[135] สกํ ธมฺมํ ครหมาโนติ น เสตจฺฉตฺตํ อุสฺสาปนมตฺเตน สุชฺฌิตุํ สกฺกาติ เอวํ อตฺตโน ขตฺติยธมฺมํ นินฺทมาโนฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ ‘‘อิเมหิ โข, วาเสฏฺฐ, จตูหิ มณฺฑเลหี’’ติ อิมินา อิมํ ทสฺเสติ ‘‘สมณมณฺฑลํ นาม วิสุํ นตฺถิ, ยสฺมา ปน น สกฺกา ชาติยา สุชฺฌิตุํ, อตฺตโน อตฺตโน สมฺมาปฏิปตฺติยา วิสุทฺธิ โหติฯ ตสฺมา อิเมหิ จตูหิ มณฺฑเลหิ สมณมณฺฑลสฺส อภินิพฺพตฺติ โหติฯ อิมานิ มณฺฑลานิ สมณมณฺฑลํ อนุวตฺตนฺติ, อนุวตฺตนฺตานิ จ ธมฺเมเนว อนุวตฺตนฺติ, โน อธมฺเมนฯ สมณมณฺฑลญฺหิ อาคมฺม สมฺมาปฏิปตฺติํ ปูเรตฺวา สุทฺธิํ ปาปุณนฺตี’’ติฯ

ทุจฺจริตาทิกถาวณฺณนา

[136] อิทานิ ยถาชาติยา น สกฺกา สุชฺฌิตุํ, สมฺมาปฏิปตฺติยาว สุชฺฌนฺติ, ตมตฺถํ ปากฏํ กโรนฺโต ขตฺติโยปิ โข, วาเสฏฺฐาติ เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานเหตูติ มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสน สมาทินฺนกมฺมเหตุ, มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสฺส วา สมาทานเหตุฯ

[137] ทฺวยการีติ กาเลน กุสลํ กโรติ, กาเลน อกุสลนฺติ เอวํ อุภยการีฯ สุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที โหตีติ เอกกฺขเณ อุภยวิปากทานฏฺฐานํ นาม นตฺถิฯ เยน ปน อกุสลํ พหุํ กตํ โหติ, กุสลํ มนฺทํ, โส ตํ กุสลํ นิสฺสาย ขตฺติยกุเล วา พฺราหฺมณกุเล วา นิพฺพตฺตติฯ อถ นํ อกุสลกมฺมํ กาณมฺปิ กโรติ ขุชฺชมฺปิ ปีฐสปฺปิมฺปิฯ โส รชฺชสฺส วา อนรโห โหติ, อภิสิตฺตกาเล วา เอวํภูโต โภเค ปริภุญฺชิตุํ น สกฺโกติฯ อปรสฺส มรณกาเล ทฺเว พลวมลฺลา วิย เต ทฺเวปิ กุสลากุสลกมฺมานิ อุปฏฺฐหนฺติฯ เตสุ อกุสลํ พลวตรํ โหติ, ตํ กุสลํ ปฏิพาหิตฺวา ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺตาเปติฯ กุสลกมฺมมฺปิ ปวตฺติเวทนียํ โหติฯ ตเมนํ มงฺคลหตฺถิํ วา กโรนฺติ มงฺคลอสฺสํ วา มงฺคลอุสภํ วาฯ โส สมฺปตฺติํ อนุภวติ ฯ อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘สุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที โหตี’’ติฯ

โพธิปกฺขิยภาวนาวณฺณนา

[138] สตฺตนฺนํ โพธิปกฺขิยานนฺติ ‘‘จตฺตาโร สติปฏฺฐานา’’ติ อาทิโกฏฺฐาสวเสน สตฺตนฺนํ, ปฏิปาฏิยา ปน สตฺตติํสาย โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ฯ ภาวนมนฺวายาติ ภาวนํ อนุคนฺตฺวา, ปฏิปชฺชิตฺวาติ อตฺโถฯ ปรินิพฺพายตีติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติฯ อิติ ภควา จตฺตาโร วณฺเณ ทสฺเสตฺวา วินิวตฺเตตฺวา ปฏิวิทฺธจตุสจฺจํ ขีณาสวเมว เทวมนุสฺเสสุ เสฏฺฐํ กตฺวา ทสฺเสสิฯ

[140] อิทานิ ตเมวตฺถํ โลกสมฺมตสฺส พฺรหฺมุโนปิ วจนทสฺสนานุสาเรน ทฬฺหํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต อิเมสญฺหิ วาเสฏฺฐ จตุนฺนํ วณฺณานนฺติอาทิมาหฯ ‘‘พฺรหฺมุนาเปสา’’ติอาทิ อมฺพฏฺฐสุตฺเต วิตฺถาริตํฯ อิติ ภควา เอตฺตเกน อิมินา กถามคฺเคน เสฏฺฐจฺเฉทกวาทเมว ทสฺเสตฺวา สุตฺตนฺตํ วินิวตฺเตตฺวา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ อตฺตมนา วาเสฏฺฐภารทฺวาชาติ วาเสฏฺฐภารทฺวาช สามเณราปิ หิ สกมนา ตุฏฺฐมนา ‘‘สาธุ, สาธู’’ติ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิํสุฯ อิทเมว สุตฺตนฺตํ อาวชฺชนฺตา อนุมชฺชนฺตา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิํสูติฯ

สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย

อคฺคญฺญสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