เมนู

เสกฺขวารทุติยนยวณฺณนา

[7] เอวํ ภควา ปถวีอาทีสุ วตฺถูสุ สพฺพสกฺกายธมฺมมูลภูตํ ปุถุชฺชนสฺส ปวตฺติํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เตสฺเวว วตฺถูสุ เสกฺขสฺส ปวตฺติํ ทสฺเสนฺโต โยปิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เสกฺโขติอาทิมาหฯ ตตฺถ โยติ อุทฺเทสวจนํฯ โสติ นิทฺเทสวจนํฯ ปิกาโร สมฺปิณฺฑนตฺโถ อยมฺปิ ธมฺโม อนิยโตติอาทีสุ วิยฯ เตน จ อารมฺมณสภาเคน ปุคฺคลํ สมฺปิณฺเฑติ, โน ปุคฺคลสภาเคน, เหฏฺฐโต หิ ปุคฺคลา ทิฏฺฐิวิปนฺนา, อิธ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนา, น เตสํ สภาคตา อตฺถิฯ อารมฺมณํ ปน เหฏฺฐา ปุคฺคลานมฺปิ ตเทว, อิเมสมฺปิ ตเทวาติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อารมฺมณสภาเคน ปุคฺคลํ สมฺปิณฺเฑติ โน ปุคฺคลสภาเคนา’’ติฯ โยปิ โสติ อิมินา ปน สกเลน วจเนน อิทานิ วตฺตพฺพํ เสกฺขํ ทสฺเสตีติ เวทิตพฺโพฯ ภิกฺขเว, ภิกฺขูติ อิทํ วุตฺตนยเมวฯ

เสกฺโขติ เกนฏฺเฐน เสกฺโข? เสกฺขธมฺมปฺปฏิลาภโต เสกฺโขฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘กิตฺตาวตา นุ โข, ภนฺเต, เสกฺโข โหตีติ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เสกฺขาย สมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต โหติ…เป.… เสกฺเขน สมฺมาสมาธินา สมนฺนาคโต โหติฯ เอตฺตาวตา โข ภิกฺขุ, เสกฺโข โหตี’’ติ (สํ. นิ. 5.13)ฯ อปิจ สิกฺขตีติปิ เสกฺโขฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘สิกฺขตีติ โข ภิกฺขุ ตสฺมา เสกฺโขติ วุจฺจติฯ กิญฺจ สิกฺขติ? อธิสีลมฺปิ สิกฺขติ, อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺขติ, อธิปญฺญมฺปิ สิกฺขติ, สิกฺขตีติ โข ภิกฺขุ ตสฺมา เสกฺโขติ วุจฺจตี’’ติ (อ. นิ. 3.86)ฯ

โยปิ กลฺยาณปุถุชฺชโน อนุโลมปฏิปทาย ปริปูรการี สีลสมฺปนฺโน อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โภชเน มตฺตญฺญู ชาคริยานุโยคมนุยุตฺโต ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ภาวนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ – ‘‘อชฺช วา สฺเว วา อญฺญตรํ สามญฺญผลํ อธิคมิสฺสามี’’ติ, โสปิ วุจฺจติ สิกฺขตีติ เสกฺโขติฯ อิมสฺมิํ ปนตฺเถ ปฏิเวธปฺปตฺโตว เสกฺโข อธิปฺเปโต, โน ปุถุชฺชโนฯ

อปฺปตฺตํ มานสํ เอเตนาติ อปฺปตฺตมานโสฯ มานสนฺติ ราโคปิ จิตฺตมฺปิ อรหตฺตมฺปิฯ

‘‘อนฺตลิกฺขจโร ปาโส, ยฺวายํ จรติ มานโส’’ติ (มหาว. 33; สํ. นิ. 1.151) เอตฺถ หิ ราโค มานสํฯ ‘‘จิตฺตํ มโน มานส’’นฺติ (ธ. ส. 65) เอตฺถ จิตฺตํฯ ‘‘อปฺปตฺตมานโส เสกฺโข, กาลํ กยิรา ชเนสุตา’’ติ (สํ. นิ. 1.159) เอตฺถ อรหตฺตํฯ อิธาปิ อรหตฺตเมว อธิปฺเปตํฯ เตน อปฺปตฺตารหตฺโตติ วุตฺตํ โหติฯ

อนุตฺตรนฺติ เสฏฺฐํ, อสทิสนฺติ อตฺโถฯ จตูหิ โยเคหิ เขมํ อนนุยุตฺตนฺติ โยคกฺเขมํ, อรหตฺตเมว อธิปฺเปตํฯ ปตฺถยมาโนติ ทฺเว ปตฺถนา ตณฺหาปตฺถนา จ, ฉนฺทปตฺถนา จฯ ‘‘ปตฺถยมานสฺส หิ ปชปฺปิตานิ, ปเวธิตํ วาปิ ปกปฺปิเตสู’’ติ (สุ. นิ. 908) เอตฺถ ตณฺหาปตฺถนาฯ

‘‘ฉินฺนํ ปาปิมโต โสตํ, วิทฺธสฺตํ วินฬีกตํ;

