อถ โข อปรา เทวตา ภควโต สนฺติเก อิมํ คาถํ อภาสิ –
‘‘เยเกจิ พุทฺธํ สรณํ คตาเส, น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมิํ;
ปหาย มานุสํ เทหํ, เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺตี’’ติฯ
เทวตาสนฺนิปาตา
[333] อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เยภุยฺเยน, ภิกฺขเว, ทสสุ โลกธาตูสุ เทวตา สนฺนิปติตา โหนฺติ [( ) สี. อิโปตฺถเกสุ นตฺถิ], ตถาคตํ ทสฺสนาย ภิกฺขุสงฺฆญฺจ ฯ เยปิ เต, ภิกฺขเว, อเหสุํ อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, เตสมฺปิ ภควนฺตานํ เอตํปรมาเยว [เอตปรมาเยว (สี. สฺยา. ปี.)] เทวตา สนฺนิปติตา อเหสุํ เสยฺยถาปิ มยฺหํ เอตรหิฯ เยปิ เต, ภิกฺขเว, ภวิสฺสนฺติ อนาคตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, เตสมฺปิ ภควนฺตานํ เอตํปรมาเยว เทวตา สนฺนิปติตา ภวิสฺสนฺติ เสยฺยถาปิ มยฺหํ เอตรหิฯ อาจิกฺขิสฺสามิ, ภิกฺขเว, เทวกายานํ นามานิ; กิตฺตยิสฺสามิ, ภิกฺขเว, เทวกายานํ นามานิ; เทเสสฺสามิ, ภิกฺขเว, เทวกายานํ นามานิฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิกโรถ, ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ
[334] ภควา เอตทโวจ –
‘‘สิโลกมนุกสฺสามิ, ยตฺถ ภุมฺมา ตทสฺสิตา;
เย สิตา คิริคพฺภรํ, ปหิตตฺตา สมาหิตาฯ
‘‘ปุถูสีหาว สลฺลีนา, โลมหํสาภิสมฺภุโน;
โอทาตมนสา สุทฺธา, วิปฺปสนฺนมนาวิลา’’ [วิปฺปสนฺนามนาวิลา (ปี. ก.)]ฯ
ภิยฺโย ปญฺจสเต ญตฺวา, วเน กาปิลวตฺถเว;
ตโต อามนฺตยี สตฺถา, สาวเก สาสเน รเตฯ
‘‘เทวกายา อภิกฺกนฺตา, เต วิชานาถ ภิกฺขโว’’;
เต จ อาตปฺปมกรุํ, สุตฺวา พุทฺธสฺส สาสนํฯ
เตสํ ปาตุรหุ ญาณํ, อมนุสฺสานทสฺสนํ;
อปฺเปเก สตมทฺทกฺขุํ, สหสฺสํ อถ สตฺตริํฯ
สตํ เอเก สหสฺสานํ, อมนุสฺสานมทฺทสุํ;
อปฺเปเกนนฺตมทฺทกฺขุํ , ทิสา สพฺพา ผุฏา อหุํฯ
ตญฺจ สพฺพํ อภิญฺญาย, ววตฺถิตฺวาน [ววกฺขิตฺวาน (สี. สฺยา. ปี.), อเวกฺขิตฺวาน (ฏีกา)] จกฺขุมา;
ตโต อามนฺตยี สตฺถา, สาวเก สาสเน รเตฯ
‘‘เทวกายา อภิกฺกนฺตา, เต วิชานาถ ภิกฺขโว;
เย โวหํ กิตฺตยิสฺสามิ, คิราหิ อนุปุพฺพโสฯ
[335]‘‘สตฺตสหสฺสา เต ยกฺขา, ภุมฺมา กาปิลวตฺถวาฯ
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘ฉสหสฺสา เหมวตา, ยกฺขา นานตฺตวณฺณิโน;
อิทฺธิมนฺโต ชุตีมนฺโต [ชุตีมนฺโต (สี. ปี.)], วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘สาตาคิรา ติสหสฺสา, ยกฺขา นานตฺตวณฺณิโน;
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘อิจฺเจเต โสฬสสหสฺสา, ยกฺขา นานตฺตวณฺณิโน;
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘เวสฺสามิตฺตา ปญฺจสตา, ยกฺขา นานตฺตวณฺณิโน;
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘กุมฺภีโร ราชคหิโก, เวปุลฺลสฺส นิเวสนํ;
ภิยฺโย นํ สตสหสฺสํ, ยกฺขานํ ปยิรุปาสติ;
กุมฺภีโร ราชคหิโก, โสปาคา สมิติํ วนํฯ
