วิญฺญาณโสตนฺติ วิญฺญาณเมวฯ อุภยโต อพฺโพจฺฉินฺนนฺติ ทฺวีหิปิ ภาเคหิ อจฺฉินฺนํฯ อิธ โลเก ปติฏฺฐิตญฺจาติ ฉนฺทราควเสน อิมสฺมิญฺจ โลเก ปติฏฺฐิตํฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ กมฺมํ วา กมฺมโต อุปคจฺฉนฺตํ อิธ โลเก ปติฏฺฐิตํ นามฯ กมฺมภวํ อากฑฺฒนฺตํ ปรโลเก ปติฏฺฐิตํ นามฯ อิมินา กิํ กถิตํ? เสกฺขปุถุชฺชนานํ เจโตปริยญาณํ กถิตํฯ เสกฺขปุถุชฺชนานญฺหิ เจโตปริยญาณํ ตติยา ทสฺสนสมาปตฺติ นามฯ

อิธ โลเก อปฺปติฏฺฐิตญฺจาติ นิจฺฉนฺทราคตฺตา อิธโลเก จ อปฺปติฏฺฐิตํฯ ทุติยปเทปิ เอเสว นโยฯ กมฺมํ วา กมฺมโต น อุปคจฺฉนฺตํ อิธ โลเก อปฺปติฏฺฐิตํ นามฯ กมฺมภวํ อนากฑฺฒนฺตํ ปรโลเก อปฺปติฏฺฐิตํ นามฯ อิมินา กิํ กถิตํ? ขีณาสวสฺส เจโตปริยญาณํ กถิตํฯ ขีณาสวสฺส หิ เจโตปริยญาณํ จตุตฺถา ทสฺสนสมาปตฺติ นามฯ

อปิจ ทฺวตฺติํสากาเร อารทฺธวิปสฺสนาปิ ปฐมา ทสฺสนสมาปตฺติฯ อฏฺฐิอารมฺมเณ อารทฺธวิปสฺสนา ทุติยา ทสฺสนสมาปตฺติฯ เสกฺขปุถุชฺชนานํ เจโตปริยญาณํ ขีณาสวสฺส เจโตปริยญาณนฺติ อิทํ ปททฺวยํ นิจฺจลเมวฯ อปโร นโย ปฐมชฺฌานํ ปฐมา ทสฺสนสมาปตฺติ ฯ ทุติยชฺฌานํ ทุติยาฯ ตติยชฺฌานํ ตติยาฯ จตุตฺถชฺฌานํ จตุตฺถา ทสฺสนสมาปตฺติฯ ตถา ปฐมมคฺโค ปฐมา ทสฺสนสมาปตฺติฯ ทุติยมคฺโค ทุติยาฯ ตติยมคฺโค ตติยาฯ จตุตฺถมคฺโค จตุตฺถา ทสฺสนสมาปตฺตีติฯ เสสเมตฺถ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํฯ

ปุคฺคลปณฺณตฺติเทสนาวณฺณนา

[150] ปุคฺคลปณฺณตฺตีสูติ โลกโวหารวเสน ‘‘สตฺโต ปุคฺคโล นโร โปโส’’ติ เอวํ ปญฺญาเปตพฺพาสุ โลกปญฺญตฺตีสุฯ พุทฺธานญฺหิ ทฺเว กถา สมฺมุติกถา, ปรมตฺถกถาติ โปฏฺฐปาทสุตฺเต (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.439-443) วิตฺถาริตาฯ

ตตฺถ ปุคฺคลปณฺณตฺตีสูติ อยํ สมฺมุติกถาฯ อิทานิ เย ปุคฺคเล ปญฺญเปนฺโต ปุคฺคลปณฺณตฺตีสุ ภควา อนุตฺตโร โหติ, เต ทสฺเสนฺโต สตฺติเม ภนฺเต ปุคฺคลาฯ อุภโตภาควิมุตฺโตติอาทิมาหฯ