เย ปน อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา อภิญฺญาปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย ‘‘เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหตี’’ติ (ที. นิ. 1.238; ปฏิ. ม. 1.102) วุตฺตนยา อภิญฺญาโย ปตฺเถนฺตา นิพฺพตฺเตนฺติ, เตสํ อภิญฺญาปาทกานิ โหนฺติฯ เย ปน อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา นิโรธสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตฺวา สตฺตาหํ อจิตฺตา หุตฺวา ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิโรธํ นิพฺพานํ ปตฺวา สุขํ วิหริสฺสามาติ นิพฺพตฺเตนฺติ, เตสํ นิโรธปาทกานิ โหนฺติฯ เย ปน อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา อปริหีนชฺฌานา พฺรหฺมโลเก อุปฺปชฺชิสฺสามาติ นิพฺพตฺเตนฺติ, เตสํ ภโวกฺกมนตฺถานิ โหนฺติฯ

ภควตา ปนิทํ จตุตฺถชฺฌานํ โพธิรุกฺขมูเล นิพฺพตฺติตํ, ตํ ตสฺส วิปสฺสนาปาทกญฺเจว อโหสิ อภิญฺญาปาทกญฺจ สพฺพกิจฺจสาธกญฺจ, สพฺพโลกิยโลกุตฺตรคุณทายกนฺติ เวทิตพฺพํฯ

ปุพฺพภาคปฏิปทาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปุพฺเพนิวาสกถาวณฺณนา

[52] เยสญฺจ คุณานํ ทายกํ อโหสิ, เตสํ เอกเทสํ ทสฺเสนฺโต โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเตติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทฺวินฺนํ วิชฺชานํ อนุปทวณฺณนา เจว ภาวนานโย จ วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริโตฯ เกวลญฺหิ ตตฺถ ‘‘โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต…เป.… อภินินฺนาเมตี’’ติ วุตฺตํ, อิธ ‘‘อภินินฺนาเมสิ’’นฺติฯ อยํ โข เม พฺราหฺมณาติ อยญฺจ อปฺปนาวาโร ตตฺถ อนาคโตติ อยเมว วิเสโสฯ ตตฺถ โสติ โส อหํฯ อภินินฺนาเมสินฺติ อภินีหริํฯ อภินินฺนาเมสินฺติ จ วจนโต โสติ เอตฺถ โส อหนฺติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

ยสฺมา จิทํ ภควโต วเสน ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ อาคตํ, ตสฺมา ‘‘โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโน’’ติ เอตฺถ เอวํ โยชนา เวทิตพฺพาฯ เอตฺถ หิ โส ตโต จุโตติ ปฏินิวตฺตนฺตสฺส ปจฺจเวกฺขณํฯ ตสฺมา อิธูปปนฺโนติ อิมิสฺสา อิธูปปตฺติยา อนนฺตรํฯ อมุตฺร อุทปาทินฺติ ตุสิตภวนํ สนฺธายาหาติ เวทิตพฺโพฯ ตตฺราปาสิํ เอวํนาโมติ ตตฺราปิ ตุสิตภวเน เสตเกตุ นาม เทวปุตฺโต อโหสิํฯ เอวํโคตฺโตติ ตาหิ เทวตาหิ สทฺธิํ เอกโคตฺโตฯ เอวํวณฺโณติ สุวณฺณวณฺโณฯ เอวมาหาโรติ ทิพฺพสุธาหาโรฯ เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวทีติ เอวํ ทิพฺพสุขปฏิสํเวทีฯ ทุกฺขํ ปน สงฺขารทุกฺขมตฺตเมว ฯ เอวมายุปริยนฺโตติ เอวํ สตฺตปญฺญาสวสฺสโกฏิสฏฺฐิวสฺสสตสหสฺสายุปริยนฺโตฯ