เมนู

สงฺขารวารวณฺณนา

[102] สงฺขารวาเร อภิสงฺขรณลกฺขโณ สงฺขาโรฯ วิตฺถารวาเร ปนสฺส กายสงฺขาโรติ กายโต ปวตฺตสงฺขาโร, กายทฺวาเร โจปนวเสน ปวตฺตานํ กามาวจรกุสลโต อฏฺฐนฺนํ, อกุสลโต ทฺวาทสนฺนนฺติ วีสติยา กายสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํฯ วจีสงฺขาโรติ วจิโต ปวตฺตสงฺขาโร, วจีทฺวาเร วจนเภทวเสน ปวตฺตานํ วีสติยา เอว วจีสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํฯ จิตฺตสงฺขาโรติ จิตฺตโต ปวตฺตสงฺขาโร, กายวจีทฺวาเร โจปนํ อกตฺวา รโห นิสีทิตฺวา จินฺตยนฺตสฺส ปวตฺตานํ โลกิยกุสลากุสลวเสน เอกูนติํสมโนสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํฯ อวิชฺชาสมุทยาติ เอตฺถ ปน กุสลานํ อุปนิสฺสยวเสน อกุสลานํ สหชาตาทิวเสนาปิ อวิชฺชาปจฺจโย โหตีติ เวทิตพฺพาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติฯ

สงฺขารวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อวิชฺชาวารวณฺณนา

[103] อวิชฺชาวาเร ทุกฺเข อญฺญาณนฺติ ทุกฺขสจฺเจ อญฺญาณํ, โมหสฺเสตํ อธิวจนํฯ เอส นโย สมุทเย อญฺญาณนฺติอาทีสุฯ ตตฺถ จตูหิ การเณหิ ทุกฺเข อญฺญาณํ เวทิตพฺพํ อนฺโตคธโต วตฺถุโต อารมฺมณโต ปฏิจฺฉาทนโต จฯ ตถา หิ ตํ ทุกฺขสจฺจปริยาปนฺนตฺตา ทุกฺเข อนฺโตคธํ, ทุกฺขสจฺจญฺจสฺส นิสฺสยปจฺจยภาเวน วตฺถุ, อารมฺมณปจฺจยภาเวน อารมฺมณํ, ทุกฺขสจฺจญฺจ เอตํ ปฏิจฺฉาเทติ, ตสฺส ยาถาวลกฺขณปฺปฏิเวธนิวารเณน, ญาณปฺปวตฺติยา เจตฺถ อปฺปทาเนนฯ

สมุทเย อญฺญาณํ ตีหิ การเณหิ เวทิตพฺพํ วตฺถุโต อารมฺมณโต ปฏิจฺฉาทนโต จฯ นิโรเธ ปฏิปทายญฺจ อญฺญาณํ เอเกเนว การเณน เวทิตพฺพํ ปฏิจฺฉาทนโตฯ นิโรธปฏิปทาย หิ ปฏิจฺฉาทกเมว อญฺญาณํ เตสํ ยาถาวลกฺขณปฺปฏิเวธนิวารเณน, เตสุ จ ญาณปฺปวตฺติยา อปฺปทาเนนฯ น ปน ตตฺถ อนฺโตคธํ, ตสฺมิํ สจฺจทฺวเย อปริยาปนฺนตฺตาฯ น ตสฺส ตํ สจฺจทฺวยํ วตฺถุ, อสหชาตตฺตาฯ นารมฺมณํ, ตทารพฺภ อปฺปวตฺตนโตฯ ปจฺฉิมญฺหิ สจฺจทฺวยํ คมฺภีรตฺตา ทุทฺทสํ, น เจตฺถ อนฺธภูตํ อญฺญาณํ ปวตฺตติฯ ปุริมํ ปน วญฺจนิยฏฺเฐน สภาวลกฺขณสฺส ทุทฺทสตฺตา คมฺภีรํ, ตตฺถ วิปลฺลาสคฺคาหวเสน ปวตฺตติฯ

