นโม กโรหิ นาคสฺสาติ ขีณาสวสฺส พุทฺธนาคสฺส, ‘‘พุทฺโธ โส ภควา โพธาย ธมฺมํ เทเสติ, ทนฺโต โส ภควา ทมถาย ธมฺมํ เทเสติ, สนฺโต โส ภควา สมถาย ธมฺมํ เทเสติ, ติณฺโณ โส ภควา ตรณาย ธมฺมํ เทเสติ, ปรินิพฺพุโต โส ภควา ปรินิพฺพานาย ธมฺมํ เทเสตี’’ติ (ม. นิ. 1.361) เอวํ นมกฺการํ กโรหีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ อิติ อิทํ สุตฺตํ เถรสฺส กมฺมฏฺฐานํ อโหสิฯ เถโรปิ อิทเมว สุตฺตํ กมฺมฏฺฐานํ กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตฯ อยเมตสฺส อตฺโถติ อยํ เอตสฺส ปญฺหสฺส อตฺโถฯ อิติ ภควา รตนราสิมฺหิ มณิกูฏํ คณฺหนฺโต วิย ยถานุสนฺธินาว เทสนํ นิฏฺฐเปสีติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

วมฺมิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. รถวินีตสุตฺตวณฺณนา

[252] เอวํ เม สุตนฺติ รถวินีตสุตฺตํฯ ตตฺถ ราชคเหติ เอวํนามเก นคเร, ตญฺหิ มนฺธาตุมหาโควินฺทาทีหิ ปริคฺคหิตตฺตา ราชคหนฺติ วุจฺจติฯ อญฺเญเปตฺถ ปกาเร วณฺณยนฺติฯ กิํ เตหิ? นามเมตํ ตสฺส นครสฺสฯ ตํ ปเนตํ พุทฺธกาเล จ จกฺกวตฺติกาเล จ นครํ โหติ, เสสกาเล สุญฺญํ โหติ ยกฺขปริคฺคหิตํ, เตสํ วสนฺตวนํ หุตฺวา ติฏฺฐติฯ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปติ เวฬุวนนฺติ ตสฺส อุยฺยานสฺส นามํ, ตํ กิร เวฬูหิ ปริกฺขิตฺตํ อโหสิ อฏฺฐารสหตฺเถน จ ปากาเรน, โคปุรฏฺฏาลกยุตฺตํ นีโลภาสํ มโนรมํ, เตน เวฬุวนนฺติ วุจฺจติฯ กลนฺทกานญฺเจตฺถ นิวาปํ อทํสุ, เตน กลนฺทกนิวาโปติ วุจฺจติฯ

ปุพฺเพ กิร อญฺญตโร ราชา ตตฺถ อุยฺยานกีฬนตฺถํ อาคโต สุรามเทน มตฺโต ทิวาเสยฺยํ อุปคโต สุปิฯ ปริชโนปิสฺส, ‘‘สุตฺโต ราชา’’ติ ปุปฺผผลาทีหิ ปโลภิยมาโน อิโต จิโต จ ปกฺกามิ, อถ สุราคนฺเธน อญฺญตรสฺมา สุสิรรุกฺขา กณฺหสปฺโป นิกฺขมิตฺวา รญฺญาภิมุโข อาคจฺฉติฯ ตํ ทิสฺวา รุกฺขเทวตา, ‘‘รญฺโญ ชีวิตํ ทมฺมี’’ติ กาฬกเวเสน อาคนฺตฺวา กณฺณมูเล สทฺทมกาสิฯ