ตสฺสายํ สงฺเขปตฺโถ, ‘‘สมฺปนฺนสีลา, ภิกฺขเว, วิหรถ…เป.… สมาทาย สิกฺขถ สิกฺขาปเทสู’’ติ อิติ ยํ ตํ มยา ปุพฺเพ เอวํ วุตฺตํ, อิทํ สพฺพมฺปิ สมฺปนฺนสีโล ภิกฺขุ สพฺรหฺมจารีนํ ปิโย โหติ มนาโป, ครุ ภาวนีโย ปจฺจยานํ ลาภี, ปจฺจยทายกานํ มหปฺผลกโร, ปุพฺพญาตีนํ อนุสฺสรณเจตนาย ผลมหตฺตกโร, อรติรติสโห, ภยเภรวสโห, รูปาวจรชฺฌานานํ อรูปาวจรชฺฌานานญฺจ ลาภี, เหฏฺฐิมานิ ตีณิ สามญฺญผลานิ ปญฺจ โลกิยาภิญฺญา อาสวกฺขยญาณนฺติ จ อิเม จ คุเณ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺตา โหติ, เอตํ ปฏิจฺจ อิทํ สนฺธาย วุตฺตนฺติฯ อิทมโวจ ภควา, อตฺตมนา เต ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

อากงฺเขยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. วตฺถสุตฺตวณฺณนา

[70] เอวํ เม สุตนฺติ วตฺถสุตฺตํฯ ตตฺถ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, วตฺถนฺติ อุปมาวจนเมเวตํฯ อุปมํ กโรนฺโต จ ภควา กตฺถจิ ปฐมํเยว อุปมํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉา อตฺถํ ทสฺเสติ, กตฺถจิ ปฐมมตฺถํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉา อุปมํ, กตฺถจิ อุปมาย อตฺถํ ปริวาเรตฺวา ทสฺเสติ, กตฺถจิ อตฺเถน อุปมํฯ

ตถา เหส – ‘‘เสยฺยถาปิสฺสุ, ภิกฺขเว, ทฺเว อคารา สทฺวารา, ตตฺถ จกฺขุมา ปุริโส มชฺเฌ ฐิโต ปสฺเสยฺยา’’ติ (ม. นิ. 3.261) สกลมฺปิ เทวทูตสุตฺตํ อุปมํ ปฐมํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉา อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาหฯ ‘‘ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมาโน คจฺฉติ, เสยฺยถาปิ อากาเส’’ติอาทินา (ที. นิ. 1.238; ปฏิ. ม. 1.102) ปน นเยน สกลมฺปิ อิทฺธิวิธมตฺถํ ปฐมํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉา อุปมํ ทสฺเสนฺโต อาหฯ ‘‘เสยฺยถาปิ พฺราหฺมณปุริโส สารตฺถิโก สารคเวสี’’ติอาทินาว (ม. นิ. 1.318) นเยน สกลมฺปิ จูฬสาโรปมสุตฺตํ อุปมาย อตฺถํ ปริวาเรตฺวา ทสฺเสนฺโต อาหฯ ‘‘อิธ ปน, ภิกฺขเว, เอกจฺเจ กุลปุตฺตา ธมฺมํ ปริยาปุณนฺติ สุตฺตํ…เป.… เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปุริโส อลคทฺทตฺถิโก’’ติอาทินา (ม. นิ. 1.238) นเยน สกลมฺปิ อลคทฺทสุตฺตํ มหาสาโรปมสุตฺตนฺติ เอวมาทีนิ สุตฺตานิ อตฺเถน อุปมํ ปริวาเรตฺวา ทสฺเสนฺโต อาหฯ

สฺวายํ อิธ ปฐมํ อุปมํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉา อตฺถํ ทสฺเสติฯ กสฺมา ปเนวํ ภควา ทสฺเสตีติ? ปุคฺคลชฺฌาสเยน วา เทสนาวิลาเสน วาฯ