สงฺขารวารวณฺณนา

[102] สงฺขารวาเร อภิสงฺขรณลกฺขโณ สงฺขาโรฯ วิตฺถารวาเร ปนสฺส กายสงฺขาโรติ กายโต ปวตฺตสงฺขาโร, กายทฺวาเร โจปนวเสน ปวตฺตานํ กามาวจรกุสลโต อฏฺฐนฺนํ, อกุสลโต ทฺวาทสนฺนนฺติ วีสติยา กายสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํฯ วจีสงฺขาโรติ วจิโต ปวตฺตสงฺขาโร, วจีทฺวาเร วจนเภทวเสน ปวตฺตานํ วีสติยา เอว วจีสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํฯ จิตฺตสงฺขาโรติ จิตฺตโต ปวตฺตสงฺขาโร, กายวจีทฺวาเร โจปนํ อกตฺวา รโห นิสีทิตฺวา จินฺตยนฺตสฺส ปวตฺตานํ โลกิยกุสลากุสลวเสน เอกูนติํสมโนสญฺเจตนานเมตํ อธิวจนํฯ อวิชฺชาสมุทยาติ เอตฺถ ปน กุสลานํ อุปนิสฺสยวเสน อกุสลานํ สหชาตาทิวเสนาปิ อวิชฺชาปจฺจโย โหตีติ เวทิตพฺพาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติฯ

สงฺขารวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อวิชฺชาวารวณฺณนา

[103] อวิชฺชาวาเร ทุกฺเข อญฺญาณนฺติ ทุกฺขสจฺเจ อญฺญาณํ, โมหสฺเสตํ อธิวจนํฯ เอส นโย สมุทเย อญฺญาณนฺติอาทีสุฯ ตตฺถ จตูหิ การเณหิ ทุกฺเข อญฺญาณํ เวทิตพฺพํ อนฺโตคธโต วตฺถุโต อารมฺมณโต ปฏิจฺฉาทนโต จฯ ตถา หิ ตํ ทุกฺขสจฺจปริยาปนฺนตฺตา ทุกฺเข อนฺโตคธํ, ทุกฺขสจฺจญฺจสฺส นิสฺสยปจฺจยภาเวน วตฺถุ, อารมฺมณปจฺจยภาเวน อารมฺมณํ, ทุกฺขสจฺจญฺจ เอตํ ปฏิจฺฉาเทติ, ตสฺส ยาถาวลกฺขณปฺปฏิเวธนิวารเณน, ญาณปฺปวตฺติยา เจตฺถ อปฺปทาเนนฯ

สมุทเย อญฺญาณํ ตีหิ การเณหิ เวทิตพฺพํ วตฺถุโต อารมฺมณโต ปฏิจฺฉาทนโต จฯ นิโรเธ ปฏิปทายญฺจ อญฺญาณํ เอเกเนว การเณน เวทิตพฺพํ ปฏิจฺฉาทนโตฯ นิโรธปฏิปทาย หิ ปฏิจฺฉาทกเมว อญฺญาณํ เตสํ ยาถาวลกฺขณปฺปฏิเวธนิวารเณน, เตสุ จ ญาณปฺปวตฺติยา อปฺปทาเนนฯ น ปน ตตฺถ อนฺโตคธํ, ตสฺมิํ สจฺจทฺวเย อปริยาปนฺนตฺตาฯ น ตสฺส ตํ สจฺจทฺวยํ วตฺถุ, อสหชาตตฺตาฯ นารมฺมณํ, ตทารพฺภ อปฺปวตฺตนโตฯ ปจฺฉิมญฺหิ สจฺจทฺวยํ คมฺภีรตฺตา ทุทฺทสํ, น เจตฺถ อนฺธภูตํ อญฺญาณํ ปวตฺตติฯ ปุริมํ ปน วญฺจนิยฏฺเฐน สภาวลกฺขณสฺส ทุทฺทสตฺตา คมฺภีรํ, ตตฺถ วิปลฺลาสคฺคาหวเสน ปวตฺตติฯ

อปิจ ทุกฺเขติ เอตฺตาวตา สงฺคหโต วตฺถุโต อารมฺมณโต กิจฺจโต จ อวิชฺชา ทีปิตาฯ