เต หิ จิตฺเต อภินินฺนามิตมตฺเตเยว อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺติ, ทิพฺเพน จกฺขุนา สตฺเต ปสฺสนฺติฯ ตสฺมา โย ตตฺถ ปริกมฺมํ อาทิํ กตฺวา ภาวนานโย วุตฺโต, น เตน อิธ อตฺโถติฯ

ทิพฺพจกฺขุญาณกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาสวกฺขยญาณกถาวณฺณนา

[54] ตติยวิชฺชาย โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเตติ วิปสฺสนาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานจิตฺตํ เวทิตพฺพํฯ อาสวานํ ขยญาณายาติ อรหตฺตมคฺคญาณตฺถายฯ อรหตฺตมคฺโค หิ อาสววินาสนโต อาสวานํ ขโยติ วุจฺจติ, ตตฺร เจตํ ญาณํ, ตปฺปริยาปนฺนตฺตาติฯ จิตฺตํ อภินินฺนาเมสินฺติ วิปสฺสนาจิตฺตํ อภินีหริํฯ โส อิทํ ทุกฺขนฺติ เอวมาทีสุ ‘‘เอตฺตกํ ทุกฺขํ, น อิโต ภิยฺโย’’ติ สพฺพมฺปิ ทุกฺขสจฺจํ สรสลกฺขณปฏิเวเธน ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสิํ ชานิํ ปฏิวิชฺฌิํฯ ตสฺส จ ทุกฺขสฺส นิพฺพตฺติกํ ตณฺหํ อยํ ทุกฺขสมุทโยติฯ ตทุภยมฺปิ ยํ ฐานํ ปตฺวา นิรุชฺฌติ, ตํ เตสํ อปฺปวตฺติํ นิพฺพานํ อยํ ทุกฺขนิโรโธติฯ ตสฺส สมฺปาปกํ อริยมคฺคํ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สรสลกฺขณปฏิเวเธน ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสิํ ชานิํ ปฏิวิชฺฌินฺติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

เอวํ สรูปโต สจฺจานิ ทสฺเสตฺวา อิทานิ กิเลสวเสน ปริยายโต ทสฺเสนฺโต อิเม อาสวาติอาทิมาหฯ ตสฺส เม เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโตติ ตสฺส มยฺหํ เอวํ ชานนฺตสฺส เอวํ ปสฺสนฺตสฺสฯ สห วิปสฺสนาย โกฏิปฺปตฺตํ มคฺคํ กเถติฯ กามาสวาติ กามาสวโตฯ วิมุจฺจิตฺถาติ อิมินา ผลกฺขณํ ทสฺเสติ, มคฺคกฺขเณ หิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ผลกฺขเณ วิมุตฺตํ โหติฯ วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณนฺติ อิมินา ปจฺจเวกฺขณญาณํ ทสฺเสติฯ ขีณา ชาตีติอาทีหิ ตสฺส ภูมิํ, เตน หิ ญาเณน ภควา ปจฺจเวกฺขนฺโต ‘‘ขีณา ชาตี’’ติอาทีนิ อพฺภญฺญาสิฯ กตมา ปน ภควโต ชาติ ขีณา, กถญฺจ นํ อพฺภญฺญาสีติ? น ตาวสฺส อตีตา ชาติ ขีณา, ปุพฺเพว ขีณตฺตา, น อนาคตา, อนาคเต วายามาภาวโต, น ปจฺจุปฺปนฺนา, วิชฺชมานตฺตาฯ ยา ปน มคฺคสฺส อภาวิตตฺตา อุปฺปชฺเชยฺย เอกจตุปญฺจโวการภเวสุ เอกจตุปญฺจกฺขนฺธเภทา ชาติ, สา มคฺคสฺส ภาวิตตฺตา อนุปฺปาทธมฺมตํ อาปชฺชเนน ขีณา, ตํ โส มคฺคภาวนาย ปหีนกิเลเส ปจฺจเวกฺขิตฺวา ‘‘กิเลสาภาเว วิชฺชมานมฺปิ กมฺมํ อายติํ อปฺปฏิสนฺธิกํ โหตี’’ติ ชานนฺโต อพฺภญฺญาสิฯ