฺจํ อาโรเปตฺวา ปีเฐ ปีฐํ อาโรเปตฺวา จีวรวํเส วา จีวรรชฺชุยา วา อุปริ ปุญฺชํ กตฺวา ทฺวารวาตปานํ ถเกตฺวา ปกฺกมิตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. 361) วจนโต ปน เนวาสิกํ ภิกฺขุํ อาปุจฺฉนมตฺตเกเนว ปฏิสาเมสิฯ

เยน สาวตฺถิ เตน จาริกํ ปกฺกามีติ สตฺถุ ทสฺสนกาโม หุตฺวา เยน ทิสาภาเคน สาวตฺถิ เตน ปกฺกามิฯ ปกฺกมนฺโต จ น สุทฺโธทนมหาราชสฺส อาโรจาเปตฺวา สปฺปิเตลมธุผาณิตาทีนิ คาหาเปตฺวา ปกฺกนฺโตฯ ยูถํ ปหาย นิกฺขนฺโต ปน มตฺตหตฺถี วิย, อสหายกิจฺโจ สีโห วิย, ปตฺตจีวรมตฺตํ อาทาย เอกโกว ปกฺกามิฯ กสฺมา ปเนส ปญฺจสเตหิ อตฺตโน อนฺเตวาสิเกหิ สทฺธิํ ราชคหํ อคนฺตฺวา อิทานิ นิกฺขนฺโตติ? ราชคหํ กปิลวตฺถุโต ทูรํ สฏฺฐิโยชนานิ, สาวตฺถิ ปน ปญฺจทสฯ สตฺถา ราชคหโต ปญฺจจตฺตาลีสโยชนํ อาคนฺตฺวา สาวตฺถิยํ วิหรติ, อิทานิ อาสนฺโน ชาโตติ สุตฺวา นิกฺขมีติ อการณเมตํฯ

พุทฺธานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺโต หิ เอส โยชนสหสฺสมฺปิ คจฺเฉยฺย, ตทา ปน กายวิเวโก น สกฺกา ลทฺธุนฺติฯ พหูหิ สทฺธิํ คมนกาเล หิ เอกสฺมิํ คจฺฉามาติ วทนฺเต เอโก อิเธว วสามาติ วทติฯ เอกสฺมิํ วสามาติ วทนฺเต เอโก คจฺฉามาติ วทติฯ ตสฺมา อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา นิสีทิตุํ วา ผาสุกเสนาสเน กายวิเวกํ ลทฺธุํ วา น สกฺกา โหติ, เอกกสฺส ปน ตํ สพฺพํ สุลภํ โหตีติ ตทา อคนฺตฺวา อิทานิ ปกฺกามิฯ

จาริกํ จรมาโนติ เอตฺถ กิญฺจาปิ อยํ จาริกา นาม มหาชนสงฺคหตฺถํ พุทฺธานํเยว ลพฺภติ, พุทฺเธ อุปาทาย ปน รุฬฺหีสทฺเทน สาวกานมฺปิ วุจฺจติ กิลญฺชาทีหิ กตํ พีชนมฺปิ ตาลวณฺฏํ วิยฯ เยน ภควาติ สาวตฺถิยา อวิทูเร เอกสฺมิํ คามเก ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ เชตวนํ ปวิสิตฺวา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส วา วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปาเท โธวิตฺวา มกฺเขตฺวา ปานียํ วา ปานกํ วา ปิวิตฺวา โถกํ วิสฺสมิตฺวา สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามีติ จิตฺตมฺปิ อนุปฺปาเทตฺวา อุชุกํ คนฺธกุฏิปริเวณเมว อคมาสิฯ เถรสฺส หิ สตฺถารํ ทฏฺฐุกามสฺส อญฺเญน ภิกฺขุนา กิจฺจํ นตฺถิฯ ตสฺมา ราหุลํ วา อานนฺทํ วา คเหตฺวา โอกาสํ กาเรตฺวา สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามีติ เอวมฺปิ จิตฺตํ น อุปฺปาเทสิฯ

เถโร หิ สยเมว พุทฺธสาสเน วลฺลโภ รญฺโญ สงฺคามวิชยมหาโยโธ วิยฯ ยถา หิ ตาทิสสฺส โยธสฺส ราชานํ ทฏฺฐุกามสฺส อญฺญํ เสวิตฺวา ทสฺสนกมฺมํ นาม นตฺถิ; วลฺลภตาย สยเมว ปสฺสติฯ เอวํ เถโรปิ พุทฺธสาสเน วลฺลโภ, ตสฺส อญฺญํ เสวิตฺวา สตฺถุทสฺสนกิจฺจํ นตฺถีติ ปาเท โธวิตฺวา ปาทปุญฺฉนมฺหิ ปุญฺฉิตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิฯ ภควาปิ ‘‘ปจฺจูสกาเลเยว มนฺตาณิปุตฺโต อาคมิสฺสตี’’ติ อทฺทสฯ ตสฺมา คนฺธกุฏิํ ปวิสิตฺวา สูจิฆฏิกํ อทตฺวาว ทรถํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา อุฏฺฐาย นิสีทิฯ เถโร กวาฏํ ปณาเมตฺวา คนฺธกุฏิํ ปวิสิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ

