ตฺวํ ปน กติวสฺสาติ? อหํ สตฺตวสฺสิกสามเณรีเยว เอกสฺส สามเณรสฺส อุณฺหยาคุํ คเหตฺวา คจฺฉนฺตสฺส ปตฺตฐปนตฺถํ ถาลกมทาสินฺติฯ เถโร, ‘‘อหํ โส’’ติ วตฺวา ถาลกํ นีหริตฺวา ทสฺเสสิฯ เต เอตฺตเกเนว สํสคฺเคน พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตา ทฺเวปิ สฏฺฐิวสฺสกาเล วิพฺภมิํสุฯ

หตฺถคาหาทิวเสน ปน อุปฺปนฺนราโค กายสํสคฺโค นามฯ ตตฺริทํ วตฺถุ – มหาเจติยงฺคเณ กิร ทหรภิกฺขู สชฺฌายํ คณฺหนฺติฯ เตสํ ปิฏฺฐิปสฺเส ทหรภิกฺขุนิโย ธมฺมํ สุณนฺติฯ ตตฺเรโก ทหโร หตฺถํ ปสาเรนฺโต เอกิสฺสา ทหรภิกฺขุนิยา กายํ ฉุปิฯ สา ตํ หตฺถํ คเหตฺวา อตฺตโน อุรสฺมิํ ฐเปสิ, เอตฺตเกน สํสคฺเคน ทฺเวปิ วิพฺภมิตฺวา คิหิภาวํ ปตฺตาฯ

คาหคาหกาทิวณฺณนา

อิเมสุ ปน ปญฺจสุ สํสคฺเคสุ ภิกฺขุโน ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สวนทสฺสนสมุลฺลปนสมฺโภคกายปรามาสา นิจฺจมฺปิ โหนฺติเยว, ภิกฺขุนีหิ สทฺธิํ ฐเปตฺวา กายสํสคฺคํ เสสา กาเลน กาลํ โหนฺติ; ตถา อุปาสกอุปาสิกาหิ สทฺธิํ สพฺเพปิ กาเลน กาลํ โหนฺติฯ เตสุ หิ กิเลสุปฺปตฺติโต จิตฺตํ รกฺขิตพฺพํฯ เอโก หิ ภิกฺขุ คาหคาหโก โหติ, เอโก คาหมุตฺตโก, เอโก มุตฺตคาหโก, เอโก มุตฺตมุตฺตโกฯ

ตตฺถ ยํ ภิกฺขุํ มนุสฺสาปิ อามิเสน อุปลาเปตฺวา คหณวเสน อุปสงฺกมนฺติ, ภิกฺขุปิ ปุปฺผผลาทีหิ อุปลาเปตฺวา คหณวเสน อุปสงฺกมติ, อยํ คาหคาหโก นามฯ ยํ ปน มนุสฺสา วุตฺตนเยน อุปสงฺกมนฺติ, ภิกฺขุ ทกฺขิเณยฺยวเสน อุปสงฺกมติ, อยํ คาหมุตฺตโก นามฯ ยสฺส มนุสฺสา ทกฺขิเณยฺยวเสน จตฺตาโร ปจฺจเย เทนฺติ, ภิกฺขุ ปุปฺผผลาทีหิ อุปลาเปตฺวา คหณวเสน อุปสงฺกมติ, อยํ มุตฺตคาหโก นามฯ ยสฺส มนุสฺสาปิ ทกฺขิเณยฺยวเสน จตฺตาโร ปจฺจเย เทนฺติ, ภิกฺขุปิ จูฬปิณฺฑปาติยติสฺสตฺเถโร วิย ทกฺขิเณยฺยวเสน ปริภุญฺชติ, อยํ มุตฺตมุตฺตโก นามฯ

เถรํ กิร เอกา อุปาสิกา ทฺวาทส วสฺสานิ อุปฏฺฐหิฯ เอกทิวสํ ตสฺมิํ คาเม อคฺคิ อุฏฺฐหิตฺวา เคหานิ ฌาเปสิฯ

