อเจลปาถิกปุตฺตวตฺถุวณฺณนา

[15] ปาถิกปุตฺโตติ ปาถิกสฺส ปุตฺโตฯ ญาณวาเทนาติ ญาณวาเทน สทฺธิํฯ อุปฑฺฒปถนฺติ โยชนํ เจ, โน อนฺตเร ภเวยฺย, โคตโม อฑฺฒโยชนํ, อหํ อฑฺฒโยชนํฯ เอส นโย อฑฺฒโยชนาทีสุฯ เอกปทวารมฺปิ อติกฺกมฺม คจฺฉโต ชโย ภวิสฺสติ, อนาคจฺฉโต ปราชโยติฯ เต ตตฺถาติ เต มยํ ตตฺถ สมาคตฏฺฐาเนฯ ตทฺทิคุณํ ตทฺทิคุณาหนฺติ ตโต ตโต ทิคุณํ ทิคุณํ อหํ กริสฺสามิ, ภควตา สทฺธิํ ปาฏิหาริยํ กาตุํ อสมตฺถภาวํ ชานนฺโตปิ ‘‘อุตฺตมปุริเสน สทฺธิํ ปฏฺฐเปตฺวา อสกฺกุณนฺตสฺสาปิ ปาสํโส โหตี’’ติ ญตฺวา เอวมาหฯ นครวาสิโนปิ ตํ สุตฺวา ‘‘อสมตฺโถ นาม เอวํ น คชฺชติ, อทฺธา อยมฺปิ อรหา ภวิสฺสตี’’ติ ตสฺส มหนฺตํ สกฺการมกํสุฯ

[16] เยนาหํ เตนุปสงฺกมีติ ‘‘สุนกฺขตฺโต กิร ปาถิกปุตฺโต เอวํ วทตี’’ติ อสฺโสสิฯ อถสฺส หีนชฺฌาสยตฺตา หีนทสฺสนาย จิตฺตํ อุทปาทิฯ

โส ภควโต วตฺตํ กตฺวา ภควติ คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺเฐ ปาถิกปุตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิ ‘‘ตุมฺเห กิร เอวรูปิํ กถํ กเถถา’’ติ? ‘‘อาม, กเถมา’’ติฯ ยทิ เอวํ ‘‘มา ภายิตฺถ วิสฺสตฺถา ปุนปฺปุนํ เอวํ วทถ, อหํ สมณสฺส โคตมสฺส อุปฏฺฐาโก, ตสฺส วิสยํ วิชานามิ, ตุมฺเหหิ สทฺธิํ ปาฏิหาริยํ กาตุํ น สกฺขิสฺสติ, อหํ สมณสฺส โคตมสฺส กเถตฺวา ภยํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ อญฺญโต คเหตฺวา คมิสฺสามิ, ตุมฺเห มา ภายิตฺถา’’ติ ตํ อสฺสาเสตฺวา ภควโต สนฺติกํ คโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เยนาหํ เตนุปสงฺกมี’’ติฯ ตํ วาจนฺติอาทีสุ ‘‘อหํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหีติ วิจริํ, อภูตํ เม กถิตํ นาหํ พุทฺโธ’’ติ วทนฺโต ตํ วาจํ ปชหติ นามฯ รโห นิสีทิตฺวา จินฺตยมาโน ‘‘อหํ ‘เอตฺตกํ กาลํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหี’ติ วิจริํ, อิโต ทานิ ปฏฺฐาย นาหํ พุทฺโธ’’ติ จินฺตยนฺโต ตํ จิตฺตํ ปชหติ นามฯ ‘‘อหํ ‘เอตฺตกํ กาลํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหี’ติ ปาปกํ ทิฏฺฐิํ คเหตฺวา วิจริํ, อิโต ทานิ ปฏฺฐาย อิมํ ทิฏฺฐิํ ปชหามี’’ติ ปชหนฺโต ตํ ทิฏฺฐิํ ปฏินิสฺสชฺชติ นามฯ เอวํ อกโรนฺโต ปน ตํ วาจํ อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย ตํ ทิฏฺฐิํ อปฺปฏินิสฺสชฺชิตฺวาติ วุจฺจติฯ วิปเตยฺยาติ พนฺธนา มุตฺตตาลปกฺกํ วิย คีวโต ปเตยฺย, สตฺตธา วา ปน ผเลยฺยฯ

