4. จูฬทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตวณฺณนา

[175] เอวํ เม สุตนฺติ จูฬทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตํฯ ตตฺถ สกฺเกสูติ เอวํนามเก ชนปเทฯ โส หิ ชนปโท สกฺยานํ ราชกุมารานํ วสนฏฺฐานตฺตา สกฺยาตฺเวว สงฺขฺยํ คโตฯ สกฺยานํ ปน อุปฺปตฺติ อมฺพฏฺฐสุตฺเต อาคตาวฯ กปิลวตฺถุสฺมินฺติ เอวํนามเก นคเรฯ ตญฺหิ กปิลสฺส อิสิโน นิวาสฏฺฐาเน กตตฺตา กปิลวตฺถูติ วุตฺตํ, ตํ โคจรคามํ กตฺวาฯ นิคฺโรธาราเมติ นิคฺโรโธ นาม สกฺโก, โส ญาติสมาคมกาเล กปิลวตฺถุํ อาคเต ภควติ อตฺตโน อาราเม วิหารํ กาเรตฺวา ภควโต นิยฺยาเตสิ, ตสฺมิํ วิหรตีติ อตฺโถฯ มหานาโมติ อนุรุทฺธตฺเถรสฺส ภาตา ภควโต จุฬปิตุปุตฺโตฯ สุทฺโธทโน สุกฺโกทโน สกฺโกทโน โธโตทโน อมิโตทโนติ อิเม ปญฺจ ชนา ภาตโรฯ อมิตา นาม เทวี เตสํ ภคินีฯ ติสฺสตฺเถโร ตสฺสา ปุตฺโตฯ ตถาคโต จ นนฺทตฺเถโร จ สุทฺโธทนสฺส ปุตฺตา, มหานาโม จ อนุรุทฺธตฺเถโร จ สุกฺโกทนสฺสฯ อานนฺทตฺเถโร อมิโตทนสฺส, โส ภควโต กนิฏฺโฐฯ มหานาโม มหลฺลกตโร สกทาคามี อริยสาวโกฯ

ทีฆรตฺตนฺติ มยฺหํ สกทาคามิผลุปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย จิรรตฺตํ ชานามีติ ทสฺเสติฯ โลภธมฺมาติ โลภสงฺขาตา ธมฺมา, นานปฺปการกํ โลภํเยว สนฺธาย วทติฯ อิตเรสุปิ ทฺวีสุ เอเสว นโยฯ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺตีติ เขเปตฺวา ติฏฺฐนฺติฯ อิทญฺหิ ปริยาทานํ นาม ‘‘สพฺพํ หตฺถิกายํ ปริยาทิยิตฺวา สพฺพํ อสฺสกายํ สพฺพํ รถกายํ สพฺพํ ปตฺติกายํ ปริยาทิยิตฺวา ชีวนฺตํเยว นํ โอสชฺเชยฺย’’นฺติ (สํ. นิ. 1.126) เอตฺถ คหเณ อาคตํฯ ‘‘อนิจฺจสญฺญา, ภิกฺขเว, ภาวิตา พหุลีกตา สพฺพํ กามราคํ ปริยาทิยตี’’ติ (สํ. นิ. 3.102) เอตฺถ เขปเนฯ อิธาปิ เขปเน อธิปฺเปตํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปริยาทิยิตฺวาติ เขเปตฺวา’’ติฯ

เยน เม เอกทา โลภธมฺมาปีติ เยน มยฺหํ เอเกกสฺมิํ กาเล โลภธมฺมาปิ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺตีติ ปุจฺฉติฯ อยํ กิร ราชา ‘‘สกทาคามิมคฺเคน โลภโทสโมหา นิรวเสสา ปหียนฺตี’’ติ สญฺญี อโหสิ, อยํ ‘‘อปฺปหีนํ เม อตฺถี’’ติปิ ชานาติ, อปฺปหีนกํ อุปาทาย ปหีนกมฺปิ ปุน ปจฺฉโตวาวตฺตตีติ สญฺญี โหติฯ อริยสาวกสฺส เอวํ สนฺเทโห อุปฺปชฺชตีติ? อาม อุปฺปชฺชติฯ กสฺมา? ปณฺณตฺติยา อโกวิทตฺตาฯ ‘‘อยํ กิเลโส อสุกมคฺควชฺโฌ’’ติ อิมิสฺสา ปณฺณตฺติยา อโกวิทสฺส หิ อริยสาวกสฺสปิ เอวํ โหติฯ กิํ ตสฺส ปจฺจเวกฺขณา นตฺถีติ? อตฺถิฯ สา ปน น สพฺเพสํ ปริปุณฺณา โหติฯ เอโก หิ ปหีนกิเลสเมว ปจฺจเวกฺขติฯ เอโก อวสิฏฺฐกิเลสเมว, เอโก มคฺคเมว, เอโก ผลเมว, เอโก นิพฺพานเมวฯ อิมาสุ ปน ปญฺจสุ ปจฺจเวกฺขณาสุ เอกํ วา ทฺเว วา โน ลทฺธุํ น วฏฺฏติฯ อิติ ยสฺส ปจฺจเวกฺขณา น ปริปุณฺณา, ตสฺส มคฺควชฺฌกิเลสปณฺณตฺติยํ อโกวิทตฺตา เอวํ โหติฯ