ราชาปิ มํ ปเสนทิ โกสโล ชานาติ ติโรราชาโนปิ – ‘ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี – ‘‘อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก…เป.… วิปาโก’’ติฯ สจาหํ, โภ กสฺสป, อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ, ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร – ‘ยาว พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหี’ติฯ โกเปนปิ นํ หริสฺสามิ, มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ, ปลาเสนปิ นํ หริสฺสามี’’ติฯ

อกฺขธุตฺตกอุปมา

[434] ‘‘เตน หิ, ราชญฺญ, อุปมํ เต กริสฺสามิ, อุปมาย มิเธกจฺเจ วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติฯ ภูตปุพฺพํ, ราชญฺญ, ทฺเว อกฺขธุตฺตา อกฺเขหิ ทิพฺพิํสุฯ เอโก อกฺขธุตฺโต อาคตาคตํ กลิํ คิลติฯ อทฺทสา โข ทุติโย อกฺขธุตฺโต ตํ อกฺขธุตฺตํ อาคตาคตํ กลิํ คิลนฺตํ, ทิสฺวา ตํ อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ – ‘ตฺวํ โข, สมฺม, เอกนฺติเกน ชินาสิ, เทหิ เม, สมฺม, อกฺเข ปโชหิสฺสามี’ติฯ ‘เอวํ สมฺมา’ติ โข โส อกฺขธุตฺโต ตสฺส อกฺขธุตฺตสฺส อกฺเข ปาทาสิฯ อถ โข โส อกฺขธุตฺโต อกฺเข วิเสน ปริภาเวตฺวา ตํ อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ – ‘เอหิ โข, สมฺม, อกฺเขหิ ทิพฺพิสฺสามา’ติฯ ‘เอวํ สมฺมา’ติ โข โส อกฺขธุตฺโต ตสฺส อกฺขธุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ ทุติยมฺปิ โข เต อกฺขธุตฺตา อกฺเขหิ ทิพฺพิํสุฯ ทุติยมฺปิ โข โส อกฺขธุตฺโต อาคตาคตํ กลิํ คิลติฯ อทฺทสา โข ทุติโย อกฺขธุตฺโต ตํ อกฺขธุตฺตํ ทุติยมฺปิ อาคตาคตํ กลิํ คิลนฺตํ, ทิสฺวา ตํ อกฺขธุตฺตํ เอตทโวจ –

‘‘ลิตฺตํ ปรเมน เตชสา, คิลมกฺขํ ปุริโส น พุชฺฌติ;

คิล เร คิล ปาปธุตฺตก [คิลิ เร ปาปธุตฺตก (ก.)], ปจฺฉา เต กฏุกํ ภวิสฺสตีติฯ

‘‘เอวเมว โข ตฺวํ, ราชญฺญ, อกฺขธุตฺตกูปโม มญฺเญ ปฏิภาสิฯ ปฏินิสฺสชฺเชตํ, ราชญฺญ, ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ; ปฏินิสฺสชฺเชตํ, ราชญฺญ, ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํฯ มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายา’’ติฯ

[435] ‘‘กิญฺจาปิ ภวํ กสฺสโป เอวมาห, อถ โข เนวาหํ สกฺโกมิ อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิตุํฯ ราชาปิ มํ ปเสนทิ โกสโล ชานาติ ติโรราชาโนปิ – ‘ปายาสิ ราชญฺโญ เอวํวาที เอวํทิฏฺฐี – ‘‘อิติปิ นตฺถิ ปโร โลโก…เป.… วิปาโก’’ติฯ

สจาหํ, โภ กสฺสป, อิทํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามิ, ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร – ‘ยาว พาโล ปายาสิ ราชญฺโญ อพฺยตฺโต ทุคฺคหิตคาหี’ติฯ โกเปนปิ นํ หริสฺสามิ, มกฺเขนปิ นํ หริสฺสามิ, ปลาเสนปิ นํ หริสฺสามี’’ติฯ

สาณภาริกอุปมา

[436] ‘‘เตน หิ, ราชญฺญ, อุปมํ เต กริสฺสามิ, อุปมาย มิเธกจฺเจ วิญฺญู ปุริสา ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติฯ ภูตปุพฺพํ, ราชญฺญ, อญฺญตโร ชนปโท วุฏฺฐาสิฯ อถ โข สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ – ‘อายาม, สมฺม, เยน โส ชนปโท เตนุปสงฺกมิสฺสาม, อปฺเปว นาเมตฺถ กิญฺจิ ธนํ อธิคจฺเฉยฺยามา’ติฯ ‘เอวํ สมฺมา’ติ โข สหายโก สหายกสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ เต เยน โส ชนปโท, เยน อญฺญตรํ คามปฏฺฏํ [คามปชฺชํ (สฺยา.), คามปตฺตํ (สี.)] เตนุปสงฺกมิํสุ , ตตฺถ อทฺทสํสุ ปหูตํ สาณํ ฉฑฺฑิตํ, ทิสฺวา สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ – ‘อิทํ โข, สมฺม, ปหูตํ สาณํ ฉฑฺฑิตํ, เตน หิ, สมฺม, ตฺวญฺจ สาณภารํ พนฺธ, อหญฺจ สาณภารํ พนฺธิสฺสามิ, อุโภ สาณภารํ อาทาย คมิสฺสามา’ติฯ ‘เอวํ สมฺมา’ติ โข สหายโก สหายกสฺส ปฏิสฺสุตฺวา สาณภารํ พนฺธิตฺวา เต อุโภ สาณภารํ อาทาย เยน อญฺญตรํ คามปฏฺฏํ เตนุปสงฺกมิํสุฯ ตตฺถ อทฺทสํสุ ปหูตํ สาณสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํ, ทิสฺวา สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ – ‘ยสฺส โข, สมฺม, อตฺถาย อิจฺเฉยฺยาม สาณํ, อิทํ ปหูตํ สาณสุตฺตํ ฉฑฺฑิตํฯ เตน หิ, สมฺม, ตฺวญฺจ สาณภารํ ฉฑฺเฑหิ, อหญฺจ สาณภารํ ฉฑฺเฑสฺสามิ, อุโภ สาณสุตฺตภารํ อาทาย คมิสฺสามา’ติฯ ‘อยํ โข เม, สมฺม, สาณภาโร ทูราภโต จ สุสนฺนทฺโธ จ, อลํ เม ตฺวํ ปชานาหี’ติฯ อถ โข โส สหายโก สาณภารํ ฉฑฺเฑตฺวา สาณสุตฺตภารํ อาทิยิฯ

‘‘เต เยน อญฺญตรํ คามปฏฺฏํ เตนุปสงฺกมิํสุฯ ตตฺถ อทฺทสํสุ ปหูตา สาณิโย ฉฑฺฑิตา, ทิสฺวา สหายโก สหายกํ อามนฺเตสิ – ‘ยสฺส โข , สมฺม, อตฺถาย อิจฺเฉยฺยาม สาณํ วา สาณสุตฺตํ วา, อิมา ปหูตา สาณิโย ฉฑฺฑิตาฯ