ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

มชฺฌิมนิกาเย

มูลปณฺณาส-อฏฺฐกถา

(ปฐโม ภาโค)

คนฺถารมฺภกถา

กรุณาสีตลหทยํ , ปญฺญาปชฺโชตวิหตโมหตมํ;

สนรามรโลกครุํ, วนฺเท สุคตํ คติวิมุตฺตํฯ

พุทฺโธปิ พุทฺธภาวํ, ภาเวตฺวา เจว สจฺฉิกตฺวา จ;

ยํ อุปคโต คตมลํ, วนฺเท ตมนุตฺตรํ ธมฺมํฯ

สุคตสฺส โอรสานํ, ปุตฺตานํ มารเสนมถนานํ;

อฏฺฐนฺนมฺปิ สมูหํ, สิรสา วนฺเท อริยสงฺฆํฯ

อิติ เม ปสนฺนมติโน, รตนตฺตยวนฺทนามยํ ปุญฺญํ;

ยํ สุวิหตนฺตราโย, หุตฺวา ตสฺสานุภาเวนฯ

มชฺฌิมปมาณสุตฺตงฺกิตสฺส อิธ มชฺฌิมาคมวรสฺส;

พุทฺธานุพุทฺธสํวณฺณิตสฺส ปรวาทมถนสฺสฯ

อตฺถปฺปกาสนตฺถํ, อฏฺฐกถา อาทิโต วสิสเตหิ;

ปญฺจหิ ยา สงฺคีตา, อนุสงฺคีตา จ ปจฺฉาปิฯ

สีหฬทีปํ ปน อาภตาถ วสินา มหามหินฺเทน;

ฐปิตา สีหฬภาสาย, ทีปวาสีนมตฺถายฯ

อปเนตฺวาน ตโตหํ, สีหฬภาสํ มโนรมํ ภาสํ;

ตนฺตินยานุจฺฉวิกํ, อาโรเปนฺโต วิคตโทสํฯ

สมยํ อวิโลเมนฺโต, เถรานํ เถรวํสทีปานํ;

สุนิปุณวินิจฺฉยานํ, มหาวิหาเร นิวาสีนํฯ

หิตฺวา ปุนปฺปุนาคตมตฺถํ, อตฺถํ ปกาสยิสฺสามิ;

สุชนสฺส จ ตุฏฺฐตฺถํ, จิรฏฺฐิตตฺถญฺจ ธมฺมสฺสฯ

สีลกถา ธุตธมฺมา, กมฺมฏฺฐานานิ เจว สพฺพานิ;

จริยาวิธานสหิโต, ฌานสมาปตฺติวิตฺถาโรฯ

สพฺพา จ อภิญฺญาโย, ปญฺญาสงฺกลนนิจฺฉโย เจว;

ขนฺธาธาตายตนินฺทฺริยานิ อริยานิ เจว จตฺตาริฯ

สจฺจานิ ปจฺจยาการเทสนา สุปริสุทฺธนิปุณนยา;

อวิมุตฺตตนฺติมคฺคา, วิปสฺสนาภาวนา เจวฯ

อิติ ปน สพฺพํ ยสฺมา, วิสุทฺธิมคฺเค มยา สุปริสุทฺธํ;

วุตฺตํ ตสฺมา ภิยฺโย, น ตํ อิธ วิจารยิสฺสามิฯ

‘‘มชฺเฌ วิสุทฺธิมคฺโค, เอส จตุนฺนมฺปิ อาคมานญฺหิ;

ฐตฺวา ปกาสยิสฺสติ, ตตฺถ ยถาภาสิตมตฺถํ’’ฯ

อิจฺเจว กโต ตสฺมา, ตมฺปิ คเหตฺวาน สทฺธิเมตาย;

อฏฺฐกถาย วิชานถ, มชฺฌิมสงฺคีติยา อตฺถนฺติฯ

นิทานกถา

[1] ตตฺถ มชฺฌิมสงฺคีติ นาม ปณฺณาสโต มูลปณฺณาสา มชฺฌิมปณฺณาสา อุปริปณฺณาสาติ ปณฺณาสตฺตยสงฺคหาฯ วคฺคโต เอเกกาย ปณฺณาสาย ปญฺจ ปญฺจ วคฺเค กตฺวา ปนฺนรสวคฺคสมาโยคาฯ สุตฺตโต ทิยฑฺฒสุตฺตสตํ ทฺเว จ สุตฺตนฺตาฯ ปทโต เตวีสุตฺตรปญฺจสตาธิกานิ อสีติปทสหสฺสานิฯ เตนาหุ โปราณา –

‘‘อสีติปทสหสฺสานิ, ภิยฺโย ปญฺจสตานิ จ;

ปุน เตวีสติ วุตฺตา, ปทเมวํ ววตฺถิต’’นฺติฯ