[17] รกฺขเตตนฺติ รกฺขตุ เอตํฯ เอกํเสนาติ นิปฺปริยาเยนฯ โอธาริตาติ ภาสิตาฯ อเจโล จ, ภนฺเต, ปาถิกปุตฺโตติ เอวํ เอกํเสน ภควโต วาจาย โอธาริตาย สเจ อเจโล ปาถิกปุตฺโตฯ วิรูปรูเปนาติ วิคตรูเปน วิคจฺฉิตสภาเวน รูเปน อตฺตโน รูปํ ปหาย อทิสฺสมาเนน กาเยนฯ สีหพฺยคฺฆาทิวเสน วา วิวิธรูเปน สมฺมุขีภาวํ อาคจฺเฉยฺยฯ ตทสฺส ภควโต มุสาติ เอวํ สนฺเต ภควโต ตํ วจนํ มุสา ภเวยฺยาติ มุสาวาเทน นิคฺคณฺหาติฯ ฐเปตฺวา กิร เอตํ น อญฺเญน ภควา มุสาวาเทน นิคฺคหิตปุพฺโพติฯ

[18] ทฺวยคามินีติ สรูเปน อตฺถิภาวํ, อตฺเถน นตฺถิภาวนฺติ เอวํ ทฺวยคามินีฯ อลิกตุจฺฉนิปฺผลวาจาย เอตํ อธิวจนํฯ

[19] อชิโตปิ นาม ลิจฺฉวีนํ เสนาปตีติ โส กิร ภควโต อุปฏฺฐาโก อโหสิ, โส กาลมกาสิฯ อถสฺส สรีรกิจฺจํ กตฺวา มนุสฺสา ปาถิกปุตฺตํ ปุจฺฉิํสุ ‘‘กุหิํ นิพฺพตฺโต เสนาปตี’’ติ? โส อาห – ‘‘มหานิรเย นิพฺพตฺโต’’ติฯ อิทญฺจ ปน วตฺวา ปุน อาห ‘‘ตุมฺหากํ เสนาปติ มม สนฺติกํ อาคมฺม อหํ ตุมฺหากํ วจนมกตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส วาทํ ปติฏฺฐเปตฺวา นิรเย นิพฺพตฺโตมฺหี’’ติ ปโรทิตฺถาติฯ เตนุปสงฺกมิ ทิวาวิหารายาติ เอตฺถ ‘‘ปาฏิหาริยกรณตฺถายา’’ติ กสฺมา น วทติ? อภาวาฯ สมฺมุขีภาโวปิ หิสฺส เตน สทฺธิํ นตฺถิ, กุโต ปาฏิหาริยกรณํ, ตสฺมา ตถา อวตฺวา ‘‘ทิวาวิหารายา’’ติ อาหฯ

อิทฺธิปาฏิหาริยกถาวณฺณนา

[20] คหปติเนจยิกาติ คหปติ มหาสาลาฯ เตสญฺหิ มหาธนธญฺญนิจโย, ตสฺมา ‘‘เนจยิกา’’ติ วุจฺจนฺติฯ อเนกสหสฺสาติ สหสฺเสหิปิ อปริมาณคณนาฯ เอวํ มหติํ กิร ปริสํ ฐเปตฺวา สุนกฺขตฺตํ อญฺโญ สนฺนิปาเตตุํ สมตฺโถ นตฺถิฯ เตเนว ภควา เอตฺตกํ กาลํ สุนกฺขตฺตํ คเหตฺวา วิจริฯ

[21] ภยนฺติ จิตฺตุตฺราสภยํฯ ฉมฺภิตตฺตนฺติ สกลสรีรจลนํฯ โลมหํโสติ โลมานํ อุทฺธคฺคภาโวฯ โส กิร จินฺเตสิ – ‘‘อหํ อติมหนฺตํ กถํ กเถตฺวา สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคเลน สทฺธิํ ปฏิวิรุทฺโธ, มยฺหํ โข ปนพฺภนฺตเร อรหตฺตํ วา ปาฏิหาริยกรณเหตุ วา นตฺถิ, สมโณ ปน โคตโม ปาฏิหาริยํ กริสฺสติ, อถสฺส ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา มหาชโน ‘ตฺวํ ทานิ ปาฏิหาริยํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต กสฺมา อตฺตโน ปมาณมชานิตฺวา โลเก อคฺคปุคฺคเลน สทฺธิํ ปฏิมลฺโล หุตฺวา คชฺชสี’ติ กฏฺฐเลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ วิเหเฐสฺสตี’’ติฯ เตนสฺส มหาชนสนฺนิปาตญฺเจว เตน ภควโต จ อาคมนํ สุตฺวา ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา อุทปาทิฯ โส ตโต ทุกฺขา มุจฺจิตุกาโม ตินฺทุกขาณุกปริพฺพาชการามํ อคมาสิฯ