อญฺเญสํ กุลูปกภิกฺขู อาคนฺตฺวา – ‘‘กิํ อุปาสิเก, อปิ กิญฺจิ ภณฺฑกํ อโรคํ กาตุํ อสกฺขิตฺถา’’ติ ปฏิสนฺถารํ อกํสุฯ มนุสฺสา, ‘‘อมฺหากํ มาตุ กุลูปกตฺเถโร ภุญฺชนเวลายเมว อาคมิสฺสตี’’ติ อาหํสุฯ เถโรปิ ปุนทิวเส ภิกฺขาจารเวลํ สลฺลกฺเขตฺวาว อาคโตฯ อุปาสิกา โกฏฺฐจฺฉายาย นิสีทาเปตฺวา ภิกฺขํ สมฺปาเทตฺวา อทาสิฯ เถเร ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ปกฺกนฺเต มนุสฺสา อาหํสุ – ‘‘อมฺหากํ มาตุ กุลูปกตฺเถโร ภุญฺชนเวลายเมว อาคโต’’ติฯ อุปาสิกา, ‘‘ตุมฺหากํ กุลูปกา ตุมฺหากํเยว อนุจฺฉวิกา, มยฺหํ เถโร มยฺเหว อนุจฺฉวิโก’’ติ อาหฯ อายสฺมา ปน มนฺตาณิปุตฺโต อิเมหิ ปญฺจหิ สํสคฺเคหิ จตูหิปิ ปริสาหิ สทฺธิํ อสํสฏฺโฐ คาหมุตฺตโก เจว มุตฺตมุตฺตโก จ อโหสิฯ ยถา จ สยํ อสํสฏฺโฐ, เอวํ ภิกฺขูนมฺปิ ตํ อสํสคฺคกถํ กตฺตา อโหสิฯ

อารทฺธวีริโยติ ปคฺคหิตวีริโย, ปริปุณฺณกายิกเจตสิกวีริโยติ อตฺโถฯ โย หิ ภิกฺขุ คมเน อุปฺปนฺนกิเลสํ ฐานํ ปาปุณิตุํ น เทติ, ฐาเน อุปฺปนฺนกิเลสํ นิสชฺชํ, นิสชฺชาย อุปฺปนฺนกิเลสํ สยนํ ปาปุณิตุํ น เทติ, มนฺเตน กณฺหสปฺปํ อุปฺปีเฬตฺวา คณฺหนฺโต วิย, อมิตฺตํ คีวาย อกฺกมนฺโต วิย จ วิจรติ, อยํ อารทฺธวีริโย นามฯ เถโร จ ตาทิโส อโหสิฯ ภิกฺขูนมฺปิ ตเถว วีริยารมฺภกถํ กตฺตา อโหสิฯ

สีลสมฺปนฺโนติอาทีสุ สีลนฺติ จตุปาริสุทฺธิสีลํฯ สมาธีติ วิปสฺสนาปาทกา อฏฺฐ สมาปตฺติโยฯ ปญฺญาติ โลกิยโลกุตฺตรญาณํฯ วิมุตฺตีติ อริยผลํฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนนฺติ เอกูนวีสติวิธํ ปจฺจเวกฺขณญาณํฯ เถโร สยมฺปิ สีลาทีหิ สมฺปนฺโน อโหสิ ภิกฺขูนมฺปิ สีลาทิกถํ กตฺตาฯ สฺวายํ ทสหิ กถาวตฺถูหิ โอวทตีติ โอวาทโกฯ ยถา ปน เอโก โอวทติเยว, สุขุมํ อตฺถํ ปริวตฺเตตฺวา ชานาเปตุํ น สกฺโกติฯ น เอวํ เถโรฯ เถโร ปน ตานิ ทส กถาวตฺถูนิ วิญฺญาเปตีติ วิญฺญาปโกฯ เอโก วิญฺญาเปตุํ สกฺโกติ, การณํ ทสฺเสตุํ น สกฺโกติฯ เถโร การณมฺปิ สนฺทสฺเสตีติ สนฺทสฺสโกฯ เอโก วิชฺชมานํ การณํ ทสฺเสติ, คาเหตุํ ปน น สกฺโกติฯ เถโร คาเหตุมฺปิ สกฺโกตีติ สมาทปโกฯ

