เอวเมตา จตสฺโส รูปวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐิมญฺญนา เวทิตพฺพาฯ ตตฺถ เอกา อุจฺเฉททิฏฺฐิ, ติสฺโส สสฺสตทิฏฺฐิโยติ ทฺเวว ทิฏฺฐิโย โหนฺตีติ อยมฺปิ อตฺถวิเสโส เวทิตพฺโพฯ

อาโปวาราทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ภูตวาราทิวณฺณนา

[3] เอวํ รูปมุเขน สงฺขารวตฺถุกํ มญฺญนํ วตฺวา อิทานิ เย สงฺขาเร อุปาทาย สตฺตา ปญฺญปียนฺติ, เตสุ สงฺขาเรสุ สตฺเตสุปิ ยสฺมา ปุถุชฺชโน มญฺญนํ กโรติ, ตสฺมา เต สตฺเต นิทฺทิสนฺโต ภูเต ภูตโต สญฺชานาตีติอาทิมาหฯ ตตฺถายํ ภูตสทฺโท ปญฺจกฺขนฺธอมนุสฺสธาตุวิชฺชมานขีณาสวสตฺตรุกฺขาทีสุ ทิสฺสติฯ ‘‘ภูตมิทนฺติ, ภิกฺขเว, สมนุปสฺสถา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.401) หิ อยํ ปญฺจกฺขนฺเธสุ ทิสฺสติฯ ‘‘ยานีธ ภูตานิ สมาคตานี’’ติ (สุ. นิ. 224) เอตฺถ อมนุสฺเสสุฯ ‘‘จตฺตาโร โข, ภิกฺขุ, มหาภูตา เหตู’’ติ (ม. นิ. 3.86) เอตฺถ ธาตูสุฯ ‘‘ภูตสฺมิํ ปาจิตฺติย’’นฺติอาทีสุ (ปาจิ. 69) วิชฺชมาเนฯ ‘‘โย จ กาลฆโส ภูโต’’ติ (ชา. 1.10.190) เอตฺถ ขีณาสเวฯ ‘‘สพฺเพว นิกฺขิปิสฺสนฺติ ภูตา โลเก สมุสฺสย’’นฺติ (ที. นิ. 2.220) เอตฺถ สตฺเตสุฯ ‘‘ภูตคามปาตพฺยตายา’’ติ (ปาจิ. 90) เอตฺถ รุกฺขาทีสุฯ อิธ ปนายํ สตฺเตสุ วตฺตติ, โน จ โข อวิเสเสนฯ จาตุมหาราชิกานํ หิ เหฏฺฐา สตฺตา อิธ ภูตาติ อธิปฺเปตาฯ

ตตฺถ ภูเต ภูตโต สญฺชานาตีติอาทิ วุตฺตนยเมวฯ ภูเต มญฺญตีติอาทีสุ ปน ติสฺโสปิ มญฺญนา โยเชตพฺพาฯ กถํ? อยญฺหิ ‘‘โส ปสฺสติ คหปติํ วา คหปติปุตฺตํ วา ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตํ สมงฺคิภูต’’นฺติ (อ. นิ. 7.50) วุตฺตนเยน ภูเต สุภา สุขิตาติ คเหตฺวา รชฺชติ, ทิสฺวาปิ เน รชฺชติ, สุตฺวาปิ, ฆายิตฺวาปิ, สายิตฺวาปิ, ผุสิตฺวาปิ, ญตฺวาปิฯ เอวํ ภูเต ตณฺหามญฺญนาย มญฺญติฯ ‘‘อโห วตาหํ ขตฺติยมหาสาลานํ วา สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺย’’นฺติอาทินา (ที. นิ. 3.337) วา ปน นเยน อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ, เอวมฺปิ ภูเต ตณฺหามญฺญนาย มญฺญติฯ อตฺตโน ปน ภูตานญฺจ สมฺปตฺติวิปตฺติํ นิสฺสาย อตฺตานํ วา เสยฺยํ ทหติฯ