ภสฺสสมาจาราทิวณฺณนา

[153] น เจว มุสาวาทูปสญฺหิตนฺติ ภสฺสสมาจาเร ฐิโตปิ กถามคฺคํ อนุปจฺฉินฺทิตฺวา กเถนฺโตปิ อิเธกจฺโจ ภิกฺขุ น เจว มุสาวาทูปสญฺหิตํ ภาสติฯ อฏฺฐ อนริยโวหาเร วชฺเชตฺวา อฏฺฐ อริยโวหารยุตฺตเมว ภาสติฯ น จ เวภูติยนฺติ ภสฺสสมาจาเร ฐิโตปิ เภทกรวาจํ น ภาสติฯ น จ เปสุณิยนฺติ ตสฺสาเยเวตํ เววจนํฯ เวภูติยวาจา หิ ปิยภาวสฺส สุญฺญกรณโต ‘‘เปสุณิย’’นฺติ วุจฺจติฯ นามเมวสฺสา เอตนฺติ มหาสีวตฺเถโร อโวจฯ น จ สารมฺภชนฺติ สารมฺภชา จ ยา วาจา, ตญฺจ น ภาสติฯ ‘‘ตฺวํ ทุสฺสีโล’’ติ วุตฺเต, ‘‘ตฺวํ ทุสฺสีโล ตวาจริโย ทุสฺสีโล’’ติ วา, ‘‘ตุยฺหํ อาปตฺตี’’ติ วุตฺเต, ‘‘อหํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปาฏลิปุตฺตํ คโต’’ติอาทินา นเยน พหิทฺธา วิกฺเขปกถาปวตฺตํ วา กรณุตฺตริยวาจํ น ภาสติฯ ชยาเปกฺโขติ ชยปุเรกฺขาโร หุตฺวา, ยถา หตฺถโก สกฺยปุตฺโต ติตฺถิยา นาม ธมฺเมนปิ อธมฺเมนปิ เชตพฺพาติ สจฺจาลิกํ ยํกิญฺจิ ภาสติ, เอวํ ชยาเปกฺโข ชยปุเรกฺขาโร หุตฺวา น ภาสตีติ อตฺโถฯ มนฺตา มนฺตา จ วาจํ ภาสตีติ เอตฺถ มนฺตาติ วุจฺจติ ปญฺญา, มนฺตาย ปญฺญายฯ ปุน มนฺตาติ อุปปริกฺขิตฺวาฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ, ภสฺสสมาจาเร ฐิโต ทิวสภาคมฺปิ กเถนฺโต ปญฺญาย อุปปริกฺขิตฺวา ยุตฺตกถเมว กเถตีติฯ นิธานวตินฺติ หทเยปิ นิทหิตพฺพยุตฺตํฯ กาเลนาติ ยุตฺตปตฺตกาเลนฯ

เอวํ ภาสิตา หิ วาจา อมุสา เจว โหติ อปิสุณา จ อผรุสา จ อสฐา จ อสมฺผปฺปลาปา จฯ เอวรูปา จ อยํ วาจา จตุสจฺจนิสฺสิตาติปิ สิกฺขตฺตยนิสฺสิตาติปิ ทสกถาวตฺถุนิสฺสิตาติปิ เตรสธุตงฺคนิสฺสิตาติปิ สตฺตตฺติํสโพธิปกฺขิยธมฺมนิสฺสิตาติปิ มคฺคนิสฺสิตาติปิ วุจฺจติฯ เตนาห เอตทานุตฺตริยํ, ภนฺเต, ภสฺสสมาจาเรติ ตํ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํฯ

สจฺโจ จสฺส สทฺโธ จาติ สีลาจาเร ฐิโต ภิกฺขุ สจฺโจ จ ภเวยฺย สจฺจกโถ สทฺโธ จ สทฺธาสมฺปนฺโนฯ นนุ เหฏฺฐา สจฺจํ กถิตเมว, อิธ กสฺมา ปุน วุตฺตนฺติ? เหฏฺฐา วาจาสจฺจํ กถิตํฯ สีลาจาเร ฐิโต ปน ภิกฺขุ อนฺตมโส หสนกถายปิ มุสาวาทํ น กโรตีติ ทสฺเสตุํ อิธ วุตฺตํฯ อิทานิ โส ธมฺเมน สเมน ชีวิตํ กปฺเปตีติ ทสฺสนตฺถํ น จ กุหโกติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘กุหโก’’ติอาทีนิ พฺรหฺมชาเล วิตฺถาริตานิฯ

อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร, โภชเน มตฺตญฺญูติ ฉสุ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวาโร โภชเนปิ ปมาณญฺญูฯ สมการีติ สมจารี, กาเยน วาจาย มนสา จ กายวงฺกาทีนิ ปหาย สมํ จรตีติ อตฺโถฯ ชาคริยานุโยคมนุยุตฺโตติ รตฺตินฺทิวํ ฉ โกฏฺฐาเส กตฺวา ‘‘ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชายา’’ติ วุตฺตนเยเนว ชาคริยานุโยคํ ยุตฺตปฺปยุตฺโต วิหรติฯ อตนฺทิโตติ นิตฺตนฺที กายาลสิยวิรหิโตฯ อารทฺธวีริโยติ กายิกวีริเยนาปิ อารทฺธวีริโย โหติ, คณสงฺคณิกํ วิโนเทตฺวา จตูสุ อิริยาปเถสุ อฏฺฐอารพฺภวตฺถุวเสน เอกวิหารีฯ เจตสิกวีริเยนาปิ อารทฺธวีริโย โหติ, กิเลสสงฺคณิกํ ปหาย วิโนเทตฺวา อฏฺฐสมาปตฺติวเสน เอกวิหารีฯ อปิ จ ยถา ตถา กิเลสุปฺปตฺติํ นิวาเรนฺโต เจตสิกวีริเยน อารทฺธวีริโย โหติฯ

ฌายีติ อารมฺมณลกฺขณูปนิชฺฌานวเสน ฌายีฯ สติมาติ จิรกตาทิอนุสฺสรณสมตฺถาย สติยา สมนฺนาคโตฯ

กลฺยาณปฏิภาโนติ วากฺกรณสมฺปนฺโน เจว โหติ ปฏิภานสมฺปนฺโน จฯ ยุตฺตปฏิภาโน โข ปน โหติ โน มุตฺตปฏิภาโนฯ สีลสมาจารสฺมิญฺหิ ฐิตภิกฺขุ มุตฺตปฏิภาโน น โหติ, ยุตฺตปฏิภาโน ปน โหติ วงฺคีสตฺเถโร วิยฯ คติมาติ คมนสมตฺถาย ปญฺญาย สมนฺนาคโตฯ ธิติมาติ ธารณสมตฺถาย ปญฺญาย สมนฺนาคโตฯ มติมาติ เอตฺถ ปน มตีติ ปญฺญาย นามเมว, ตสฺมา ปญฺญวาติ อตฺโถฯ อิติ ตีหิปิ อิเมหิ ปเทหิ ปญฺญาว กถิตาฯ ตตฺถ เหฏฺฐา สมณธมฺมกรณวีริยํ กถิตํ, อิธ พุทฺธวจนคณฺหนวีริยํฯ ตถา เหฏฺฐา วิปสฺสนาปญฺญา กถิตา, อิธ พุทฺธวจนคณฺหนปญฺญาฯ น จ กาเมสุ คิทฺโธติ วตฺถุกามกิเลสกาเมสุ อคิทฺโธฯ สโต จ นิปโก จาติ อภิกฺกนฺตปฏิกฺกนฺตาทีสุ สตฺตสุ ฐาเนสุ สติยา เจว ญาเณน จ สมนฺนาคโต จรตีติ อตฺโถฯ เนปกฺกนฺติ ปญฺญา, ตาย สมนฺนาคตตฺตา นิปโกติ วุตฺโตฯ เสสมิธาปิ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํฯ

อนุสาสนวิธาทิวณฺณนา

[154] ปจฺจตฺตํ โยนิโส มนสิการาติ อตฺตโน อุปายมนสิกาเรนฯ ยถานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโนติ ยถา มยา อนุสิฏฺฐํ อนุสาสนี ทินฺนา, ตถา ปฏิปชฺชมาโนฯ ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยาติอาทิ วุตฺตตฺถเมวฯ เสสมิธาปิ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํฯ

[155] ปรปุคฺคลวิมุตฺติญาเณติ โสตาปนฺนาทีนํ ปรปุคฺคลานํ เตน เตน มคฺเคน กิเลสวิมุตฺติญาเณฯ เสสมิธาปิ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํฯ

[156] อมุตฺราสิํ เอวํนาโมติ เอโก ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺโต นามโคตฺตํ ปริยาทิยมาโน คจฺฉติฯ เอโก สุทฺธขนฺเธเยว อนุสฺสรติ, เอโก หิ สกฺโกติ, เอโก น สกฺโกติฯ ตตฺถ โย สกฺโกติ, ตสฺส วเสน อคฺคเหตฺวา อสกฺโกนฺตสฺส วเสน คหิตํฯ อสกฺโกนฺโต ปน กิํ กโรติ? สุทฺธขนฺเธเยว อนุสฺสรนฺโต คนฺตฺวา อเนกชาติสตสหสฺสมตฺถเก ฐตฺวา นามโคตฺตํ ปริยาทิยมาโน โอตรติฯ