[336]‘‘ปุริมญฺจ ทิสํ ราชา, ธตรฏฺโฐ ปสาสติฯ
คนฺธพฺพานํ อธิปติ, มหาราชา ยสสฺสิโสฯ
‘‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, อินฺทนามา มหพฺพลา;
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘ทกฺขิณญฺจ ทิสํ ราชา, วิรูฬฺโห ตํ ปสาสติ [ตปฺปสาสติ (สฺยา.)];
กุมฺภณฺฑานํ อธิปติ, มหาราชา ยสสฺสิโสฯ
‘‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, อินฺทนามา มหพฺพลา;
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘ปจฺฉิมญฺจ ทิสํ ราชา, วิรูปกฺโข ปสาสติ;
นาคานญฺจ อธิปติ, มหาราชา ยสสฺสิโสฯ
‘‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, อินฺทนามา มหพฺพลา;
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘อุตฺตรญฺจ ทิสํ ราชา, กุเวโร ตํ ปสาสติ;
ยกฺขานญฺจ อธิปติ, มหาราชา ยสสฺสิโสฯ
‘‘ปุตฺตาปิ ตสฺส พหโว, อินฺทนามา มหพฺพลา;
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘ปุริมํ ทิสํ ธตรฏฺโฐ, ทกฺขิเณน วิรูฬฺหโก;
ปจฺฉิเมน วิรูปกฺโข, กุเวโร อุตฺตรํ ทิสํฯ
‘‘จตฺตาโร เต มหาราชา, สมนฺตา จตุโร ทิสา;
ททฺทลฺลมานา [ททฺทฬฺหมานา (ก.)] อฏฺฐํสุ, วเน กาปิลวตฺถเวฯ
[337]‘‘เตสํ มายาวิโน ทาสา, อาคุํ [อาคู (สฺยา.), อาคุ (สี. ปี.) เอวมุปริปิ] วญฺจนิกา สฐาฯ
มายา กุเฏณฺฑุ วิเฏณฺฑุ [เวเฏณฺฑุ (สี. สฺยา. ปี.)], วิฏุจฺจ [วิฏู จ (สฺยา.)] วิฏุโฏ สหฯ
‘‘จนฺทโน กามเสฏฺโฐ จ, กินฺนิฆณฺฑุ [กินฺนุฆณฺฑุ (สี. สฺยา. ปี.)] นิฆณฺฑุ จ;
ปนาโท โอปมญฺโญ จ, เทวสูโต จ มาตลิฯ
‘‘จิตฺตเสโน จ คนฺธพฺโพ, นโฬราชา ชเนสโภ [ชโนสโภ (สฺยา.)];
อาคา ปญฺจสิโข เจว, ติมฺพรู สูริยวจฺจสา [สุริยวจฺจสา (สี. ปี.)]ฯ
‘‘เอเต จญฺเญ จ ราชาโน, คนฺธพฺพา สห ราชุภิ;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
[338]‘‘อถาคุํ นาคสา นาคา, เวสาลา สหตจฺฉกาฯ
กมฺพลสฺสตรา อาคุํ, ปายาคา สห ญาติภิฯ
‘‘ยามุนา ธตรฏฺฐา จ, อาคู นาคา ยสสฺสิโน;
เอราวโณ มหานาโค, โสปาคา สมิติํ วนํฯ
‘‘เย นาคราเช สหสา หรนฺติ, ทิพฺพา ทิชา ปกฺขิ วิสุทฺธจกฺขู;
เวหายสา [เวหาสยา (สี. ปี.)] เต วนมชฺฌปตฺตา, จิตฺรา สุปณฺณา อิติ เตส นามํฯ
‘‘อภยํ ตทา นาคราชานมาสิ, สุปณฺณโต เขมมกาสิ พุทฺโธ;
สณฺหาหิ วาจาหิ อุปวฺหยนฺตา, นาคา สุปณฺณา สรณมกํสุ พุทฺธํฯ
[339]‘‘ชิตา วชิรหตฺเถน, สมุทฺทํ อสุราสิตาฯ
ภาตโร วาสวสฺเสเต, อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโนฯ
‘‘กาลกญฺจา มหาภิสฺมา [กาลกญฺชา มหาภิํสา (สี. ปี.)], อสุรา ทานเวฆสา;
เวปจิตฺติ สุจิตฺติ จ, ปหาราโท นมุจี สหฯ
‘‘สตญฺจ พลิปุตฺตานํ, สพฺเพ เวโรจนามกา;
สนฺนยฺหิตฺวา พลิเสนํ [พลีเสนํ (สฺยา.)], ราหุภทฺทมุปาคมุํ;
สมโยทานิ ภทฺทนฺเต, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
[340]‘‘อาโป จ เทวา ปถวี, เตโช วาโย ตทาคมุํฯ
วรุณา วารณา [วารุณา (สฺยา.)] เทวา, โสโม จ ยสสา สหฯ
