เมนู

อายุวณฺณาทิวฑฺฒนกถาวณฺณนา

[105] อายตนฺติ มหนฺตํฯ ปาณาติปาตา วิรเมยฺยามาติ ปาณาติปาตโต โอสกฺเกยฺยามฯ ปาณาติปาตํ วิรเมยฺยามาติปิ สชฺฌายนฺติ, ตตฺถ ปาณาติปาตํ ปชเหยฺยามาติ อตฺโถฯ วีสติวสฺสายุกาติ มาตาปิตโร ปาณาติปาตา ปฏิวิรตา, ปุตฺตา กสฺมา วีสติวสฺสายุกา อเหสุนฺติ เขตฺตวิสุทฺธิยาฯ เตสญฺหิ มาตาปิตโร สีลวนฺโต ชาตาฯ อิติ สีลคพฺเภ วฑฺฒิตตฺตา อิมาย เขตฺตวิสุทฺธิยา ทีฆายุกา อเหสุํฯ เย ปเนตฺถ กาลํ กตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺตา, เต อตฺตโนว สีลสมฺปตฺติยา ทีฆายุกา อเหสุํฯ

อสฺสามาติ ภเวยฺยามฯ จตฺตารีสวสฺสายุกาติอาทโย โกฏฺฐาสา อทินฺนาทานาทีหิ ปฏิวิรตานํ วเสน เวทิตพฺพาฯ

สงฺขราชอุปฺปตฺติวณฺณนา

[106] อิจฺฉาติ มยฺหํ ภตฺตํ เทถาติ เอวํ อุปฺปชฺชนกตณฺหาฯ อนสนนฺติ น อสนํ อวิปฺผาริกภาโว กายาลสิยํ, ภตฺตํ ภุตฺตานํ ภตฺตสมฺมทปจฺจยา นิปชฺชิตุกามตาชนโก กายทุพฺพลภาโวติ อตฺโถฯ ชราติ ปากฏชราฯ กุกฺกุฏสมฺปาติกาติ เอกคามสฺส ฉทนปิฏฺฐโต อุปฺปติตฺวา อิตรคามสฺส ฉทนปิฏฺเฐ ปตนสงฺขาโต กุกฺกุฏสมฺปาโตฯ เอตาสุ อตฺถีติ กุกฺกุฏสมฺปาติกาฯ ‘‘กุกฺกุฏสมฺปาทิกา’’ติปิ ปาโฐ, คามนฺตรโต คามนฺตรํ กุกฺกุฏานํ ปทสา คมนสงฺขาโต กุกฺกุฏสมฺปาโท เอตาสุ อตฺถีติ อตฺโถฯ อุภยมฺเปตํ ฆนนิวาสตํเยว ทีเปติฯ อวีจิ มญฺเญ ผุโฏ ภวิสฺสตีติ อวีจิมหานิรโย วิย นิรนฺตรปูริโต ภวิสฺสติฯ

[107] ‘‘อสีติวสฺสสหสฺสายุเกสุ, ภิกฺขเว, มนุสฺเสสุ เมตฺเตยฺโย นาม ภควา โลเก อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ น วฑฺฒมานกวเสน วุตฺตํฯ น หิ พุทฺธา วฑฺฒมาเน อายุมฺหิ นิพฺพตฺตนฺติ, หายมาเน ปน นิพฺพตฺตนฺติฯ ตสฺมา ยทา ตํ อายุ วฑฺฒิตฺวา อสงฺเขยฺยตํ ปตฺวา ปุน หายมานํ อสีติวสฺสสหสฺสกาเล ฐสฺสติ, ตทา อุปฺปชฺชิสฺสตีติ อตฺโถฯ ปริหริสฺสตีติ อิทํ ปน ปริวาเรตฺวา วิจรนฺตานํ วเสน วุตฺตํฯ ยูโปติ ปาสาโทฯ รญฺญา มหาปนาเทน การาปิโตติ รญฺญา เหตุภูเตน ตสฺสตฺถาย สกฺเกน เทวราเชน วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ เปเสตฺวา การาปิโตฯ

ปุพฺเพ กิร ทฺเว ปิตาปุตฺตา นฬการา ปจฺเจกพุทฺธสฺส นเฬหิ จ อุทุมฺพเรหิ จ ปณฺณสาลํ การาเปตฺวา ตํ ตตฺถ วาสาเปตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิํสุฯ เต กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตาฯ เตสุ ปิตา เทวโลเกเยว อฏฺฐาสิฯ ปุตฺโต เทวโลกา จวิตฺวา สุรุจิสฺส รญฺโญ เทวิยา สุเมธาย กุจฺฉิสฺมิํ นิพฺพตฺโตฯ มหาปนาโท นาม กุมาโร อโหสิฯ โส อปรภาเค ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา มหาปนาโท นาม ราชา ชาโตฯ อถสฺส ปุญฺญานุภาเวน สกฺโก เทวราชา วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ รญฺโญ ปาสาทํ กโรหีติ ปหิณิ โส ตสฺส ปาสาทํ นิมฺมินิ ปญฺจวีสติโยชนุพฺเพธํ สตฺตรตนมยํ สตภูมกํฯ ยํ สนฺธาย ชาตเก วุตฺตํ –

‘‘ปนาโท นาม โส ราชา, ยสฺส ยูโป สุวณฺณโย;

ติริยํ โสฬสุพฺเพโธ, อุทฺธมาหุ สหสฺสธาฯ

สหสฺสกณฺโฑ สตเคณฺฑุ, ธชาลุ หริตามโย;