ธมฺมิยา กถายาติ ภควา ธมฺมิํ กถํ กเถนฺโต จูฬโคสิงฺคสุตฺเต (ม. นิ. 1.325 อาทโย) ติณฺณํ กุลปุตฺตานํ สามคฺคิรสานิสํสํ กเถสิ; เสกฺขสุตฺเต (ม. นิ. 2.22 อาทโย) อาวสถานิสํสํ, ฆฏิการสุตฺเต (ม. นิ. 2.282 อาทโย) สติปฏิลาภิกํ ปุพฺเพนิวาสปฺปฏิสํยุตฺตกถํ; รฏฺฐปาลสุตฺเต (ม. นิ. 2.304) จตฺตาโร ธมฺมุทฺเทเส, เสลสุตฺเต (ม. นิ. 2.396 อาทโย) ปานกานิสํสกถํ , อุปกฺกิเลสสุตฺเต (ม. นิ. 3.236 อาทโย) ภคุตฺเถรสฺส ธมฺมกถํ กเถนฺโต เอกีภาเว อานิสํสํ กเถสิฯ อิมสฺมิํ ปน รถวินีเต อายสฺมโต ปุณฺณสฺส กเถนฺโต ทสกถาวตฺถุนิสฺสยํ อนนฺตนยํ นาม ทสฺเสสิ ปุณฺณ, อยมฺปิ อปฺปิจฺฉกถาเยว สนฺโตสกถาเยวาติฯ ปฏิสมฺภิทาปตฺตสฺส สาวกสฺส เวลนฺเต ฐตฺวา มหาสมุทฺเท หตฺถปฺปสารณํ วิย อโหสิฯ

เยน อนฺธวนนฺติ ตทา กิร ปจฺฉาภตฺเต เชตวนํ อากิณฺณํ โหติ, พหู ขตฺติยพฺราหฺมณาทโย เชตวนํ โอสรนฺติ; รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส ขนฺธาวารฏฺฐานํ วิย โหติ, น สกฺกา ปวิเวกํ ลภิตุํฯ อนฺธวนํ ปน ปธานฆรสทิสํ ปวิวิตฺตํ, ตสฺมา เยนนฺธวนํ เตนุปสงฺกมิฯ กสฺมา ปน มหาเถเร น อทฺทส? เอวํ กิรสฺส อโหสิ – ‘‘สายนฺหสมเย อาคนฺตฺวา มหาเถเร ทิสฺวา ปุน ทสพลํ ปสฺสิสฺสามิ, เอวํ มหาเถรานํ เอกํ อุปฏฺฐานํ ภวิสฺสติ, สตฺถุ ทฺเว ภวิสฺสนฺติ, ตโต สตฺถารํ วนฺทิตฺวา มม วสนฏฺฐานเมว คมิสฺสามี’’ติฯ

สตฺตวิสุทฺธิปญฺหวณฺณนา

[256] อภิณฺหํ กิตฺตยมาโน อโหสีติ ปุนปฺปุนํ วณฺณํ กิตฺตยมาโน วิหาสิฯ เถโร กิร ตโต ปฏฺฐาย ทิวเส ทิวเส สงฺฆมชฺเฌ ‘‘ปุณฺโณ กิร นาม มนฺตาณิปุตฺโต จตูหิ ปริสาหิ สทฺธิํ อสํสฏฺโฐ, โส ทสพลสฺส ทสฺสนตฺถาย อาคมิสฺสติ; กจฺจิ นุ โข มํ อทิสฺวาว คมิสฺสตี’’ติ เถรนวมชฺฌิมานํ สติกรณตฺถํ อายสฺมโต ปุณฺณสฺส คุณํ ภาสติฯ เอวํ กิรสฺส อโหสิ – ‘‘มหลฺลกภิกฺขู นาม น สพฺพกาลํ อนฺโตวิหาเร โหนฺติ; คุณกถาย ปนสฺส กถิตาย โย จ นํ ภิกฺขุํ ปสฺสิสฺสติ; โส อาคนฺตฺวา อาโรเจสฺสตี’’ติฯ อถายํ เถรสฺเสว สทฺธิวิหาริโก ตํ อายสฺมนฺตํ มนฺตาณิปุตฺตํ ปตฺตจีวรมาทาย คนฺธกุฏิํ ปวิสนฺตํ อทฺทสฯ กถํ ปน นํ เอส อญฺญาสีติ? ปุณฺณ, ปุณฺณาติ วตฺวา กเถนฺตสฺส ภควโต ธมฺมกถาย อญฺญาสิ – ‘‘อยํ โส เถโร, ยสฺส เม อุปชฺฌาโย อภิณฺหํ กิตฺตยมาโน โหตี’’ติฯ อิติ โส อาคนฺตฺวา เถรสฺส อาโรเจสิฯ นิสีทนํ อาทายาติ นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจติ อวายิมํฯ เถโร ปน จมฺมขณฺฑํ คเหตฺวา อคมาสิฯ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโตติ ปจฺฉโต ปจฺฉโตฯ สีสานุโลกีติ โย อุนฺนตฏฺฐาเน ปิฏฺฐิํ ปสฺสนฺโต นินฺนฏฺฐาเน สีสํ ปสฺสนฺโต คจฺฉติ, อยมฺปิ สีสานุโลกีติ วุจฺจติฯ ตาทิโส หุตฺวา อนุพนฺธิฯ เถโร หิ กิญฺจาปิ สํยตปทสทฺทตาย อจฺจาสนฺโน หุตฺวา คจฺฉนฺโตปิ ปทสทฺเทน น พาธติ, ‘‘นายํ สมฺโมทนกาโล’’ติ ญตฺวา ปน น อจฺจาสนฺโน, อนฺธวนํ นาม มหนฺตํ, เอกสฺมิํ ฐาเน นิลีนํ อปสฺสนฺเตน, อาวุโส ปุณฺณ, ปุณฺณาติ อผาสุกสทฺโท กาตพฺโพ โหตีติ นิสินฺนฏฺฐานชานนตฺถํ นาติทูเร หุตฺวา สีสานุโลกี อคมาสิฯ ทิวาวิหารํ นิสีทีติ ทิวาวิหารตฺถาย นิสีทิฯ

