เมนู

เอตทานุตฺตริยํ , ภนฺเต, อายตนปณฺณตฺตีสูติ ยายํ อายตนปณฺณตฺตีสุ อชฺฌตฺติกพาหิรววตฺถานาทิวเสน เอวํ เทสนา, เอตทานุตฺตริยํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

คพฺภาวกฺกนฺติเทสนาวณฺณนา

[147] คพฺภาวกฺกนฺตีสูติ คพฺโภกฺกมเนสุฯ ตา คพฺภาวกฺกนฺติโย ทสฺเสนฺโต จตสฺโส อิมา, ภนฺเตติอาทิมาหฯ ตตฺถ อสมฺปชาโนติ อชานนฺโต สมฺมูฬฺโห หุตฺวาฯ มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมตีติ ปฏิสนฺธิวเสน ปวิสติฯ ฐาตีติ วสติฯ นิกฺขมตีติ นิกฺขมนฺโตปิ อสมฺปชาโน สมฺมูฬฺโหว นิกฺขมติฯ อยํ ปฐมาติ อยํ ปกติโลกิยมนุสฺสานํ ปฐมา คพฺภาวกฺกนฺติฯ

สมฺปชาโน มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมตีติ โอกฺกมนฺโต สมฺปชาโน อสมฺมูฬฺโห หุตฺวา โอกฺกมติฯ

อยํ ทุติยาติ อยํ อสีติมหาเถรานํ สาวกานํ ทุติยา คพฺภาวกฺกนฺติฯ เต หิ ปวิสนฺตาว ชานนฺติ, วสนฺตา จ นิกฺขมนฺตา จ น ชานนฺติฯ

อยํ ตติยาติ อยํ ทฺวินฺนญฺจ อคฺคสาวกานํ ปจฺเจกโพธิสตฺตานญฺจ ตติยา คพฺภาวกฺกนฺติฯ เต กิร กมฺมเชหิ วาเตหิ อโธสิรา อุทฺธํปาทา อเนกสตโปริเส ปปาเต วิย โยนิมุเข ขิตฺตา ตาฬจฺฉิคฺคเฬน หตฺถี วิย สมฺพาเธน โยนิมุเขน นิกฺขมมานา อนนฺตํ ทุกฺขํ ปาปุณนฺติฯ เตน เนสํ ‘‘มยํ นิกฺขมมฺหา’’ติ สมฺปชานตา น โหติฯ เอวํ ปูริตปารมีนมฺปิ จ สตฺตานํ เอวรูเป ฐาเน มหนฺตํ ทุกฺขํ อุปฺปชฺชตีติ อลเมว คพฺภาวาเส นิพฺพินฺทิตุํ อลํ วิรชฺชิตุํฯ

อยํ จตุตฺถาติ อยํ สพฺพญฺญุโพธิสตฺตานํ วเสน จตุตฺถา คพฺภาวกฺกนฺติฯ สพฺพญฺญุโพธิสตฺตา หิ มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิํ คณฺหนฺตาปิ ชานนฺติ, ตตฺถ วสนฺตาปิ ชานนฺติ, นิกฺขมนฺตาปิ ชานนฺติ, นิกฺขมนกาเลปิ จ เต กมฺมชวาตา อุทฺธํปาเท อโธสิเร กตฺวา ขิปิตุํ น สกฺโกนฺติ, ทฺเว หตฺเถ ปสาเรตฺวา อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา ฐิตกาว นิกฺขมนฺติฯ ภวคฺคํ อุปาทาย อวีจิอนฺตเร อญฺโญ ตีสุ กาเลสุ สมฺปชาโน นาม นตฺถิ ฐเปตฺวา สพฺพญฺญุโพธิสตฺเตฯ

เตเนว เนสํ มาตุกุจฺฉิํ โอกฺกมนกาเล จ นิกฺขมนกาเล จ ทสสหสฺสิโลกธาตุ กมฺปตีติฯ เสสเมตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

