เมนู

ปถวีวารวณฺณนา

เอวํ ปุถุชฺชนํ นิทฺทิสิตฺวา อิทานิ ตสฺส ปถวีอาทีสุ วตฺถูสุ สพฺพสกฺกายธมฺมชนิตํ มญฺญนํ ทสฺเสนฺโต, ปถวิํ ปถวิโตติอาทิมาหฯ ตตฺถ ลกฺขณปถวี สสมฺภารปถวี อารมฺมณปถวี สมฺมุติปถวีติ จตุพฺพิธา ปถวีฯ ตาสุ ‘‘กตมา จ, อาวุโส, อชฺฌตฺติกา ปถวีธาตุ? ยํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ กกฺขฬํ ขริคต’’นฺติอาทีสุ (วิภ. 173) วุตฺตา ลกฺขณปถวีฯ ‘‘ปถวิํ ขเณยฺย วา ขณาเปยฺย วา’’ติอาทีสุ (ปาจิ. 85) วุตฺตา สสมฺภารปถวีฯ เย จ เกสาทโย วีสติ โกฏฺฐาสา, อโยโลหาทโย จ พาหิราฯ สา หิ วณฺณาทีหิ สมฺภาเรหิ สทฺธิํ ปถวีติ สสมฺภารปถวีฯ ‘‘ปถวีกสิณเมโก สญฺชานาตี’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 3.360) อาคตา ปน อารมฺมณปถวี, นิมิตฺตปถวีติปิ วุจฺจติฯ ปถวีกสิณชฺฌานลาภี เทวโลเก นิพฺพตฺโต อาคมนวเสน ปถวีเทวตาติ นามํ ลภติฯ อยํ สมฺมุติปถวีติ เวทิตพฺพาฯ สา สพฺพาปิ อิธ ลพฺภติฯ ตาสุ ยํกญฺจิ ปถวิํ อยํ ปุถุชฺชโน ปถวิโต สญฺชานาติ, ปถวีติ สญฺชานาติ, ปถวีภาเคน สญฺชานาติ, โลกโวหารํ คเหตฺวา สญฺญาวิปลฺลาเสน สญฺชานาติ ปถวีติฯ เอวํ ปถวีภาคํ อมุญฺจนฺโตเยว วา เอตํ ‘‘สตฺโตติ วา สตฺตสฺสา’’ติ วา อาทินา นเยน สญฺชานาติฯ กสฺมา เอวํ สญฺชานาตีติ น วตฺตพฺพํฯ อุมฺมตฺตโก วิย หิ ปุถุชฺชโนฯ โส ยํกิญฺจิ เยน เกนจิ อากาเรน คณฺหาติฯ อริยานํ อทสฺสาวิตาทิเภทเมว วา เอตฺถ การณํฯ ยํ วา ปรโต ‘‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’’ติ วทนฺเตน ภควตาว วุตฺตํฯ

ปถวิํ ปถวิโต สญฺญตฺวาติ โส ตํ ปถวิํ เอวํ วิปรีตสญฺญาย สญฺชานิตฺวา, ‘‘สญฺญานิทานา หิ ปปญฺจสงฺขา’’ติ (สุ. นิ. 880) วจนโต อปรภาเค ถามปตฺเตหิ ตณฺหามานทิฏฺฐิปปญฺเจหิ อิธ มญฺญนานาเมน วุตฺเตหิ มญฺญติ กปฺเปติ วิกปฺเปติ, นานปฺปการโต อญฺญถา คณฺหาติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปถวิํ มญฺญตี’’ติฯ เอวํ มญฺญโต จสฺส ตา มญฺญนา โอฬาริกนเยน ทสฺเสตุํ ‘‘ยา อยํ เกสา โลมา’’ติอาทินา นเยน วีสติเภทา อชฺฌตฺติกา ปถวี วุตฺตาฯ ยา จายํ วิภงฺเค ‘‘ตตฺถ กตมา พาหิรา ปถวีธาตุ? ยํ พาหิรํ กกฺขฬํ ขริคตํ กกฺขฬตฺตํ กกฺขฬภาโว พหิทฺธา อนุปาทินฺนํฯ เสยฺยถิทํ, อโย โลหํ ติปุ สีสํ สชฺฌํ มุตฺตา มณิ เวฬุริยํ สงฺโข สิลา ปวาฬํ รชตํ ชาตรูปํ โลหิตงฺโก มสารคลฺลํ ติณํ กฏฺฐํ สกฺขรา กฐลํ ภูมิ ปาสาโณ ปพฺพโต’’ติ (วิภ. 173) เอวํ พาหิรา ปถวี วุตฺตาฯ ยา จ อชฺฌตฺตารมฺมณตฺติเก นิมิตฺตปถวี, ตํ คเหตฺวา อยมตฺถโยชนา วุจฺจติฯ

ปถวิํ มญฺญตีติ ตีหิ มญฺญนาหิ อหํ ปถวีติ มญฺญติ, มม ปถวีติ มญฺญติ, ปโร ปถวีติ มญฺญติ, ปรสฺส ปถวีติ มญฺญติ, อถ วา อชฺฌตฺติกํ ปถวิํ ตณฺหามญฺญนาย มญฺญติ, มานมญฺญนาย มญฺญติ, ทิฏฺฐิมญฺญนาย มญฺญติฯ กถํ? อยญฺหิ เกสาทีสุ ฉนฺทราคํ ชเนติ เกเส อสฺสาเทติ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ โลเม, นเข, ทนฺเต, ตจํ, อญฺญตรํ วา ปน รชฺชนียวตฺถุํฯ เอวํ อชฺฌตฺติกํ ปถวิํ ตณฺหามญฺญนาย มญฺญติฯ อิติ เม เกสา สิยุํ อนาคตมทฺธานํฯ อิติ โลมาติอาทินา วา ปน นเยน ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺนาเนติฯ ‘‘อิมินาหํ สีเลน วา…เป.… พฺรหฺมจริเยน วา เอวํ สินิทฺธมุทุสุขุมนีลเกโส ภวิสฺสามี’’ติอาทินา วา ปน นเยน อปฺปฏิลทฺธานํ ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติฯ เอวมฺปิ อชฺฌตฺติกํ ปถวิํ ตณฺหามญฺญนาย มญฺญติฯ

ตถา อตฺตโน เกสาทีนํ สมฺปตฺติํ วา วิปตฺติํ วา นิสฺสาย มานํ ชเนติ, ‘‘เสยฺโยหมสฺมีติ วา สทิโสหมสฺมีติ วา หีโนหมสฺมีติ วา’’ติฯ