‘‘เมตฺตา กรุณา กายิกา, อาคุํ เทวา ยสสฺสิโน;
ทเสเต ทสธา กายา, สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโนฯ
‘‘อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘เวณฺฑุเทวา สหลิ จ [เวณฺหูจ เทวา สหลีจ (สี. ปี.)], อสมา จ ทุเว ยมา;
จนฺทสฺสูปนิสา เทวา, จนฺทมาคุํ ปุรกฺขตฺวาฯ
‘‘สูริยสฺสูปนิสา [สุริยสฺสูปนิสา (สี. สฺยา. ปี.)] เทวา, สูริยมาคุํ ปุรกฺขตฺวา;
นกฺขตฺตานิ ปุรกฺขตฺวา, อาคุํ มนฺทวลาหกาฯ
‘‘วสูนํ วาสโว เสฏฺโฐ, สกฺโกปาคา ปุรินฺทโท;
ทเสเต ทสธา กายา, สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโนฯ
‘‘อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘อถาคุํ สหภู เทวา, ชลมคฺคิสิขาริว;
อริฏฺฐกา จ โรชา จ, อุมาปุปฺผนิภาสิโนฯ
‘‘วรุณา สหธมฺมา จ, อจฺจุตา จ อเนชกา;
สูเลยฺยรุจิรา อาคุํ, อาคุํ วาสวเนสิโน;
ทเสเต ทสธา กายา, สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโนฯ
‘‘อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘สมานา มหาสมนา, มานุสา มานุสุตฺตมา;
ขิฑฺฑาปโทสิกา อาคุํ, อาคุํ มโนปโทสิกาฯ
‘‘อถาคุํ หรโย เทวา, เย จ โลหิตวาสิโน;
ปารคา มหาปารคา, อาคุํ เทวา ยสสฺสิโน;
ทเสเต ทสธา กายา, สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโนฯ
‘‘อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘สุกฺกา กรมฺภา [กรุมฺหา (สี. สฺยา. ปี.)] อรุณา, อาคุํ เวฆนสา สห;
โอทาตคยฺหา ปาโมกฺขา, อาคุํ เทวา วิจกฺขณาฯ
‘‘สทามตฺตา หารคชา, มิสฺสกา จ ยสสฺสิโน;
ถนยํ อาค ปชฺชุนฺโน, โย ทิสา อภิวสฺสติฯ
‘‘ทเสเต ทสธา กายา, สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน;
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘เขมิยา ตุสิตา ยามา, กฏฺฐกา จ ยสสฺสิโน;
ลมฺพีตกา ลามเสฏฺฐา, โชตินามา จ อาสวา;
นิมฺมานรติโน อาคุํ, อถาคุํ ปรนิมฺมิตาฯ
‘‘ทเสเต ทสธา กายา, สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน;
อิทฺธิมนฺโต ชุติมนฺโต, วณฺณวนฺโต ยสสฺสิโน;
โมทมานา อภิกฺกามุํ, ภิกฺขูนํ สมิติํ วนํฯ
‘‘สฏฺเฐเต เทวนิกายา, สพฺเพ นานตฺตวณฺณิโน;
นามนฺวเยน อาคจฺฉุํ [อาคญฺฉุํ (สี. สฺยา. ปี.)], เย จญฺเญ สทิสา สหฯ
‘‘‘ปวุฏฺฐชาติมขิลํ [ปวุตฺถชาติํ อขิลํ (สี. ปี.)], โอฆติณฺณมนาสวํ;
ทกฺเขโมฆตรํ นาคํ, จนฺทํว อสิตาติคํ’ฯ
[341]‘‘สุพฺรหฺมา ปรมตฺโต จ [ปรมตฺโถ จ (ก.)], ปุตฺตา อิทฺธิมโต สหฯ
สนงฺกุมาโร ติสฺโส จ, โสปาค สมิติํ วนํฯ
‘‘สหสฺสํ พฺรหฺมโลกานํ, มหาพฺรหฺมาภิติฏฺฐติ;
อุปปนฺโน ชุติมนฺโต, ภิสฺมากาโย ยสสฺสิโสฯ
‘‘ทเสตฺถ อิสฺสรา อาคุํ, ปจฺเจกวสวตฺติโน;
เตสญฺจ มชฺฌโต อาค, หาริโต ปริวาริโตฯ
[342]‘‘เต จ สพฺเพ อภิกฺกนฺเต, สอินฺเท [สินฺเท (สฺยา.)] เทเว สพฺรหฺมเกฯ
มารเสนา อภิกฺกามิ, ปสฺส กณฺหสฺส มนฺทิยํฯ
‘‘‘เอถ คณฺหถ พนฺธถ, ราเคน พทฺธมตฺถุ โว;
สมนฺตา ปริวาเรถ, มา โว มุญฺจิตฺถ โกจิ นํ’ฯ
