โพธิสตฺโต เอวมฺปิ น กเถติฯ อถ นํ ตฺวํ น กเถสีติ โอมุตฺเตนฺติ ปสฺสาวมสฺส อุปริ วิสฺสชฺเชนฺติฯ โพธิสตฺโต เอวมฺปิ น กเถติเยวฯ ตโต นํ กเถหิ กเถหีติ ปํสุเกน โอกิรนฺติฯ โพธิสตฺโต เอวมฺปิ น กเถติเยวฯ อถสฺส น กเถสีติ ทณฺฑกสลากา คเหตฺวา กณฺณโสเตสุ ปเวเสนฺติฯ โพธิสตฺโต ทุกฺขา ติพฺพา กฏุกา เวทนา อธิวาเสนฺโต กสฺสจิ กิญฺจิ น กริสฺสามีติ มตโก วิย อจฺฉติฯ เตนาห ‘‘น โข ปนาหํ, สาริปุตฺต, อภิชานามิ เตสุ ปาปกํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตา’’ติฯ น มยา เตสุ ปาปกํ จิตฺตมฺปิ อุปฺปาทิตนฺติ อตฺโถฯ อุเปกฺขาวิหารสฺมิํ โหตีติ อุเปกฺขาวิหาโร โหติฯ วิหาโร เอว หิ วิหารสฺมินฺติ วุตฺโตฯ เตเนว จ ‘‘อิทํสุ เม’’ติ เอตฺถาปิ อยํสุ เมติ เอวํ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิมินา นเยน อญฺญานิปิ เอวรูปานิ ปทานิ เวทิตพฺพานิฯ อิมินา อิโต เอกนวุติกปฺเป ปูริตํ อุเปกฺขาวิหารํ ทสฺเสติฯ ยํ สนฺธายาห –

‘‘สุขปตฺโต น รชฺชามิ, ทุกฺเข น โหมิ ทุมฺมโน;

สพฺพตฺถ ตุลิโต โหมิ, เอสา เม อุเปกฺขาปารมี’’ติฯ

ทุกฺกรการิกาทิสุทฺธิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาหารสุทฺธิวณฺณนา

[158] อาหาเรน สุทฺธีติ โกลาทินา เอกจฺเจน ปริตฺตกอาหาเรน สกฺกา สุชฺฌิตุนฺติ เอวํทิฏฺฐิโน โหนฺติฯ เอวมาหํสูติ เอวํ วทนฺติฯ โกเลหีติ ปทเรหิฯ โกโลทกนฺติ โกลานิ มทฺทิตฺวา กตปานกํฯ โกลวิกตินฺติ โกลสาฬวโกลปูวโกลคุฬาทิโกลวิการํฯ เอตปรโมติ เอตํ ปมาณํ ปรมํ อสฺสาติ เอตปรโมฯ ตทา เอกนวุติกปฺปมตฺถเก ปน น เพลุวปกฺกตาลปกฺกปมาโณ โกโล โหติ, ยํ เอตรหิ โกลสฺส ปมาณํ, เอตฺตโกว โหตีติ อตฺโถฯ

[159] อธิมตฺตกสิมานนฺติ อติวิย กิสภาวํฯ อาสีติกปพฺพานิ วา กาฬปพฺพานิ วาติ ยถา อาสีติกวลฺลิยา วา กาฬวลฺลิยา วา สนฺธิฏฺฐาเนสุ มิลายิตฺวา มชฺเฌ อุนฺนตุนฺนตานิ โหนฺติ, เอวํ มยฺหํ องฺคปจฺจงฺคานิ โหนฺตีติ ทสฺเสติฯ โอฏฺฐปทนฺติ ยถา โอฏฺฐสฺส ปทํ มชฺเฌ คมฺภีรํ โหติ, เอวเมวํ โพธิสตฺตสฺส มิลาเต มํสโลหิเต วจฺจทฺวารสฺส อนฺโตปวิฏฺฐตฺตา อานิสทํ มชฺเฌ คมฺภีรํ โหติฯ