เอวํ สมาทเปตฺวา ปน เตสุ กถาวตฺถูสุ อุสฺสาหชนนวเสน ภิกฺขู สมุตฺเตเชตีติ สมุตฺเตชโกฯ อุสฺสาหชาเต วณฺณํ วตฺวา สมฺปหํเสตีติ สมฺปหํสโกฯ

ปญฺจลาภวณฺณนา

[253] สุลทฺธลาภาติ อญฺเญสมฺปิ มนุสฺสตฺตภาวปพฺพชฺชาทิคุณลาภา นาม โหนฺติฯ อายสฺมโต ปน ปุณฺณสฺส สุลทฺธลาภา เอเต, ยสฺส สตฺถุ สมฺมุขา เอวํ วณฺโณ อพฺภุคฺคโตติ อตฺโถฯ อปิจ อปณฺฑิเตหิ วณฺณกถนํ นาม น ตถา ลาโภ, ปณฺฑิเตหิ วณฺณกถนํ ปน ลาโภฯ คิหี หิ วา วณฺณกถนํ น ตถา ลาโภ, คิหี หิ ‘‘วณฺณํ กเถสฺสามี’’ติ, ‘‘อมฺหากํ อยฺโย สณฺโห สขิโล สุขสมฺภาโส, วิหารํ อาคตานํ ยาคุภตฺตผาณิตาทีหิ สงฺคหํ กโรตี’’ติ กเถนฺโต อวณฺณเมว กเถติฯ ‘‘อวณฺณํ กเถสฺสามี’’ติ ‘‘อยํ เถโร มนฺทมนฺโท วิย อพลพโล วิย ภากุฏิกภากุฏิโก วิย นตฺถิ อิมินา สทฺธิํ วิสฺสาโส’’ติ กเถนฺโต วณฺณเมว กเถติฯ สพฺรหฺมจารีหิปิ สตฺถุ ปรมฺมุขา วณฺณกถนํ น ตถา ลาโภ, สตฺถุ สมฺมุขา ปน อติลาโภติ อิมมฺปิ อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ‘‘สุลทฺธลาภา’’ติ อาหฯ อนุมสฺส อนุมสฺสาติ ทส กถาวตฺถูนิ อนุปวิสิตฺวา อนุปวิสิตฺวาฯ ตญฺจ สตฺถา อพฺภนุโมทตีติ ตญฺจสฺส วณฺณํ เอวเมตํ อปฺปิจฺโฉ จ โส ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ จ โส ภิกฺขูติ อนุโมทติฯ อิติ วิญฺญูหิ วณฺณภาสนํ เอโก ลาโภ, สพฺรหฺมจารีหิ เอโก, สตฺถุ สมฺมุขา เอโก, อนุมสฺส อนุมสฺส เอโก, สตฺถารา อพฺภนุโมทนํ เอโกติ อิเม ปญฺจ ลาเภ สนฺธาย ‘‘สุลทฺธลาภา’’ติ อาหฯ กทาจีติ กิสฺมิญฺจิเทว กาเลฯ กรหจีติ ตสฺเสว เววจนํฯ อปฺเปว นาม สิยา โกจิเทว กถาสลฺลาโปติ อปิ นาม โกจิ กถาสมุทาจาโรปิ ภเวยฺยฯ เถเรน กิร อายสฺมา ปุณฺโณ เนว ทิฏฺฐปุพฺโพ, นสฺส ธมฺมกถา สุตปุพฺพาฯ อิติ โส ตสฺส ทสฺสนมฺปิ ธมฺมกถมฺปิ ปตฺถยมาโน เอวมาหฯ