อนจฺจุํ ตตฺถ คนฺธพฺพา, ฉ สหสฺสานิ สตฺตธาฯ

เอวเมตํ ตทา อาสิ, ยถา ภาสสิ ภทฺทชิ;

สกฺโก อหํ ตทา อาสิํ, เวยฺยาวจฺจกโร ตวา’’ติฯ (ชา. 5.3.42);

โส ราชา ตตฺถ ยาวตายุกํ วสิตฺวา กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติฯ ตสฺมิํ เทวโลเก นิพฺพตฺเต โส ปาสาโท มหาคงฺคาย อนุโสตํ ปติฯ ตสฺส ธุรโสปานสมฺมุขฏฺฐาเน ปยาคปติฏฺฐานํ นาม นครํ มาปิตํฯ ถุปิกาสมฺมุขฏฺฐาเน โกฏิคาโม นามฯ อปรภาเค อมฺหากํ ภควโต กาเล โส นฬการเทวปุตฺโต เทวโลกโต จวิตฺวา มนุสฺสปเถ ภทฺทชิเสฏฺฐิ นาม หุตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ โส นาวาย คงฺคาตรณทิวเส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ตํ ปาสาทํ ทสฺเสตีติ วตฺถุ วิตฺถาเรตพฺพํฯ กสฺมา ปเนส ปาสาโท น อนฺตรหิโตติ? อิตรสฺส อานุภาวาฯ เตน สทฺธิํ ปุญฺญํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตกุลปุตฺโต อนาคเต สงฺโข นาม ราชา ภวิสฺสติฯ ตสฺส ปริโภคตฺถาย โส ปาสาโท อุฏฺฐหิสฺสติ, ตสฺมา น อนฺตรหิโตติฯ

[108] อุสฺสาเปตฺวาติ ตํ ปาสาทํ อุฏฺฐาเปตฺวาฯ อชฺฌาวสิตฺวาติ ตตฺถ วสิตฺวาฯ ตํ ทตฺวา วิสฺสชฺชิตฺวาติ ตํ ปาสาทํ ทานวเสน ทตฺวา นิรเปกฺโข ปริจฺจาควเสน จ วิสฺสชฺชิตฺวาฯ กสฺส จ เอวํ ทตฺวาติ? สมณาทีนํฯ เตนาห – ‘‘สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวนิพฺพกยาจกานํ ทานํ ทตฺวา’’ติฯ กถํ ปน โส เอกํ ปาสาทํ พหูนํ ทสฺสตีติ? เอวํ กิรสฺส จิตฺตํ อุปฺปชฺชิสฺสติ ‘‘อยํ ปาสาโท วิปฺปกิริยตู’’ติฯ โส ขณฺฑขณฺฑโส วิปฺปกิริสฺสติฯ โส ตํ อลคฺคมาโนว หุตฺวา ‘‘โย ยตฺตกํ อิจฺฉติ, โส ตตฺตกํ คณฺหตู’’ติ ทานวเสน วิสฺสชฺชิสฺสติฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘ทานํ ทตฺวา เมตฺเตยฺยสฺส ภควโต…เป.… วิหริสฺสตี’’ติฯ เอตฺตเกน ภควา วฏฺฏคามิกุสลสฺส อนุสนฺธิํ ทสฺเสติฯ

[109] อิทานิ วิวฏฺฏคามิกุสลสฺส อนุสนฺธิํ ทสฺเสนฺโต ปุน อตฺตทีปา, ภิกฺขเว, วิหรถาติอาทิมาหฯ

ภิกฺขุโน อายุวณฺณาทิวฑฺฒนกถาวณฺณนา

[110] อิทํ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อายุสฺมินฺติ ภิกฺขเว ยํ โว อหํ อายุนาปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, ตตฺถ อิทํ ภิกฺขุโน อายุสฺมิํ อิทํ อายุการณนฺติ อตฺโถฯ ตสฺมา ตุมฺเหหิ อายุนา วฑฺฒิตุกาเมหิ อิเม จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ภาเวตพฺพาติ ทสฺเสติฯ

วณฺณสฺมินฺติ ยํ โว อหํ วณฺเณนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อิทํ ตตฺถ วณฺณการณํฯ สีลวโต หิ อวิปฺปฏิสาราทีนํ วเสน สรีรวณฺโณปิ กิตฺติวเสน คุณวณฺโณปิ วฑฺฒติฯ ตสฺมา ตุมฺเหหิ วณฺเณน วฑฺฒิตุกาเมหิ สีลสมฺปนฺเนหิ ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ

สุขสฺมินฺติ ยํ โว อหํ สุเขนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อิทํ ตตฺถ วิเวกชํ ปีติสุขาทินานปฺปการกํ ฌานสุขํฯ ตสฺมา ตุมฺเหหิ สุเขน วฑฺฒิตุกาเมหิ อิมานิ จตฺตาริ ฌานานิ ภาเวตพฺพานิฯ

โภคสฺมินฺติ ยํ โว อหํ โภเคนปิ วฑฺฒิสฺสถาติ อโวจํ, อยํ โส อปฺปมาณานํ สตฺตานํ อปฺปฏิกูลตาวโห สุขสยนาทิ เอกาทสานิสํโส สพฺพทิสาวิปฺผาริตพฺรหฺมวิหารโภโคฯ ตสฺมา ตุมฺเหหิ โภเคน วฑฺฒิตุกาเมหิ อิเม พฺรหฺมวิหารา ภาเวตพฺพาฯ