อจฺฉริยอพฺภุตวณฺณนา

[162] อายสฺมา อุทายีติ ตโย เถรา อุทายี นาม – ลาฬุทายี, กาฬุทายี, มหาอุทายีติฯ อิธ มหาอุทายี อธิปฺเปโตฯ ตสฺส กิร อิมํ สุตฺตํ อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ปริโยสานา สุณนฺตสฺส อพฺภนฺตเร ปญฺจวณฺณา ปีติ อุปฺปชฺชิตฺวา ปาทปิฏฺฐิโต สีสมตฺถกํ คจฺฉติ, สีสมตฺถกโต ปาทปิฏฺฐิํ อาคจฺฉติ, อุภโต ปฏฺฐาย มชฺฌํ โอตรติ, มชฺฌโต ปฏฺฐาย อุภโต คจฺฉติฯ โส นิรนฺตรํ ปีติยา ผุฏสรีโร พลวโสมนสฺเสน ทสพลสฺส คุณํ กเถนฺโต อจฺฉริยํ ภนฺเตติอาทิมาหฯ อปฺปิจฺฉตาติ นิตฺตณฺหตาฯ สนฺตุฏฺฐิตาติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ตีหากาเรหิ สนฺโตโสฯ สลฺเลขตาติ สพฺพกิเลสานํ สลฺลิขิตภาโวฯ ยตฺร หิ นามาติ โย นามฯ น อตฺตานํ ปาตุกริสฺสตีติ อตฺตโน คุเณ น อาวิ กริสฺสติฯ ปฏากํ ปริหเรยฺยุนฺติ ‘‘โก อมฺเหหิ สทิโส อตฺถี’’ติ วทนฺตา ปฏากํ อุกฺขิปิตฺวา นาฬนฺทํ วิจเรยฺยุํฯ

ปสฺส โข ตฺวํ, อุทายิ, ตถาคตสฺส อปฺปิจฺฉตาติ ปสฺส อุทายิ ยาทิสี ตถาคตสฺส อปฺปิจฺฉตาติ เถรสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต อาหฯ กิํ ปน ภควา เนว อตฺตานํ ปาตุกโรติ, น อตฺตโน คุณํ กเถตีติ เจ? น, น กเถติฯ อปฺปิจฺฉตาทีหิ กเถตพฺพํ, จีวราทิเหตุํ น กเถติฯ เตเนวาห – ‘‘ปสฺส โข ตฺวํ, อุทายิ, ตถาคตสฺส อปฺปิจฺฉตา’’ติอาทิฯ พุชฺฌนกสตฺตํ ปน อาคมฺม เวเนยฺยวเสน กเถติฯ ยถาห –

‘‘น เม อาจริโย อตฺถิ, สทิโส เม น วิชฺชติ;

สเทวกสฺมิํ โลกสฺมิํ, นตฺถิ เม ปฏิปุคฺคโล’’ติฯ (มหาว. 11);

เอวํ ตถาคตสฺส คุณทีปิกา พหู คาถาปิ สุตฺตนฺตาปิ วิตฺถาเรตพฺพาฯ

[163] อภิกฺขณํ ภาเสยฺยาสีติ ปุนปฺปุนํ ภาเสยฺยาสิฯ ปุพฺพณฺหสมเย เม กถิตนฺติ มา มชฺฌนฺหิกาทีสุ น กถยิตฺถฯ อชฺช วา เม กถิตนฺติ มา ปรทิวสาทีสุ น กถยิตฺถาติ อตฺโถฯ ปเวเทสีติ กเถสิฯ อิมสฺส เวยฺยากรณสฺสาติ นิคฺคาถกตฺตา อิทํ สุตฺตํ ‘‘เวยฺยากรณ’’นฺติ วุตฺตํฯ อธิวจนนฺติ นามํฯ อิทํ ปน ‘‘อิติ หิท’’นฺติ ปฏฺฐาย ปทํ สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย

สมฺปสาทนียสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปาสาทิกสุตฺตวณฺณนา

นิคณฺฐนาฏปุตฺตกาลงฺกิริยวณฺณนา

[164] เอวํ เม สุตนฺติ ปาสาทิกสุตฺตํฯ ตตฺรายมนุตฺตานปทวณฺณนา – เวธญฺญา นาม สกฺยาติ ธนุมฺหิ กตสิกฺขา เวธญฺญนามกา เอเก สกฺยาฯ เตสํ อมฺพวเน ปาสาเทติ เตสํ อมฺพวเน สิปฺปํ อุคฺคณฺหตฺถาย กโต ทีฆปาสาโท อตฺถิ, ตตฺถ วิหรติฯ อธุนา กาลงฺกโตติ สมฺปติ กาลงฺกโตฯ ทฺเวธิกชาตาติ ทฺเวชฺฌชาตา, ทฺเวภาคา ชาตาฯ ภณฺฑนาทีสุ ภณฺฑนํ ปุพฺพภาคกลโห, ตํ ทณฺฑาทานาทิวเสน ปณฺณตฺติวีติกฺกมวเสน จ วฑฺฒิตํ กลโหฯ ‘‘น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสี’’ติอาทินา นเยน วิรุทฺธวจนํ วิวาโทฯ วิตุทนฺตาติ วิชฺฌนฺตาฯ สหิตํ เมติ มม วจนํ อตฺถสญฺหิตํฯ อธิจิณฺณํ เต วิปราวตฺตนฺติ ยํ ตว อธิจิณฺณํ จิรกาลาเสวนวเสน ปคุณํ, ตํ มม วาทํ อาคมฺม นิวตฺตํฯ อาโรปิโต เต วาโทติ ตุยฺหํ อุปริ มยา โทโส อาโรปิโตฯ จร วาทปฺปโมกฺขายาติ ภตฺตปุฏํ อาทาย ตํ ตํ อุปสงฺกมิตฺวา วาทปฺปโมกฺขตฺถาย อุตฺตริ ปริเยสมาโน วิจรฯ นิพฺเพเฐหิ วาติ อถ วา มยา อาโรปิตโทสโต อตฺตานํ โมเจหิฯ สเจ ปโหสีติ สเจ สกฺโกสิฯ วโธเยวาติ มรณเมวฯ นาฏปุตฺติเยสูติ นาฏปุตฺตสฺส อนฺเตวาสิเกสุฯ นิพฺพินฺนรูปาติ อุกฺกณฺฐิตสภาวา อภิวาทนาทีนิปิ น กโรนฺติฯ วิรตฺตรูปาติ วิคตเปมาฯ ปฏิวานรูปาติ เตสํ สกฺกจฺจกิริยโต นิวตฺตนสภาวาฯ ยถา ตนฺติ ยถา ทุรกฺขาตาทิสภาเว ธมฺมวินเย นิพฺพินฺนวิรตฺตปฺปฏิวานรูเปหิ ภวิตพฺพํ, ตเถว ชาตาติ อตฺโถฯ ทุรกฺขาเตติ ทุกฺกถิเตฯ ทุปฺปเวทิเตติ ทุวิญฺญาปิเตฯ อนุปสมสํวตฺตนิเกติ ราคาทีนํ อุปสมํ กาตุํ อสมตฺเถฯ ภินฺนถูเปติ ภินฺทปฺปติฏฺเฐฯ เอตฺถ หิ นาฏปุตฺโตว เนสํ ปติฏฺฐฏฺเฐน ถูโปฯ โส ปน ภินฺโน มโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ภินฺนถูเป’’ติฯ อปฺปฏิสรเณติ ตสฺเสว อภาเวน ปฏิสรณวิรหิเตฯ