7. วนปตฺถปริยายสุตฺตวณฺณนา

[190] เอวํ เม สุตนฺติ วนปตฺถปริยายํฯ ตตฺถ วนปตฺถปริยายนฺติ วนปตฺถการณํ, วนปตฺถเทสนํ วาฯ

[191] วนปตฺถํ อุปนิสฺสาย วิหรตีติ มนุสฺสูปจาราติกฺกนฺตํ วนสณฺฑเสนาสนํ นิสฺสาย สมณธมฺมํ กโรนฺโต วิหรติฯ อนุปฏฺฐิตาติอาทีสุ ปุพฺเพ อนุปฏฺฐิตา สติ ตํ อุปนิสฺสาย วิหรโตปิ น อุปฏฺฐาติ, ปุพฺเพ อสมาหิตํ จิตฺตํ น สมาธิยติ, ปุพฺเพ อปริกฺขีณา อาสวา น ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, ปุพฺเพ อนนุปฺปตฺตํ อนุตฺตรํ โยคกฺเขมสงฺขาตํ อรหตฺตญฺจ น ปาปุณาตีติ อตฺโถฯ ชีวิตปริกฺขาราติ ชีวิตสมฺภาราฯ สมุทาเนตพฺพาติ สมาหริตพฺพาฯ กสิเรน สมุทาคจฺฉนฺตีติ ทุกฺเขน อุปฺปชฺชนฺติฯ รตฺติภาคํ วา ทิวสภาคํ วาติ รตฺติโกฏฺฐาเส วา ทิวสโกฏฺฐาเส วาฯ เอตฺถ จ รตฺติภาเค ปฏิสญฺจิกฺขมาเนน ญตฺวา รตฺติํเยว ปกฺกมิตพฺพํ, รตฺติํ จณฺฑวาฬาทีนํ ปริพนฺเธ สติ อรุณุคฺคมนํ อาคเมตพฺพํฯ ทิวสภาเค ญตฺวา ทิวาว ปกฺกมิตพฺพํ, ทิวา ปริพนฺเธ สติ สูริยตฺถงฺคมนํ อาคเมตพฺพํฯ

[192] สงฺขาปีติ เอวํ สมณธมฺมสฺส อนิปฺผชฺชนภาวํ ชานิตฺวาฯ อนนฺตรวาเร ปน สงฺขาปีติ เอวํ สมณธมฺมสฺส นิปฺผชฺชนภาวํ ชานิตฺวาฯ

[194] ยาวชีวนฺติ ยาว ชีวิตํ ปวตฺตติ, ตาว วตฺถพฺพเมวฯ

[195] โส ปุคฺคโลติ ปทสฺส นานุพนฺธิตพฺโพติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ อนาปุจฺฉาติ อิธ ปน ตํ ปุคฺคลํ อนาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

[197] สงฺขาปีติ เอวํ สมณธมฺมสฺส อนิปฺผชฺชนภาวํ ญตฺวา โส ปุคฺคโล นานุพนฺธิตพฺโพ, ตํ อาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺพํฯ

[198] อปิ ปนุชฺชมาเนนาปีติ อปิ นิกฺกฑฺฒียมาเนนาปิฯ เอวรูโป หิ ปุคฺคโล สเจปิ ทารุกลาปสตํ วา อุทกฆฏสตํ วา วาลิกมฺพณสตํ วา ทณฺฑํ อาหราเปติ, มา อิธ วสีติ นิกฺกฑฺฒาเปติ วา, ตํ ตํ ขมาเปตฺวา ยาวชีวํ วตฺถพฺพเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

วนปตฺถปริยายสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. มธุปิณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา

[199] เอวํ เม สุตนฺติ มธุปิณฺฑิกสุตฺตํฯ ตตฺถ มหาวนนฺติ หิมวนฺเตน สทฺธิํ เอกาพทฺธํ อโรปิมํ ชาติวนํ, น ยถา เวสาลิยํ โรปิตาโรปิตมิสฺสกํฯ ทิวาวิหารายาติ ทิวา ปฏิสลฺลานตฺถายฯ เพลุวลฏฺฐิกายาติ ตรุณเพลุวรุกฺขสฺสฯ ทณฺฑปาณีติ น ชราทุพฺพลตาย ทณฺฑหตฺโถฯ อยญฺหิ ตรุโณ ปฐมวเย ฐิโต, ทณฺฑจิตฺตตาย ปน สุวณฺณทณฺฑํ คเหตฺวา วิจรติ, ตสฺมา ทณฺฑปาณีติ วุตฺโตฯ ชงฺฆาวิหารนฺติ ชงฺฆากิลมถวิโนทนตฺถํ ชงฺฆาจารํฯ อนุจงฺกมมาโน อนุวิจรมาโนติ อารามทสฺสน-วนทสฺสน-ปพฺพตทสฺสนาทีนํ อตฺถาย อิโต จิโต จ วิจรมาโนฯ อธิจฺจนิกฺขมโน กิเรส กทาจิ เทว นิกฺขมิตฺวา เอวํ วิจรติฯ ทณฺฑโมลุพฺภาติ ทณฺฑํ โอลุมฺภิตฺวา โคปาลกทารโก วิย ทณฺฑํ ปุรโต ฐเปตฺวา ทณฺฑมตฺถเก ทฺเว หตฺเถ ปติฏฺฐาเปตฺวา ปิฏฺฐิปาณิํ หนุเกน อุปฺปีเฬตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ

[200] กิํวาทีติ กิํทิฏฺฐิโกฯ กิมกฺขายีติ กิํ กเถติฯ อยํ ราชา ภควนฺตํ อวนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารมตฺตกเมว กตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉติฯ ตมฺปิ น อญฺญาตุกามตาย, อจิตฺตีกาเรน ปุจฺฉติฯ กสฺมา? เทวทตฺตสฺส ปกฺขิโก กิเรสฯ เทวทตฺโต อตฺตโน สนฺติกํ อาคจฺฉมาเน ตถาคเต ภินฺทติฯ โส กิร เอวํ วเทติ ‘‘สมโณ โคตโม อมฺหากํ กุเลน สทฺธิํ เวรี, น โน กุลสฺส วุทฺธิํ อิจฺฉติฯ ภคินีปิ เม จกฺกวตฺติปริโภคา, ตํ ปหาย ‘นสฺสเตสา’ติ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิฯ ภาคิเนยฺโยปิ เม จกฺกวตฺติพีชนฺติ ญตฺวา อมฺหากํ กุลสฺส วฑฺฒิยา อตุสฺสนฺโต ‘นสฺสเตต’นฺติ ตมฺปิ ทหรกาเลเยว ปพฺพาเชสิฯ อหํ ปน เตน วินา วตฺติตุํ อสกฺโกนฺโต อนุปพฺพชิโตฯ เอวํ ปพฺพชิตมฺปิ มํ ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย น อุชุเกหิ อกฺขีหิ โอโลเกติฯ ปริสมชฺเฌ ภาสนฺโตปิ มหาผรสุนา ปหรนฺโต วิย อาปายิโก เทวทตฺโตติอาทีนิ ภาสตี’’ติฯ เอวํ อยมฺปิ ราชา เทวทตฺเตน ภินฺโน, ตสฺมา เอวมกาสิฯ