ปญฺจคติวณฺณนา

[153] ปญฺจ โข อิมา, สาริปุตฺต, คติโยติ เอตฺถ สุกตทุกฺกฏกมฺมวเสน คนฺตพฺพาติ คติโยฯ อปิจ คติคติ นิพฺพตฺติคติ อชฺฌาสยคติ วิภวคติ นิปฺผตฺติคตีติ พหุวิธา คติ นามฯ ตตฺถ ‘‘ตํ คติํ เปจฺจ คจฺฉามี’’ติ (อ. นิ. 4.184) จ, ‘‘ยสฺส คติํ น ชานนฺติ, เทวา คนฺธพฺพมานุสา’’ติ (ธ. ป. 420) จ อยํ คติคติ นามฯ ‘‘อิเมสํ โข อหํ ภิกฺขูนํ สีลวนฺตานํ เนว ชานามิ คติํ วา อคติํ วา’’ติ (ม. นิ. 1.508) อยํ นิพฺพตฺติคติ นามฯ ‘‘เอวมฺปิ โข เต อหํ พฺรหฺเม คติํ จ ปชานามิ ชุติญฺจ ปชานามี’’ติ (ม. นิ. 1.503) อยํ อชฺฌาสยคติ นามฯ ‘‘วิภโว คติ ธมฺมานํ, นิพฺพานํ อรหโต คตี’’ติ (ปริ. 339) อยํ วิภวคติ นามฯ ‘‘ทฺเวเยว คติโย ภวนฺติ อนญฺญา’’ติ (ที. นิ. 1.258; 2.34) อยํ นิปฺผตฺติคติ นามฯ ตาสุ อิธ คติคติ อธิปฺเปตาฯ

นิรโยติอาทีสุ นิรติอตฺเถน นิรสฺสาทฏฺเฐน นิรโยฯ ติริยํ อญฺฉิตาติ ติรจฺฉานาฯ เตสํ โยนิ ติรจฺฉานโยนิฯ เปจฺจภาวํ ปตฺตานํ วิสโยติ เปตฺติวิสโยฯ มนโส อุสฺสนฺนตฺตา มนุสฺสาฯ ปญฺจหิ กามคุเณหิ อตฺตโน อตฺตโน อานุภาเวหิ จ ทิพฺพนฺตีติ เทวาฯ นิรยญฺจาหํ, สาริปุตฺตาติอาทีสุ นิรโยติ สทฺธิํ โอกาเสน ขนฺธาฯ ติรจฺฉานโยนิํ จาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ มคฺคํ ปฏิปทนฺติ อุภเยนาปิ วุตฺตคติสํวตฺตนิก กมฺมเมว ทสฺเสติฯ ยถา จ ปฏิปนฺโนติ เยน มคฺเคน ยาย ปฏิปทาย ปฏิปนฺโนติ อุภยมฺปิ เอกโต กตฺวา นิทฺทิสติฯ อปายนฺติอาทีสุ วฑฺฒิสงฺขาตา สุขสงฺขาตา วา อยา อเปตตฺตา อปาโยฯ ทุกฺขสฺส คติ ปฏิสรณนฺติ ทุคฺคติฯ ทุกฺกฏการิโน เอตฺถ วินิปตนฺตีติ วินิปาโตฯ นิพฺพานญฺจาหนฺติ อิทํ ปน น เกวลํ คติคติเมว, คตินิสฺสรณํ นิพฺพานมฺปิ ชานามีติ ทสฺสนตฺถมาหฯ อิธ มคฺโค ปฏิปทาติ อุภเยนาปิ อริยมคฺโคว วุตฺโตฯ

ปญฺจคติวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ญาณปฺปวตฺตาการวณฺณนา

[154] อิทานิ ยถาวุตฺเตสุ สตฺตสุ ฐาเนสุ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ อตฺตโน ญาณปฺปวตฺตาการํ ทสฺเสนฺโต อิธาหํ, สาริปุตฺตาติอาทิมาหฯ

ตตฺถ เอกนฺตทุกฺขาติ นิจฺจทุกฺขา นิรนฺตรทุกฺขาฯ ติพฺพาติ พหลาฯ กฏุกาติ ขราฯ เสยฺยถาปีติอาทีนิ โอปมฺมทสฺสนตฺถํ วุตฺตานิฯ ตตฺถ กาสูติ อาวาโฏปิ วุจฺจติ ราสิปิฯ

‘‘กินฺนุ สนฺตรมาโนว, กาสุํ ขณสิ สารถิ;

ปุฏฺโฐ เม สมฺม อกฺขาหิ, กิํ กาสุยา กริสฺสสี’’ติฯ (ชา. 2.22.3) –

เอตฺถ หิ อาวาโฏ กาสุ นามฯ