[125] อกฏฺฐปาโกติ อกฏฺเฐเยว ภูมิภาเค อุปฺปนฺโนฯ อกโณติ นิกฺกุณฺฑโกฯ อถุโสติ นิตฺถุโสฯ สุคนฺโธติ ทิพฺพคนฺธํ วายติฯ ตณฺฑุลปฺผโลติ สุปริสุทฺธํ ปณฺฑรํ ตณฺฑุลเมว ผลติฯ ปกฺกํ ปฏิวิรูฬฺหนฺติ สายํ คหิตฏฺฐานํ ปาโต ปกฺกํ โหติ, ปุน วิรูฬฺหํ ปฏิปากติกเมว คหิตฏฺฐานํ น ปญฺญายติฯ นาปทานํ ปญฺญายตีติ อลายิตํ หุตฺวา อนูนเมว ปญฺญายติฯ

อิตฺถิปุริสลิงฺคาทิปาตุภาววณฺณนา

[126] อิตฺถิยา จาติ ยา ปุพฺเพ มนุสฺสกาเล อิตฺถี, ตสฺส อิตฺถิลิงฺคํ ปาตุภวติ, ปุพฺเพ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํฯ มาตุคาโม นาม หิ ปุริสตฺตภาวํ ลภนฺโต อนุปุพฺเพน ปุริสตฺตปจฺจเย ธมฺเม ปูเรตฺวา ลภติฯ ปุริโส อิตฺถตฺตภาวํ ลภนฺโต กาเมสุมิจฺฉาจารํ นิสฺสาย ลภติฯ ตทา ปน ปกติยา มาตุคามสฺส อิตฺถิลิงฺคํ, ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ปาตุรโหสิฯ อุปนิชฺฌายตนฺติ อุปนิชฺฌายนฺตานํ โอโลเกนฺตานํฯ ปริฬาโหติ ราคปริฬาโหฯ เสฏฺฐินฺติ ฉาริกํฯ นิพฺพุยฺหมานายาติ นิยฺยมานายฯ

[127] อธมฺมสมฺมตนฺติ ตํ ปํสุขิปนาทิ อธมฺโมติ สมฺมตํฯ ตเทตรหิ ธมฺมสมฺมตนฺติ ตํ อิทานิ ธมฺโมติ สมฺมตํ, ธมฺโมติ ตํ คเหตฺวา วิจรนฺติฯ ตถา หิ เอกจฺเจสุ ชานปเทสุ กลหํ กุรุมานา อิตฺถิโย ‘‘ตฺวํ กสฺมา กเถสิ? ยา โคมยปิณฺฑมตฺตมฺปิ นาลตฺถา’’ติ วทนฺติฯ ปาตพฺยตนฺติ เสวิตพฺพตํฯ สนฺนิธิการกนฺติ สนฺนิธิํ กตฺวาฯ อปทานํ ปญฺญายิตฺถาติ ฉินฺนฏฺฐานํ อูนเมว หุตฺวา ปญฺญายิตฺถฯ สณฺฑสณฺฑาติ เอเกกสฺมิํ ฐาเน กลาปพนฺธา วิย คุมฺพคุมฺพา หุตฺวาฯ

[128] มริยาทํ ฐเปยฺยามาติ สีมํ ฐเปยฺยามฯ ยตฺร หิ นามาติ โย หิ นามฯ ปาณินา ปหริํสูติ ตโย วาเร วจนํ อคณฺหนฺตํ ปาณินา ปหริํสุฯ ตทคฺเค โขติ ตํ อคฺคํ กตฺวาฯ

มหาสมฺมตราชวณฺณนา

[130] ขียิตพฺพํ ขีเยยฺยาติ ปกาเสตพฺพํ ปกาเสยฺย ขิปิตพฺพํ ขิเปยฺย, หาเรตพฺพํ หาเรยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ โย เนสํ สตฺโตติ โย เตสํ สตฺโตฯ โก ปน โสติ? อมฺหากํ โพธิสตฺโตฯ สาลีนํ ภาคํ อนุปทสฺสามาติ มยํ เอเกกสฺส เขตฺตโต อมฺพณมฺพณํ อาหริตฺวา ตุยฺหํ สาลิภาคํ ทสฺสาม, ตยา กิญฺจิ กมฺมํ น กาตพฺพํ, ตฺวํ อมฺหากํ เชฏฺฐกฏฺฐาเน ติฏฺฐาติฯ

[131] อกฺขรํ อุปนิพฺพตฺตนฺติ สงฺขา สมญฺญา ปญฺญตฺติ โวหาโร อุปฺปนฺโนฯ ขตฺติโย ขตฺติโยตฺเวว ทุติยํ อกฺขรนฺติ น เกวลํ อกฺขรเมว, เต ปนสฺส เขตฺตสามิโน ตีหิ สงฺเขหิ อภิเสกมฺปิ อกํสุฯ รญฺเชตีติ สุเขติ ปิเนติฯ อคฺคญฺเญนาติ อคฺคนฺติ ญาเตน, อคฺเค วา ญาเตน โลกุปฺปตฺติสมเย อุปฺปนฺเนน อภินิพฺพตฺติ อโหสีติฯ

พฺราหฺมณมณฺฑลาทิวณฺณนา

[132] วีตงฺคารา วีตธูมาติ ปจิตฺวา ขาทิตพฺพาภาวโต วิคตธูมงฺคาราฯ ปนฺนมุสลาติ โกฏฺเฏตฺวา ปจิตพฺพาภาวโต ปติตมุสลาฯ ฆาสเมสมานาติ ภิกฺขาจริยวเสน ยาคุภตฺตํ ปริเยสนฺตาฯ ตเมนํ มนุสฺสา ทิสฺวาติ เต เอเต มนุสฺสา ปสฺสิตฺวาฯ อนภิสมฺภุณมานาติ อสหมานา อสกฺโกนฺตาฯ คนฺเถ กโรนฺตาติ ตโย เวเท อภิสงฺขโรนฺตา เจว วาเจนฺตา จฯ อจฺฉนฺตีติ วสนฺติ, ‘‘อจฺเฉนฺตี’’ติปิ ปาโฐฯ เอเสวตฺโถฯ หีนสมฺมตนฺติ ‘‘มนฺเต ธาเรนฺติ มนฺเต วาเจนฺตี’’ติ โข, วาเสฏฺฐ, อิทํ เตน สมเยน หีนสมฺมตํฯ ตเทตรหิ เสฏฺฐสมฺมตนฺติ ตํ อิทานิ ‘‘เอตฺตเก มนฺเต ธาเรนฺติ เอตฺตเก มนฺเต วาเจนฺตี’’ติ เสฏฺฐสมฺมตํ ชาตํฯ พฺราหฺมณมณฺฑลสฺสาติ พฺราหฺมณคณสฺสฯ

[133] เมถุนํ ธมฺมํ สมาทายาติ เมถุนธมฺมํ สมาทิยิตฺวาฯ วิสุกมฺมนฺเต ปโยเชสุนฺติ โครกฺข วาณิชกมฺมาทิเก วิสฺสุเต อุคฺคเต กมฺมนฺเต ปโยเชสุํฯ

[134] สุทฺทา สุทฺทาติ เตน ลุทฺทาจารกมฺมขุทฺทาจารกมฺมุนา สุทฺทํ สุทฺทํ ลหุํ ลหุํ กุจฺฉิตํ คจฺฉนฺติ, วินสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ อหุ โขติ โหติ โขฯ