อปิจ ทุกฺเขติ เอตฺตาวตา สงฺคหโต วตฺถุโต อารมฺมณโต กิจฺจโต จ อวิชฺชา ทีปิตาฯ

ทุกฺขสมุทเยติ เอตฺตาวตา วตฺถุโต อารมฺมณโต กิจฺจโต จฯ ทุกฺขนิโรเธ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทายาติ เอตฺตาวตา กิจฺจโตฯ อวิเสสโต ปน อญฺญาณนฺติ เอเตน สภาวโต นิทฺทิฏฺฐาติ ญาตพฺพาฯ อาสวสมุทยาติ เอตฺถ ปน กามาสวภวาสวา สหชาตาทิวเสน อวิชฺชาย ปจฺจยา โหนฺติฯ อวิชฺชาสโว อุปนิสฺสยวเสเนวฯ ปุพฺพุปฺปนฺนา เจตฺถ อวิชฺชา อวิชฺชาสโวติ เวทิตพฺพาฯ สา อปราปรุปฺปนฺนาย อวิชฺชาย อุปนิสฺสยปจฺจโย โหติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติฯ

อวิชฺชาวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาสววารวณฺณนา

[104] อาสววาเร อวิชฺชาสมุทยาติ เอตฺถ อวิชฺชา กามาสวภวาสวานํ สหชาตาทิวเสน ปจฺจโย โหติฯ อวิชฺชาสวสฺส อุปนิสฺสยวเสเนวฯ อปราปรุปฺปนฺนา เจตฺถ อวิชฺชา อวิชฺชาสโวติ เวทิตพฺพาฯ ปุพฺพุปฺปนฺนา อวิชฺชาเยวสฺส อปราปรุปฺปนฺนสฺส อวิชฺชาสวสฺส อุปนิสฺสยปจฺจโย โหติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติฯ อยํ วาโร ยา เอสา ปฏิจฺจสมุปฺปาทปเทสุ เชฏฺฐิกา อวิชฺชา, ตสฺสาปิ ปจฺจยทสฺสนวเสน วุตฺโตฯ เอวํ วุตฺเตน วาเรน สํสารสฺส อนมตคฺคตา สาธิตา โหติฯ กถํ? อาสวสมุทเยน หิ อวิชฺชาสมุทโยฯ อวิชฺชาสมุทเยนาปิ อาสวสมุทโยฯ เอวํ อาสวา อวิชฺชาย อวิชฺชาปิ อาสวานํ ปจฺจโยติ กตฺวา ปุพฺพโกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชาย, ตสฺสา อปญฺญายนโต สํสารสฺส อนมตคฺคตา สิทฺธา โหตีติฯ

เอวํ สพฺเพปิเม อิมสฺมิํ สุตฺเต กมฺมปถวาโร อาหารวาโร ทุกฺขวาโร ชรา-มรณ-ชาติ-ภว-อุปาทาน-ตณฺหา-เวทนา-ผสฺส-สฬายตน-นามรูป- วิญฺญาณ-สงฺขาร-อวิชฺชา-อาสววาโรติ โสฬสวารา วุตฺตาฯ

เตสุ เอเกกสฺส วารสฺส สงฺเขปวิตฺถารวเสน ทฺวิธา วิภตฺตา ทฺวตฺติํสฏฺฐานานิ โหนฺติฯ อิติ อิมสฺมิํ สุตฺเต อิเมสุ ทฺวตฺติํสฏฺฐาเนสุ จตฺตาริ สจฺจานิ กถิตานิฯ เอเตสํเยว วิตฺถารวเสน วุตฺเตสุ โสฬสสุ ฐาเนสุ อรหตฺตํ กถิตํฯ เถรสฺส ปน มเตน ทฺวตฺติํสายปิ ฐาเนสุ จตฺตาริ สจฺจานิ จตฺตาโร จ มคฺคา กถิตาติฯ อิติ สกเลปิ ปญฺจมหานิกายสงฺคหิเต พุทฺธวจเน นตฺถิ ตํ สุตฺตํ, ยตฺถ ทฺวตฺติํสกฺขตฺตุํ จตฺตาริ สจฺจานิ ทฺวตฺติํสกฺขตฺตุญฺจ อรหตฺตํ ปกาสิตํ อญฺญตฺร อิมมฺหา สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตาติฯ