ทสุตฺตรสุตฺตนฺเต จตุตฺถชฺฌานิกผลสมาปตฺติฯ อิมสฺมิํ สมฺปสาทนีเย ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารชฺฌานานิ กถิตานิฯ นิกามลาภีติ ยถากามลาภีฯ อกิจฺฉลาภีติ อทุกฺขลาภีฯ อกสิรลาภีติ วิปุลลาภีฯ

อนุโยคทานปฺปการวณฺณนา

[161] เอกิสฺสา โลกธาตุยาติ ทสสหสฺสิโลกธาตุยาฯ ตีณิ หิ เขตฺตานิ – ชาติเขตฺตํ อาณาเขตฺตํ วิสยเขตฺตํฯ ตตฺถ ชาติเขตฺตํ นาม ทสสหสฺสี โลกธาตุฯ สา หิ ตถาคตสฺส มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมนกาเล นิกฺขมนกาเล สมฺโพธิกาเล ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน อายุสงฺขาโรสฺสชฺชเน ปรินิพฺพาเน จ กมฺปติฯ โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาฬํ ปน อาณาเขตฺตํ นามฯ อาฏานาฏิยโมรปริตฺตธชคฺคปริตฺตรตนปริตฺตาทีนญฺหิ เอตฺถ อาณา วตฺตติฯ วิสยเขตฺตสฺส ปน ปริมาณํ นตฺถิ, พุทฺธานญฺหิ ‘‘ยาวตกํ ญาณํ, ตาวตกํ เญยฺยํ, ยาวตกํ เญยฺยํ ตาวตกํ ญาณํ, ญาณปริยนฺติกํ เญยฺยํ, เญยฺยปริยนฺติกํ ญาณ’’นฺติ (มหานิ. 55) วจนโต อวิสโย นาม นตฺถิฯ

อิเมสุ ปน ตีสุ เขตฺเตสุ ฐเปตฺวา อิมํ จกฺกวาฬํ อญฺญสฺมิํ จกฺกวาเฬ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺตีติ สุตฺตํ นตฺถิ, นุปฺปญฺชนฺตีติ ปน อตฺถิฯ ตีณิ ปิฏกานิ วินยปิฏกํ, สุตฺตนฺตปิฏกํ อภิธมฺมปิฏกํฯ ติสฺโส สงฺคีติโย มหากสฺสปตฺเถรสฺส สงฺคีติ, ยสตฺเถรสฺส สงฺคีติ, โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺส สงฺคีตีติฯ อิมา ติสฺโส สงฺคีติโย อารุฬฺเห เตปิฏเก พุทฺธวจเน ‘‘อิมํ จกฺกวาฬํ มุญฺจิตฺวา อญฺญตฺถ พุทฺธา อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ สุตฺตํ นตฺถิ, นุปฺปชฺชนฺตีติ ปน อตฺถิฯ

อปุพฺพํ อจริมนฺติ อปุเร อปจฺฉา เอกโต นุปฺปชฺชนฺติ, ปุเร วา ปจฺฉา วา อุปฺปชฺชนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ ตตฺถ โพธิปลฺลงฺเก ‘‘โพธิํ อปตฺวา น อุฏฺฐหิสฺสามี’’ติ นิสินฺนกาลโต ปฏฺฐาย ยาว มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิคฺคหณํ, ตาว ปุพฺเพติ น เวทิตพฺพํฯ โพธิสตฺตสฺส หิ ปฏิสนฺธิคฺคหเณ ทสสหสฺสจกฺกวาฬกมฺปเนเนว เขตฺตปริคฺคโห กโตฯ อญฺญสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปตฺติปิ นิวาริตา โหติฯ ปรินิพฺพานโต ปฏฺฐาย จ ยาว สาสปมตฺตาปิ ธาตุโย ติฏฺฐนฺติ, ตาว ปจฺฉาติ น เวทิตพฺพํฯ