ปาโมชฺชพหุลา โหถ, เขมํ ปตฺตตฺถ ภิกฺขโว’’ติฯ (ม. นิ. 1.352) –

เอตฺถ กตฺตุกมฺยตา กุสลจฺฉนฺทปตฺถนาฯ อยเมว อิธาธิปฺเปตาฯ เตน ปตฺถยมาโนติ ตํ โยคกฺเขมํ ปตฺตุกาโม อธิคนฺตุกาโม ตนฺนินฺโน ตปฺโปโณ ตปฺปพฺภาโรติ เวทิตพฺโพฯ วิหรตีติ อญฺญํ อิริยาปถทุกฺขํ อญฺเญน อิริยาปเถน วิจฺฉินฺทิตฺวา อปริปตนฺตํ กายํ หรติฯ อถ วา ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ อธิมุจฺจนฺโต สทฺธาย วิหรตี’’ติอาทินาปิ นิทฺเทสนเยเนตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ปถวิํ ปถวิโต อภิชานาตีติ ปถวิํ ปถวีภาเวน อภิชานาติ, น ปุถุชฺชโน วิย สพฺพาการวิปรีตาย สญฺญาย สญฺชานาติฯ อปิจ โข อภิวิสิฏฺเฐน ญาเณน ชานาติ, เอวํ ปถวีติ เอตํ ปถวีภาวํ อธิมุจฺจนฺโต เอว นํ อนิจฺจาติปิ ทุกฺขาติปิ อนตฺตาติปิ เอวํ อภิชานาตีติ วุตฺตํ โหติฯ เอวญฺจ นํ อภิญฺญตฺวา ปถวิํ มา มญฺญีติ วุตฺตํ โหติฯ มญฺญตีติ มญฺญิฯ อยํ ปน มญฺญี จ น มญฺญี จ น วตฺตพฺโพติฯ เอตสฺมิญฺหิ อตฺเถ อิทํ ปทํ นิปาเตตฺวา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ โก ปเนตฺถ อธิปฺปาโยติฯ วุจฺจเต, ปุถุชฺชโน ตาว สพฺพมญฺญนานํ อปฺปหีนตฺตา มญฺญตีติ วุตฺโตฯ ขีณาสโว ปหีนตฺตา น มญฺญตีติฯ เสกฺขสฺส ปน ทิฏฺฐิมญฺญนา ปหีนา, อิตรา ปน ตนุภาวํ คตา, เตน โส มญฺญตีติปิ น วตฺตพฺโพ ปุถุชฺชโน วิย, น มญฺญตีติปิ น วตฺตพฺโพ ขีณาสโว วิยาติฯ

ปริญฺเญยฺยํ ตสฺสาติ ตสฺส เสกฺขสฺส ตํ มญฺญนาวตฺถุ โอกฺกนฺตนิยามตฺตา สมฺโพธิปรายณตฺตา จ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริญฺเญยฺยํ, อปริญฺเญยฺยญฺจ อปริญฺญาตญฺจ น โหติ ปุถุชฺชนสฺส วิย, โนปิ ปริญฺญาตํ ขีณาสวสฺส วิยฯ เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตนยเมวฯ

เสกฺขวเสน ทุติยนยกถา นิฏฺฐิตาฯ

ขีณาสววารตติยาทินยวณฺณนา

[8] เอวํ ปถวีอาทีสุ วตฺถูสุ เสกฺขสฺส ปวตฺติํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ขีณาสวสฺส ปวตฺติํ ทสฺเสนฺโต โยปิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ โยปีติ ปิ-สทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถฯ เตน อิธ อุภยสภาคตาปิ ลพฺภตีติ ทสฺเสติฯ เสกฺโข หิ ขีณาสเวน อริยปุคฺคลตฺตา สภาโค, เตน ปุคฺคลสภาคตา ลพฺภติ, อารมฺมณสภาคตา ปน วุตฺตนยา เอวฯ อรหนฺติ อารกกิเลโส, ทูรกิเลโส ปหีนกิเลโสติ อตฺโถฯ วุตฺตญฺเจตํ ภควตา ‘‘กถญฺจ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหํ โหติ? อารกาสฺส โหนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สํกิเลสิกา โปโนพฺภวิกา สทรา ทุกฺขวิปากา อายติํ ชาติชรามรณิยาฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหํ โหตี’’ติฯ (ม. นิ. 1.434) ขีณาสโวติ จตฺตาโร อาสวา กามาสโว…เป.… อวิชฺชาสโว, อิเม จตฺตาโร อาสวา อรหโต ขีณา ปหีนา สมุจฺฉินฺนา ปฏิปฺปสฺสทฺธา, อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา ทฑฺฒา, เตน วุจฺจติ ขีณาสโวติฯ

วุสิตวาติ ครุสํวาเสปิ อริยมคฺคสํวาเสปิ ทสสุ อริยวาเสสุปิ วสิ ปริวสิ วุตฺโถ ปริวุตฺโถ, โส วุตฺถวาโส จิณฺณจรโณติ วุสิตวา กตกรณีโยติ ปุถุชฺชนกลฺยาณกํ อุปาทาย สตฺต เสกฺขา จตูหิ มคฺเคหิ กรณียํ กโรนฺติ นาม, ขีณาสวสฺส สพฺพกรณียานิ กตานิ ปริโยสิตานิ, นตฺถิ ตสฺส อุตฺตริ กรณียํ ทุกฺขกฺขยาธิคมายาติ กตกรณีโยฯ วุตฺตมฺปิ เหตํ –

‘‘ตสฺส สมฺมา วิมุตฺตสฺส, สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน;

กตสฺส ปฏิจโย นตฺถิ, กรณียํ น วิชฺชตี’’ติฯ (เถรคา. 642);