ตตฺถ อายสฺมาปิ ปุณฺโณ อุทิจฺจพฺราหฺมณชจฺโจ, สาริปุตฺตตฺเถโรปิฯ ปุณฺณตฺเถโรปิ สุวณฺณวณฺโณ, สาริปุตฺตตฺเถโรปิฯ ปุณฺณตฺเถโรปิ อรหตฺตผลสมาปตฺติสมาปนฺโน, สาริปุตฺตตฺเถโรปิฯ ปุณฺณตฺเถโรปิ กปฺปสตสหสฺสํ อภินีหารสมฺปนฺโน, สาริปุตฺตตฺเถโรปิ กปฺปสตสหสฺสาธิกํ เอกมสงฺเขฺยยฺยํฯ ปุณฺณตฺเถโรปิ ปฏิสมฺภิทาปตฺโต มหาขีณาสโว, สาริปุตฺตตฺเถโรปิฯ อิติ เอกํ กนกคุหํ ปวิฏฺฐา ทฺเว สีหา วิย, เอกํ วิชมฺภนภูมิํ โอติณฺณา ทฺเว พฺยคฺฆา วิย, เอกํ สุปุปฺผิตสาลวนํ ปวิฏฺฐา ทฺเว ฉทฺทนฺตนาคราชาโน วิย, เอกํ สิมฺพลิวนํ ปวิฏฺฐา ทฺเว สุปณฺณราชาโน วิย, เอกํ นรวาหนยานํ อภิรุฬฺหา ทฺเว เวสฺสวณา วิย, เอกํ ปณฺฑุกมฺพลสิลํ อภินิสินฺนา ทฺเว สกฺกา วิย, เอกวิมานพฺภนฺตรคตา ทฺเว หาริตมหาพฺรหฺมาโน วิย จ เต ทฺเวปิ พฺราหฺมณชจฺจา ทฺเวปิ สุวณฺณวณฺณา ทฺเวปิ สมาปตฺติลาภิโน ทฺเวปิ อภินีหารสมฺปนฺนา ทฺเวปิ ปฏิสมฺภิทาปตฺตา มหาขีณาสวา เอกํ วนสณฺฑํ อนุปวิฏฺฐา ตํ วนฏฺฐานํ โสภยิํสุฯ

ภควติ โน, อาวุโส, พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ, อาวุโส, กิํ อมฺหากํ ภควโต สนฺติเก อายสฺมตา พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตีติ? อิทํ อายสฺมา สาริปุตฺโต ตสฺส ภควติ พฺรหฺมจริยวาสํ ชานนฺโตปิ กถาสมุฏฺฐาปนตฺถํ ปุจฺฉิฯ ปุริมกถาย หิ อปฺปติฏฺฐิตาย ปจฺฉิมกถา น ชายติ, ตสฺมา เอวํ ปุจฺฉิฯ เถโร อนุชานนฺโต ‘‘เอวมาวุโส’’ติ อาหฯ อถสฺส ปญฺหวิสฺสชฺชนํ โสตุกาโม อายสฺมา สาริปุตฺโต ‘‘กิํ นุ โข อาวุโส สีลวิสุทฺธตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ ปฏิปาฏิยา สตฺต วิสุทฺธิโย ปุจฺฉิฯ ตาสํ วิตฺถารกถา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตาฯ