เมนู

รสปถวิปาตุภาววณฺณนา

[120] เอโกทกีภูตนฺติ สพฺพํ จกฺกวาฬํ เอโกทกเมว ภูตํฯ อนฺธกาโรติ ตโมฯ อนฺธการติมิสาติ จกฺขุวิญฺญาณุปฺปตฺตินิวารเณน อนฺธภาวกรณํ พหลตมํฯ สมตนีติ ปติฏฺฐหิ สมนฺตโต ปตฺถริฯ ปยโส ตตฺตสฺสาติ ตตฺตสฺส ขีรสฺสฯ วณฺณสมฺปนฺนาติ วณฺเณน สมฺปนฺนาฯ กณิการปุปฺผสทิโส หิสฺสา วณฺโณ อโหสิฯ คนฺธสมฺปนฺนาติ คนฺเธน สมฺปนฺนา ทิพฺพคนฺธํ วายติฯ รสสมฺปนฺนาติ รเสน สมฺปนฺนา ปกฺขิตฺตทิพฺโพชา วิย โหติฯ ขุทฺทมธุนฺติ ขุทฺทกมกฺขิกาหิ กตมธุํฯ อเนฬกนฺติ นิทฺโทสํ มกฺขิกณฺฑกวิรหิตํฯ โลลชาติโกติ โลลสภาโวฯ อตีตานนฺตเรปิ กปฺเป โลโลเยวฯ อมฺโภติ อจฺฉริยชาโต อาหฯ กิเมวิทํ ภวิสฺสตีติ วณฺโณปิสฺสา มนาโป คนฺโธปิ, รโส ปนสฺสา กีทิโส ภวิสฺสตีติ อตฺโถฯ โย ตตฺถ อุปฺปนฺนโลโภ, โส รสปถวิํ องฺคุลิยา สายิ, องฺคุลิยา คเหตฺวา ชิวฺหคฺเค ฐเปสิฯ

อจฺฉาเทสีติ ชิวฺหคฺเค ฐปิตมตฺตา สตฺต รสหรณีสหสฺสานิ ผริตฺวา มนาปา หุตฺวา ติฏฺฐติฯ ตณฺหา จสฺส โอกฺกมีติ ตตฺถ จสฺส ตณฺหา อุปฺปชฺชิฯ

จนฺทิมสูริยาทิปาตุภาววณฺณนา

[121] อาลุปฺปการกํ อุปกฺกมิํสุ ปริภุญฺชิตุนฺติ อาโลปํ กตฺวา ปิณฺเฑ ปิณฺเฑ ฉินฺทิตฺวา ปริภุญฺชิตุํ อารภิํสุฯ จนฺทิมสูริยาติ จนฺทิมา จ สูริโย จฯ ปาตุรเหสุนฺติ ปาตุภวิํสุฯ

โก ปน เตสํ ปฐมํ ปาตุภวิ, โก กสฺมิํ วสติ, กสฺส กิํ ปมาณํ, โก อุปริ, โก สีฆํ คจฺฉติ, กติ เนสํ วีถิโย, กถํ จรนฺติ, กิตฺตเก ฐาเน อาโลกํ กโรนฺตีติ? อุโภ เอกโต ปาตุภวนฺติฯ สูริโย ปฐมตรํ ปญฺญายติฯ เตสญฺหิ สตฺตานํ สยํปภาย อนฺตรหิตาย อนฺธกาโร อโหสิฯ เต ภีตตสิตา ‘‘ภทฺทกํ วตสฺส สเจ อาโลโก ปาตุภเวยฺยา’’ติ จินฺตยิํสุฯ ตโต มหาชนสฺส สูรภาวํ ชนยมานํ สูริยมณฺฑลํ อุฏฺฐหิฯ เตเนวสฺส สูริโยติ นามํ อโหสิฯ ตสฺมิํ ทิวสํ อาโลกํ กตฺวา อตฺถงฺคเต ปุน อนฺธกาโร อโหสิฯ เต ‘‘ภทฺทกํ วตสฺส สเจ อญฺโญ อาโลโก อุปฺปชฺเชยฺยา’’ติ จินฺตยิํสุฯ อถ เนสํ ฉนฺทํ ญตฺวาว จนฺทมณฺฑลํ อุฏฺฐหิฯ เตเนวสฺส จนฺโทติ นามํ อโหสิฯ

เตสุ จนฺโท อนฺโตมณิวิมาเน วสติฯ ตํ พหิ รชเตน ปริกฺขิตฺตํ ฯ อุภยมฺปิ สีตลเมว อโหสิฯ สูริโย อนฺโตกนกวิมาเน วสติฯ ตํ พาหิรํ ผลิกปริกฺขิตฺตํ โหติฯ อุภยมฺปิ อุณฺหเมวฯ

ปมาณโต จนฺโท อุชุกํ เอกูนปญฺญาสโยชโนฯ ปริมณฺฑลโต ตีหิ โยชเนหิ อูนทิยฑฺฒสตโยชโนฯ สูริโย อุชุกํ ปญฺญาสโยชโน, ปริมณฺฑลโต ทิยฑฺฒสตโยชโนฯ

จนฺโท เหฏฺฐา, สูริโย อุปริ, อนฺตรา เนสํ โยชนํ โหติฯ จนฺทสฺส เหฏฺฐิมนฺตโต สูริยสฺส อุปริมนฺตโต โยชนสตํ โหติฯ

จนฺโท อุชุกํ สณิกํ คจฺฉติ, ติริยํ สีฆํฯ ทฺวีสุ ปสฺเสสุ นกฺขตฺตตารกา คจฺฉนฺติฯ จนฺโท เธนุ วิย วจฺฉํ ตํ ตํ นกฺขตฺตํ อุปสงฺกมติฯ นกฺขตฺตานิ ปน อตฺตโน ฐานํ น วิชหนฺติฯ สูริยสฺส อุชุกํ คมนํ สีฆํ, ติริยํ คมนํ ทนฺธํฯ โส กาฬปกฺขอุโปสถโต ปาฏิปททิวเส โยชนานํ สตสหสฺสํ จนฺทมณฺฑลํ โอหาย คจฺฉติฯ อถ จนฺโท เลขา วิย ปญฺญายติฯ ปกฺขสฺส ทุติยาย สตสหสฺสนฺติ เอวํ ยาว อุโปสถทิวสา สตสหสฺสํ สตสหสฺสํ โอหาย คจฺฉติฯ อถ จนฺโท อนุกฺกเมน วฑฺฒิตฺวา อุโปสถทิวเส ปริปุณฺโณ โหติฯ ปุน ปาฏิปททิวเส โยชนานํ สตสหสฺสํ ธาวิตฺวา คณฺหาติฯ ทุติยาย สตสหสฺสนฺติ เอวํ ยาว อุโปสถทิวสา สตสหสฺสํ สตสหสฺสํ ธาวิตฺวา คณฺหาติฯ อถ จนฺโท อนุกฺกเมน หายิตฺวา อุโปสถทิวเส สพฺพโส น ปญฺญายติฯ จนฺทํ เหฏฺฐา กตฺวา สูริโย อุปริ โหติฯ มหติยา ปาติยา ขุทฺทกภาชนํ วิย จนฺทมณฺฑลํ ปิธียติฯ มชฺฌนฺหิเก เคหจฺฉายา วิย จนฺทสฺส ฉายา น ปญฺญายติฯ โส ฉายาย อปญฺญายมานาย ทูเร ฐิตานํ ทิวา ปทีโป วิย สยมฺปิ น ปญฺญายติฯ

กติ เนสํ วีถิโยติ เอตฺถ ปน อชวีถิ, นาควีถิ, โควีถีติ ติสฺโส วีถิโย โหนฺติฯ ตตฺถ อชานํ อุทกํ ปฏิกูลํ โหติ, หตฺถินาคานํ มนาปํฯ คุนฺนํ สีตุณฺหสมตาย ผาสุ โหติฯ ตสฺมา ยํ กาลํ จนฺทิมสูริยา อชวีถิํ อารุหนฺติ, ตทา เทโว เอกพินฺทุมฺปิ น วสฺสติฯ ยทา นาควีถิํ อาโรหนฺติ, ตทา ภินฺนํ วิย นภํ ปคฺฆรติฯ ยทา โควีถิํ อาโรหนฺติ, ตทา อุตุสมตา สมฺปชฺชติฯ จนฺทิมสูริยา ฉมาเส สิเนรุโต พหิ นิกฺขมนฺติ, ฉมาเส อนฺโต วิจรนฺติฯ เต หิ อาสาฬฺหมาเส สิเนรุสมีเปน วิจรนฺติฯ ตโต ปเร ทฺเว มาเส นิกฺขมิตฺวา พหิ วิจรนฺตา ปฐมกตฺติกมาเส มชฺเฌน คจฺฉนฺติฯ

ตโต จกฺกวาฬาภิมุขา คนฺตฺวา ตโย มาเส จกฺกวาฬสมีเปน จริตฺวา ปุน นิกฺขมิตฺวา จิตฺรมาเส มชฺเฌน คนฺตฺวา ตโต ทฺเว มาเส สิเนรุภิมุขา ปกฺขนฺทิตฺวา ปุน อาสาฬฺเห สิเนรุสมีเปน จรนฺติฯ

กิตฺตเก ฐาเน อาโลกํ กโรนฺตีติ? เอกปฺปหาเรน ตีสุ ทีเปสุ อาโลกํ กโรนฺติฯ กถํ? อิมสฺมิญฺหิ ทีเป สูริยุคฺคมนกาโล ปุพฺพวิเทเห มชฺฌนฺหิโก โหติ, อุตฺตรกุรูสุ อตฺถงฺคมนกาโล, อปรโคยาเน มชฺฌิมยาโมฯ ปุพฺพวิเทหมฺหิ อุคฺคมนกาโล อุตฺตรกุรูสุ มชฺฌนฺหิโก, อปรโคยาเน อตฺถงฺคมนกาโล, อิธ มชฺฌิมยาโมฯ อุตฺตรกุรูสุ อุคฺคมนกาโล อปรโคยาเน มชฺฌนฺหิโก, อิธ อตฺถงฺคมนกาโล, ปุพฺพวิเทเห มชฺฌิมยาโมฯ อปรโคยานทีเป อุคฺคมนกาโล อิธ มชฺฌนฺหิโก, ปุพฺพวิเทเห อตฺถงฺคมนกาโล, อุตฺตรกุรูสุ มชฺฌิมยาโมติฯ

นกฺขตฺตานิ ตารกรูปานีติ กตฺติกาทินกฺขตฺตานิ เจว เสสตารกรูปานิ จ จนฺทิมสูริเยหิ สทฺธิํเยว ปาตุรเหสุํฯ รตฺตินฺทิวาติ ตโต สูริยตฺถงฺคมนโต ยาว อรุณุคฺคมนา รตฺติ, อรุณุคฺคมนโต ยาว สูริยตฺถงฺคมนา ทิวาติ เอวํ รตฺตินฺทิวา ปญฺญายิํสุฯ อถ ปญฺจทส รตฺติโย อฑฺฒมาโส, ทฺเว อฑฺฒมาสา มาโสติ เอวํ มาสฑฺฒมาสา ปญฺญายิํสุฯ อถ จตฺตาโร มาสา อุตุ, ตโย อุตู สํวจฺฉโรติ เอวํ อุตุสํวจฺฉรา ปญฺญายิํสุฯ

[122] วณฺณเววณฺณตา จาติ วณฺณสฺส วิวณฺณภาโวฯ เตสํ วณฺณาติมานปจฺจยาติ เตสํ วณฺณํ อารพฺภ อุปฺปนฺนอติมานปจฺจยาฯ มานาติมานชาติกานนฺติ ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชมานาติมานสภาวานํฯ รสาย ปถวิยาติ สมฺปนฺนรสตฺตา รสาติ ลทฺธนามาย ปถวิยาฯ อนุตฺถุนิํสูติ อนุภาสิํสุฯ อโห รสนฺติ อโห อมฺหากํ มธุรรสํ อนฺตรหิตํฯ อคฺคญฺญํ อกฺขรนฺติ โลกุปฺปตฺติวํสกถํฯ อนุสรนฺตีติ อนุคจฺฉนฺติฯ

ภูมิปปฺปฏกปาตุภาวาทิวณฺณนา

[123] เอวเมว ปาตุรโหสีติ เอทิโส หุตฺวา อุฏฺฐหิ, อนฺโตวาปิยํ อุทเก ฉินฺเน สุกฺขกลลปฏลํ วิย จ อุฏฺฐหิฯ

[124] ปทาลตาติ เอกา มธุรรสา ภทฺทาลตาฯ กลมฺพุกาติ นาฬิกาฯ อหุ วต โนติ มธุรรสา วต โน ปทาลตา อโหสิฯ อหายิ วต โนติ สา โน เอตรหิ อนฺตรหิตาติฯ