โย ปน เตเลน อตฺถิโก ผาณิตํ ลภติ, โส ตํ สภาคสฺส ภิกฺขุโน ทตฺวา ตสฺส หตฺถโต เตลํ คเหตฺวา อญฺญเทว วา ปริเยสิตฺวา เตหิ เภสชฺชํ กโรนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส คิลานปจฺจเย ยถาพลสนฺโตโสฯ อปโร มหาปุญฺโญ พหุํ เตลมธุผาณิตาทิปณีตเภสชฺชํ ลภติ, โส ตํ จีวรํ วิย จิรปพฺพชิตพหุสฺสุตอปฺปลาภิคิลานานํ ทตฺวา เตสํ อาภตเกน เยน เกนจิ ยาเปนฺโตปิ สนฺตุฏฺโฐว โหติฯ โย ปน เอกสฺมิํ ภาชเน มุตฺตหรีตกํ ฐเปตฺวา เอกสฺมิํ จตุมธุรํ, ‘‘คณฺห, ภนฺเต, ยทิจฺฉสี’’ติ วุจฺจมาโน สจสฺส เตสุ อญฺญตเรนปิ โรโค วูปสมฺมติ, อถ มุตฺตหรีตกํ นาม พุทฺธาทีหิ วณฺณิตนฺติ จตุมธุรํ ปฏิกฺขิปิตฺวา มุตฺตหรีตเกเนว เภสชฺชํ กโรนฺโต ปรมสนฺตุฏฺโฐว โหติ, อยมสฺส คิลานปจฺจเย ยถาสารุปฺปสนฺโตโสฯ

อิเมสํ ปน ปจฺเจกํ ปจฺจเยสุ ติณฺณํ ติณฺณํ สนฺโตสานํ ยถาสารุปฺปสนฺโตโสว อคฺโคฯ อายสฺมา ปุณฺโณ เอเกกสฺมิํ ปจฺจเย อิเมหิ ตีหิ สนฺโตเสหิ สนฺตุฏฺโฐ อโหสิฯ สนฺตุฏฺฐิกถญฺจาติ ภิกฺขูนมฺปิ จ อิมํ สนฺตุฏฺฐิกถํ กตฺตาว อโหสิฯ

ติวิธปวิเวกวณฺณนา

ปวิวิตฺโตติ กายปวิเวโก จิตฺตปวิเวโก อุปธิปวิเวโกติ อิเมหิ ตีหิ ปวิเวเกหิ สมนฺนาคโตฯ ตตฺถ เอโก คจฺฉติ, เอโก ติฏฺฐติ, เอโก นิสีทติ, เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, เอโก ปฏิกฺกมติ, เอโก จงฺกมมธิฏฺฐาติ, เอโก จรติ, เอโก วิหรตีติ อยํ กายปวิเวโก นามฯ อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปน จิตฺตปวิเวโก นามฯ นิพฺพานํ อุปธิปวิเวโก นามฯ วุตฺตมฺปิ เหตํ – ‘‘กายปวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํฯ จิตฺตปวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํฯ อุปธิวิเวโก จ นิรุปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตาน’’นฺติ (มหานิ. 57)ฯ ปวิเวกกถนฺติ ภิกฺขูนมฺปิ จ อิมํ ปวิเวกกถํ กตฺตาฯ

ปญฺจวิธสํสคฺควณฺณนา

อสํสฏฺโฐติ ปญฺจวิเธน สํสคฺเคน วิรหิโตฯ สวนสํสคฺโค ทสฺสนสํสคฺโค สมุลฺลปนสํสคฺโค สมฺโภคสํสคฺโค กายสํสคฺโคติ ปญฺจวิโธ สํสคฺโคฯ เตสุ อิธ ภิกฺขุ สุณาติ, ‘‘อสุกสฺมิํ คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา กุมาริกา วา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตา’’ติฯ โส ตํ สุตฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา หีนายาวตฺตตีติ เอวํ ปเรหิ วา กถียมานํ รูปาทิสมฺปตฺติํ อตฺตนา วา หสิตลปิตคีตสทฺทํ สุณนฺตสฺส โสตวิญฺญาณวีถิวเสน อุปฺปนฺโน ราโค สวนสํสคฺโค นามฯ โส อนิตฺถิคนฺธปจฺเจกโพธิสตฺตสฺส จ ปญฺจคฺคฬเลณวาสีติสฺสทหรสฺส จ วเสน เวทิตพฺโพ –

ทหโร กิร อากาเสน คจฺฉนฺโต คิริคามวาสิกมฺมารธีตาย ปญฺจหิ กุมารีหิ สทฺธิํ ปทุมสรํ คนฺตฺวา นฺหตฺวา ปทุมานิ จ ปิลนฺธิตฺวา มธุรสฺสเรน คายนฺติยา สทฺทํ สุตฺวา กามราเคน วิทฺโธ วิเสสา ปริหายิตฺวา อนยพฺยสนํ ปาปุณิฯ อิธ ภิกฺขุ น เหว โข สุณาติ, อปิจ โข สามํ ปสฺสติ อิตฺถิํ วา กุมาริํ วา อภิรูปํ ทสฺสนียํ ปาสาทิกํ ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตํฯ โส ตํ ทิสฺวา สํสีทติ วิสีทติ น สกฺโกติ พฺรหฺมจริยํ สนฺธาเรตุํ, สิกฺขาทุพฺพลฺยํ อนาวิกตฺวา หีนายาวตฺตตีติ เอวํ วิสภาครูปํ โอโลเกนฺตสฺส ปน จกฺขุวิญฺญาณวีถิวเสน อุปฺปนฺนราโค ทสฺสนสํสคฺโค นามฯ โส เอวํ เวทิตพฺโพ –

เอโก กิร ทหโร กาลทีฆวาปิทฺวารวิหารํ อุทฺเทสตฺถาย คโตฯ อาจริโย ตสฺส อนฺตรายํ ทิสฺวา โอกาสํ น กโรติฯ โส ปุนปฺปุนฺนํ อนุพนฺธติฯ อาจริโย สเจ อนฺโตคาเม น จริสฺสสิฯ ทสฺสามิ เต อุทฺเทสนฺติ อาหฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อุทฺเทเส นิฏฺฐิเต อาจริยํ วนฺทิตฺวา คจฺฉนฺโต อาจริโย เม อิมสฺมิํ คาเม จริตุํ น เทติ, กิํ นุ โข การณนฺติ จีวรํ ปารุปิตฺวา คามํ ปาวิสิ, เอกา กุลธีตา ปีตกวตฺถํ นิวาเสตฺวา เคเห ฐิตา ทหรํ ทิสฺวา สญฺชาตราคา อุฬุงฺเกน ยาคุํ อาหริตฺวา ตสฺส ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา นิวตฺติตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิฯ