ตโต จกฺกวาฬาภิมุขา คนฺตฺวา ตโย มาเส จกฺกวาฬสมีเปน จริตฺวา ปุน นิกฺขมิตฺวา จิตฺรมาเส มชฺเฌน คนฺตฺวา ตโต ทฺเว มาเส สิเนรุภิมุขา ปกฺขนฺทิตฺวา ปุน อาสาฬฺเห สิเนรุสมีเปน จรนฺติฯ

กิตฺตเก ฐาเน อาโลกํ กโรนฺตีติ? เอกปฺปหาเรน ตีสุ ทีเปสุ อาโลกํ กโรนฺติฯ กถํ? อิมสฺมิญฺหิ ทีเป สูริยุคฺคมนกาโล ปุพฺพวิเทเห มชฺฌนฺหิโก โหติ, อุตฺตรกุรูสุ อตฺถงฺคมนกาโล, อปรโคยาเน มชฺฌิมยาโมฯ ปุพฺพวิเทหมฺหิ อุคฺคมนกาโล อุตฺตรกุรูสุ มชฺฌนฺหิโก, อปรโคยาเน อตฺถงฺคมนกาโล, อิธ มชฺฌิมยาโมฯ อุตฺตรกุรูสุ อุคฺคมนกาโล อปรโคยาเน มชฺฌนฺหิโก, อิธ อตฺถงฺคมนกาโล, ปุพฺพวิเทเห มชฺฌิมยาโมฯ อปรโคยานทีเป อุคฺคมนกาโล อิธ มชฺฌนฺหิโก, ปุพฺพวิเทเห อตฺถงฺคมนกาโล, อุตฺตรกุรูสุ มชฺฌิมยาโมติฯ

นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานีติ กตฺติกาทินกฺขตฺตานิ เจว เสสตารกรูปานิ จ จนฺทิมสูริเยหิ สทฺธิํเยว ปาตุรเหสุํฯ รตฺตินฺทิวาติ ตโต สูริยตฺถงฺคมนโต ยาว อรุณุคฺคมนา รตฺติ, อรุณุคฺคมนโต ยาว สูริยตฺถงฺคมนา ทิวาติ เอวํ รตฺตินฺทิวา ปญฺญายิํสุฯ อถ ปญฺจทส รตฺติโย อฑฺฒมาโส, ทฺเว อฑฺฒมาสา มาโสติ เอวํ มาสฑฺฒมาสา ปญฺญายิํสุฯ อถ จตฺตาโร มาสา อุตุ, ตโย อุตู สํวจฺฉโรติ เอวํ อุตุสํวจฺฉรา ปญฺญายิํสุฯ

[122] วณฺณเววณฺณตา จาติ วณฺณสฺส วิวณฺณภาโวฯ เตสํ วณฺณาติมานปจฺจยาติ เตสํ วณฺณํ อารพฺภ อุปฺปนฺนอติมานปจฺจยาฯ มานาติมานชาติกานนฺติ ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชมานาติมานสภาวานํฯ รสาย ปถวิยาติ สมฺปนฺนรสตฺตา รสาติ ลทฺธนามาย ปถวิยาฯ อนุตฺถุนิํสูติ อนุภาสิํสุฯ อโห รสนฺติ อโห อมฺหากํ มธุรรสํ อนฺตรหิตํฯ อคฺคญฺญํ อกฺขรนฺติ โลกุปฺปตฺติวํสกถํฯ อนุสรนฺตีติ อนุคจฺฉนฺติฯ

ภูมิปปฺปฏกปาตุภาวาทิวณฺณนา

[123] เอวเมว ปาตุรโหสีติ เอทิโส หุตฺวา อุฏฺฐหิ, อนฺโตวาปิยํ อุทเก ฉินฺเน สุกฺขกลลปฏลํ วิย จ อุฏฺฐหิฯ

[124] ปทาลตาติ เอกา มธุรรสา ภทฺทาลตาฯ กลมฺพุกาติ นาฬิกาฯ อหุ วต โนติ มธุรรสา วต โน ปทาลตา อโหสิฯ อหายิ วต โนติ สา โน เอตรหิ อนฺตรหิตาติฯ

[125] อกฏฺฐปาโกติ อกฏฺเฐเยว ภูมิภาเค อุปฺปนฺโนฯ อกโณติ นิกฺกุณฺฑโกฯ อถุโสติ นิตฺถุโสฯ สุคนฺโธติ ทิพฺพคนฺธํ วายติฯ ตณฺฑุลปฺผโลติ สุปริสุทฺธํ ปณฺฑรํ ตณฺฑุลเมว ผลติฯ ปกฺกํ ปฏิวิรูฬฺหนฺติ สายํ คหิตฏฺฐานํ ปาโต ปกฺกํ โหติ, ปุน วิรูฬฺหํ ปฏิปากติกเมว คหิตฏฺฐานํ น ปญฺญายติฯ นาปทานํ ปญฺญายตีติ อลายิตํ หุตฺวา อนูนเมว ปญฺญายติฯ

อิตฺถิปุริสลิงฺคาทิปาตุภาววณฺณนา

[126] อิตฺถิยา จาติ ยา ปุพฺเพ มนุสฺสกาเล อิตฺถี, ตสฺส อิตฺถิลิงฺคํ ปาตุภวติ, ปุพฺเพ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํฯ มาตุคาโม นาม หิ ปุริสตฺตภาวํ ลภนฺโต อนุปุพฺเพน ปุริสตฺตปจฺจเย ธมฺเม ปูเรตฺวา ลภติฯ ปุริโส อิตฺถตฺตภาวํ ลภนฺโต กาเมสุมิจฺฉาจารํ นิสฺสาย ลภติฯ ตทา ปน ปกติยา มาตุคามสฺส อิตฺถิลิงฺคํ, ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ปาตุรโหสิฯ อุปนิชฺฌายตนฺติ อุปนิชฺฌายนฺตานํ โอโลเกนฺตานํฯ ปริฬาโหติ ราคปริฬาโหฯ เสฏฺฐินฺติ ฉาริกํฯ นิพฺพุยฺหมานายาติ นิยฺยมานายฯ

[127] อธมฺมสมฺมตนฺติ ตํ ปํสุขิปนาทิ อธมฺโมติ สมฺมตํฯ ตเทตรหิ ธมฺมสมฺมตนฺติ ตํ อิทานิ ธมฺโมติ สมฺมตํ, ธมฺโมติ ตํ คเหตฺวา วิจรนฺติฯ ตถา หิ เอกจฺเจสุ ชานปเทสุ กลหํ กุรุมานา อิตฺถิโย ‘‘ตฺวํ กสฺมา กเถสิ? ยา โคมยปิณฺฑมตฺตมฺปิ นาลตฺถา’’ติ วทนฺติฯ ปาตพฺยตนฺติ เสวิตพฺพตํฯ สนฺนิธิการกนฺติ สนฺนิธิํ กตฺวาฯ อปทานํ ปญฺญายิตฺถาติ ฉินฺนฏฺฐานํ อูนเมว หุตฺวา ปญฺญายิตฺถฯ สณฺฑสณฺฑาติ เอเกกสฺมิํ ฐาเน กลาปพนฺธา วิย คุมฺพคุมฺพา หุตฺวาฯ

[128] มริยาทํ ฐเปยฺยามาติ สีมํ ฐเปยฺยามฯ ยตฺร หิ นามาติ โย หิ นามฯ ปาณินา ปหริํสูติ ตโย วาเร วจนํ อคณฺหนฺตํ ปาณินา ปหริํสุฯ ตทคฺเค โขติ ตํ อคฺคํ กตฺวาฯ