อถสฺส ภูมิยํ นิสินฺนฏฺฐานํ สรโปงฺเขน อกฺกนฺตํ วิย มชฺเฌ อุนฺนตํ โหติฯ วฏฺฏนาวฬีติ ยถา รชฺชุยา อาวุนิตฺวา กตา วฏฺฏนาวฬี วฏฺฏนานํ อนฺตรนฺตรา นินฺนา โหติ, วฏฺฏนฏฺฐาเนสุ อุนฺนตา, เอวํ ปิฏฺฐิกณฺฏโก อุนฺนตาวนโต โหติ, ชรสาลาย โคปานสิโยติ ชิณฺณสาลาย โคปานสิโย, ตา วํสโต มุจฺจิตฺวา มณฺฑเล ปติฏฺฐหนฺติ, มณฺฑลโต มุจฺจิตฺวา ภูมิยนฺติ; เอวํ เอกา อุปริ โหติ, เอกา เหฏฺฐาติ โอลุคฺควิลุคฺคา ภวนฺติฯ โพธิสตฺตสฺส ปน น เอวํ ผาสุฬิโย, ตสฺส หิ โลหิเต ฉินฺเน มํเส มิลาเต ผาสุฬนฺตเรหิ จมฺมานิ เหฏฺฐา โอติณฺณานิ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

โอกฺขายิกาติ เหฏฺฐา อนุปวิฏฺฐาฯ ตสฺส กิร โลหิเต ฉินฺเน มํเส มิลาเต อกฺขิอาวาฏกา มตฺถลุงฺคํ อาหจฺจ อฏฺฐํสุ, เตนสฺส เอวรูปา อกฺขิตารกา อเหสุํฯ อามกจฺฉินฺโนติ อติตรุณกาเล ฉินฺโน, โส หิ วาตาตเปน สํผุสติ เจว มิลายติ จฯ ยาวสฺสุ เม, สาริปุตฺตาติ, สาริปุตฺต, มยฺหํ อุทรจฺฉวิ ยาว ปิฏฺฐิกณฺฏกํ อลฺลีนา โหติฯ อถ วา ยาวสฺสุ เม, สาริปุตฺต, ภาริยภาริยา อโหสิ ทุกฺกรการิกา, มยฺหํ อุทรจฺฉวิ ยาว ปิฏฺฐิกณฺฏกํ อลฺลีนา อโหสีติ เอวเมตฺถ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ ปิฏฺฐิกณฺฏกํเยว ปริคฺคณฺหามีติ สหอุทรจฺฉวิํ คณฺหามิฯ อุทรจฺฉวิํเยว ปริคฺคณฺหามีติ สหปิฏฺฐิกณฺฏกํ คณฺหามิฯ อวกุชฺโช ปปตามีติ ตสฺส หิ อุจฺจารปสฺสาวตฺถาย นิสินฺนสฺส ปสฺสาโว เนว นิกฺขมติ, วจฺจํ ปน เอกํ ทฺเว กฏกฏฺฐิมตฺตํ นิกฺขมติฯ พลวทุกฺขํ อุปฺปาเทติฯ สรีรโต เสทา มุจฺจนฺติ, ตตฺเถว อวกุชฺโช ภูมิยํ ปตติฯ เตนาห ‘‘อวกุชฺโช ปปตามี’’ติฯ ตเมว กายนฺติ ตํ เอกนวุติกปฺปมตฺถเก กายํฯ มหาสจฺจกสุตฺเต ปน ปจฺฉิมภวิกกายํ สนฺธาย อิมเมว กายนฺติ อาหฯ ปูติมูลานีติ มํเส วา โลหิเต วา สติ ติฏฺฐนฺติฯ ตสฺส ปน อภาเว จมฺมขณฺเฑ โลมานิ วิย หตฺเถเยว ลคฺคนฺติ, ตํ สนฺธายาห ‘‘ปูติมูลานิ โลมานิ กายสฺมา ปตนฺตี’’ติฯ

อลมริยญาณทสฺสนวิเสสนฺติ อริยภาวํ กาตุํ สมตฺถํ โลกุตฺตรมคฺคํฯ อิมิสฺสาเยว อริยาย ปญฺญายาติ วิปสฺสนาปญฺญาย อนธิคมาฯ ยายํ อริยาติ ยา อยํ มคฺคปญฺญา อธิคตาฯ

อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา เอตรหิ วิปสฺสนาปญฺญาย อธิคตตฺตา มคฺคปญฺญา อธิคตา, เอวํ เอกนวุติกปฺปมตฺถเก วิปสฺสนาปญฺญาย อนธิคตตฺตา โลกุตฺตรมคฺคปญฺญํ นาธิคโตสฺมีติ, มชฺฌิมภาณกตฺเถรา ปนาหุ, อิมิสฺสาเยวาติ วุตฺตปญฺญาปิ ยายํ อริยาติ วุตฺตปญฺญาปิ มคฺคปญฺญาเยวฯ อถ เน ภิกฺขู อาหํสุ ‘‘เอวํ สนฺเต มคฺคสฺส อนธิคตตฺตา มคฺคํ นาธิคโตสฺมีติ อิทํ วุตฺตํ โหติ, ภนฺเต’’ติฯ อาวุโส, กิญฺจาปิ ทีเปตุํ น สกฺโกมิ, ทฺเวปิ ปน มคฺคปญฺญาเยวาติ, เอตเทว เจตฺถ ยุตฺตํฯ อิตรถา หิ ยา อยนฺติ นิทฺเทโส อนนุรูโป สิยาฯ

อาหารสุทฺธิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สํสารสุทฺธิอาทิวณฺณนา

[160] สํสาเรน สุทฺธีติ พหุกํ สํสริตฺวา สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติฯ อุปปตฺติยา สุทฺธีติ พหุกํ อุปปชฺชิตฺวา สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติฯ อาวาเสน สุทฺธีติ พหูสุ ฐาเนสุ วสิตฺวา สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติฯ ตีสุปิ ฐาเนสุ สํสรณกวเสน สํสาโรฯ อุปปชฺชนกวเสน อุปปตฺติฯ วสนกวเสน อาวาโสติ ขนฺธาเยว วุตฺตาฯ ยญฺเญนาติ พหุยาเค ยชิตฺวา สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติฯ มุทฺธาวสิตฺเตนาติ ตีหิ สงฺเขหิ ขตฺติยาภิเสเกน มุทฺธนิ อภิสิตฺเตนฯ อคฺคิปาริจริยายาติ พหุอคฺคิปริจรเณน สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติฯ

[161] ทหโรติ ตรุโณฯ ยุวาติ โยพฺพเนน สมนฺนาคโตฯ สุสุกาฬเกโสติ สุฏฺฐุ กาฬเกโสฯ ภทฺเรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโตติ อิมินาสฺส เยน โยพฺพเนน สมนฺนาคโต ยุวา, ตํ โยพฺพนํ ภทฺทํ ลทฺธกนฺติ ทสฺเสติฯ ปฐเมน วยสาติ ปฐมวโย นาม เตตฺติํส วสฺสานิ, เตน สมนฺนาคโตติ อตฺโถ, ปญฺญาเวยฺยตฺติเยนาติ ปญฺญาเวยฺยตฺติภาเวนฯ ชิณฺโณติ ชราชิณฺโณฯ วุทฺโธติ วฑฺฒิตฺวา ฐิตองฺคปจฺจงฺโคฯ มหลฺลโกติ ชาติมหลฺลโกฯ อทฺธคโตติ พหุอทฺธานํ คโต จิรกาลาติกฺกนฺโตฯ วโย อนุปฺปตฺโตติ วสฺสสตสฺส ตติยโกฏฺฐาสํ ปจฺฉิมวยํ อนุปฺปตฺโตฯ อาสีติโก เม วโย วตฺตตีติ อิมํ กิร สุตฺตํ ภควา ปรินิพฺพานสํวจฺฉเร กเถสิฯ ตสฺมา เอวมาหฯ ปรมายาติ อุตฺตมายฯ สติยาติอาทีสุ ปทสตมฺปิ ปทสหสฺสมฺปิ วทนฺตสฺเสว คหณสมตฺถตา สติ นามฯ ตเทว อาธารณอุปนิพนฺธนสมตฺถตา คติ นามฯ