‘‘อิติ ตตฺถ มหาเสโน, กณฺโห เสนํ อเปสยิ;
ปาณินา ตลมาหจฺจ, สรํ กตฺวาน เภรวํฯ
‘‘ยถา ปาวุสฺสโก เมโฆ, ถนยนฺโต สวิชฺชุโก;
ตทา โส ปจฺจุทาวตฺติ, สงฺกุทฺโธ อสยํวเส [อสยํวสี (สี. ปี.)]ฯ
[343] ตญฺจ สพฺพํ อภิญฺญาย, ววตฺถิตฺวาน จกฺขุมาฯ
ตโต อามนฺตยี สตฺถา, สาวเก สาสเน รเตฯ
‘‘มารเสนา อภิกฺกนฺตา, เต วิชานาถ ภิกฺขโว;
เต จ อาตปฺปมกรุํ, สุตฺวา พุทฺธสฺส สาสนํ;
วีตราเคหิ ปกฺกามุํ, เนสํ โลมาปิ อิญฺชยุํฯ
‘‘‘สพฺเพ วิชิตสงฺคามา, ภยาตีตา ยสสฺสิโน;
โมทนฺติ สห ภูเตหิ, สาวกา เต ชเนสุตา’’ติฯ
มหาสมยสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํฯ
8. สกฺกปญฺหสุตฺตํ
[344] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา มคเธสุ วิหรติ, ปาจีนโต ราชคหสฺส อมฺพสณฺฑา นาม พฺราหฺมณคาโม, ตสฺสุตฺตรโต เวทิยเก ปพฺพเต อินฺทสาลคุหายํฯ เตน โข ปน สมเยน สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส อุสฺสุกฺกํ อุทปาทิ ภควนฺตํ ทสฺสนายฯ อถ โข สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส เอตทโหสิ – ‘‘กหํ นุ โข ภควา เอตรหิ วิหรติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติ? อทฺทสา โข สกฺโก เทวานมินฺโท ภควนฺตํ มคเธสุ วิหรนฺตํ ปาจีนโต ราชคหสฺส อมฺพสณฺฑา นาม พฺราหฺมณคาโม, ตสฺสุตฺตรโต เวทิยเก ปพฺพเต อินฺทสาลคุหายํฯ ทิสฺวาน เทเว ตาวติํเส อามนฺเตสิ – ‘‘อยํ, มาริสา, ภควา มคเธสุ วิหรติ, ปาจีนโต ราชคหสฺส อมฺพสณฺฑา นาม พฺราหฺมณคาโม, ตสฺสุตฺตรโต เวทิยเก ปพฺพเต อินฺทสาลคุหายํฯ ยทิ ปน, มาริสา, มยํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกเมยฺยาม อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธ’’นฺติ? ‘‘เอวํ ภทฺทนฺตวา’’ติ โข เทวา ตาวติํสา สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปจฺจสฺโสสุํฯ
[345] อถ โข สกฺโก เทวานมินฺโท ปญฺจสิขํ คนฺธพฺพเทวปุตฺตํ [คนฺธพฺพปุตฺตํ (สฺยา.)] อามนฺเตสิ – ‘‘อยํ, ตาต ปญฺจสิข, ภควา มคเธสุ วิหรติ ปาจีนโต ราชคหสฺส อมฺพสณฺฑา นาม พฺราหฺมณคาโม, ตสฺสุตฺตรโต เวทิยเก ปพฺพเต อินฺทสาลคุหายํฯ ยทิ ปน , ตาต ปญฺจสิข, มยํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกเมยฺยาม อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธ’’นฺติ? ‘‘เอวํ ภทฺทนฺตวา’’ติ โข ปญฺจสิโข คนฺธพฺพเทวปุตฺโต สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เพลุวปณฺฑุวีณํ อาทาย สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส อนุจริยํ อุปาคมิฯ
[346] อถ โข สกฺโก เทวานมินฺโท เทเวหิ ตาวติํเสหิ ปริวุโต ปญฺจสิเขน คนฺธพฺพเทวปุตฺเตน ปุรกฺขโต เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย ปสาริตํ วา พาหํ สมิญฺเชยฺย; เอวเมว เทเวสุ ตาวติํเสสุ อนฺตรหิโต มคเธสุ ปาจีนโต ราชคหสฺส อมฺพสณฺฑา นาม พฺราหฺมณคาโม, ตสฺสุตฺตรโต เวทิยเก ปพฺพเต ปจฺจุฏฺฐาสิฯ