อาเทสนวิธาเทสนาวณฺณนา

[148] อาเทสนวิธาสูติ อาเทสนโกฏฺฐาเสสุฯ อิทานิ ตา อาเทสนวิธา ทสฺเสนฺโต จตสฺโส อิมาติอาทิมาหฯ นิมิตฺเตน อาทิสตีติ อาคตนิมิตฺเตน คตนิมิตฺเตน ฐิตนิมิตฺเตน วา อิทํ นาม ภวิสฺสตีติ กเถติฯ

ตตฺริทํ วตฺถุ – เอโก ราชา ติสฺโส มุตฺตา คเหตฺวา ปุโรหิตํ ปุจฺฉิ ‘‘กิํ เม, อาจริย, หตฺเถ’’ติ? โส อิโต จิโต จ โอโลเกสิฯ เตน จ สมเยน เอกา สรพู ‘‘มกฺขิกํ คเหสฺสามี’’ติ ปกฺขนฺทิ, คหณกาเล มกฺขิกา ปลาตา, โส มกฺขิกาย มุตฺตตฺตา ‘‘มุตฺตา มหาราชา’’ติ อาหฯ มุตฺตา ตาว โหตุ, กติ มุตฺตาติ? โส ปุน นิมิตฺตํ โอโลเกสิฯ อถ อวิทูเร กุกฺกุโฏ ติกฺขตฺตุํ สทฺทํ นิจฺฉาเรสิฯ พฺราหฺมโณ ‘‘ติสฺโส มหาราชา’’ติ อาหฯ เอวํ เอกจฺโจ อาคตนิมิตฺเตน กเถติฯ เอเตนุปาเยน คตฐิตนิ มิตฺเตหิปิ กถนํ เวทิตพฺพํฯ

อมนุสฺสานนฺติ ยกฺขปิสาจาทีนํฯ เทวตานนฺติ จาตุมหาราชิกาทีนํฯ สทฺทํ สุตฺวาติ อญฺญสฺส จิตฺตํ ญตฺวา กเถนฺตานํ สทฺทํ สุตฺวาฯ วิตกฺกวิปฺผารสทฺทนฺติ วิตกฺกวิปฺผารวเสน อุปฺปนฺนํ วิปฺปลปนฺตานํ สุตฺตปมตฺตาทีนํ สทฺทํฯ สุตฺวาติ ตํ สทฺทํ สุตฺวาฯ ยํ วิตกฺกยโต ตสฺส โส สทฺโท อุปฺปนฺโน, ตสฺส วเสน ‘‘เอวมฺปิ เต มโน’’ติ อาทิสติฯ มโนสงฺขารา ปณิหิตาติ จิตฺตสงฺขารา สุฏฺฐปิตาฯ วิตกฺเกสฺสตีติ วิตกฺกยิสฺสติ ปวตฺเตสฺสตีติ ปชานาติฯ ชานนฺโต จ อาคมเนน ชานาติ, ปุพฺพภาเคน ชานาติ, อนฺโตสมาปตฺติยํ จิตฺตํ โอโลเกตฺวา ชานาติฯ อาคมเนน ชานาติ นาม กสิณปริกมฺมกาเลเยว เยนากาเรน เอส กสิณภาวนํ อารทฺโธ ปฐมชฺฌานํ วา…เป.… จตุตฺถชฺฌานํ วา อฏฺฐสมาปตฺติโย วา นิพฺพตฺเตสฺสตีติ ชานาติฯ ปุพฺพภาเคน ชานาติ นาม สมถวิปสฺสนาย อารทฺธาเยว ชานาติ, เยนากาเรน เอส วิปสฺสนํ อารทฺโธ โสตาปตฺติมคฺคํ วา นิพฺพตฺเตสฺสติ, สกทาคามิมคฺคํ วา นิพฺพตฺเตสฺสติ, อนาคามิมคฺคํ วา นิพฺพตฺเตสฺสติ, อรหตฺตมคฺคํ วา นิพฺพตฺเตสฺสตีติ ชานาติฯ